Umowa o pracę – definicja
Umowa o pracę ustanawia stosunek pracy. Zgodnie z art. 22 § 1 k.p. przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca – do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem.
Warto podkreślić, że nie ma znaczenia, jak została nazwana umowa. W obrocie powszechnym problemem jest nieuprawnione zastępowanie umów o pracę innymi formami współpracy, w tym umowami cywilnoprawnymi. Z tego powodu zatrudnienie na powyższych warunkach jest zatrudnieniem na podstawie stosunku pracy bez względu na nazwę zawartej przez strony umowy. Nie jest również dopuszczalne zastąpienie umowy o pracę umową cywilnoprawną, zachowując warunki odpowiadające stosunkowi pracy.
Rodzaje umów o pracę
Zatrudnienie na umowę o pracę może się odbywać w kilku formach, które różnią się od siebie niektórymi zasadami. Umowę o pracę zawiera się na okres próbny, na czas określony albo na czas nieokreślony.
Na okres próbny
Umowę o pracę na okres próbny zawiera się co do zasady na okres nieprzekraczający 3 miesięcy w celu sprawdzenia kwalifikacji pracownika i możliwości jego zatrudnienia w celu wykonywania określonego rodzaju pracy. Strony mogą uzgodnić w umowie o pracę na okres próbny, że umowa zostanie przedłużona o czas urlopu, a także o czas innej usprawiedliwionej nieobecności pracownika w pracy, jeżeli wystąpią takie nieobecności.
Czas trwania umowy o pracę na okres próbny zależy od tego, jaką umowę na czas określony strony zamierzają zawrzeć po pozytywnym przejściu weryfikacji. Umowę o pracę na okres próbny zawiera się na okres nieprzekraczający:
- 1 miesiąca – w przypadku zamiaru zawarcia umowy o pracę na czas określony krótszy niż 6 miesięcy;
- 2 miesięcy – w przypadku zamiaru zawarcia umowy o pracę na czas określony wynoszący co najmniej 6 miesięcy i krótszy niż 12 miesięcy.
Umowa na okres próbny nie może być wykorzystywana przez pracodawcę do swoich celów. Przepisy rozstrzygają, że ponowne zawarcie umowy o pracę na okres próbny z tym samym pracownikiem jest dopuszczalne jedynie w sytuacji, gdy ten ma być zatrudniony w celu wykonywania innego rodzaju pracy i konieczne jest sprawdzenie, jak sobie w niej poradzi.
Na czas określony
Drugim rodzajem umowy terminowej jest umowa na etat na czas określony. W tym przypadku również mamy do czynienia z ograniczeniami co do liczby i czasu trwania takiej umowy.
Okres zatrudnienia na podstawie umowy o pracę na czas określony, a także łączny okres zatrudnienia na podstawie umów o pracę na czas określony zawieranych między tymi samymi stronami stosunku pracy nie może przekraczać 33 miesięcy, a łączna liczba tych umów nie może być większa od trzech.
Wyjątków od tej zasady jest tylko kilka. Ograniczenia nie stosuje się, gdy umowę o pracę na czas określony zawiera się:
- w celu zastępstwa pracownika w czasie jego usprawiedliwionej nieobecności w pracy;
- w celu wykonywania pracy o charakterze dorywczym lub sezonowym;
- w celu wykonywania pracy przez okres kadencji;
- w przypadku gdy pracodawca wskaże obiektywne przyczyny leżące po jego stronie – jeżeli ich zawarcie w danym przypadku służy zaspokojeniu rzeczywistego okresowego zapotrzebowania i jest niezbędne w tym zakresie w świetle wszystkich okoliczności zawarcia umowy.
Tak czy inaczej przy kontynuowaniu współpracy na podstawie umowy o pracę z tym samym pracodawcą prędzej czy później musi dojść do zawarcia umowy bezterminowej.
Na czas nieokreślony
Praca na umowę o pracę na czas nieokreślony uchodzi za najpewniejszą. Pracownicy są objęci podwyższoną ochroną. Taką umowę trudniej też zakończyć. Stosunek pracy trwa tak długo, aż pracownik nie przejdzie na emeryturę albo umowa nie zostanie rozwiązana na mocy porozumienia stron, za wypowiedzeniem albo bez wypowiedzenia.
To, kiedy zostanie zawarta umowa o pracę na czas nieokreślony, zależy od konkretnego pracodawcy. Warto jednak pamiętać, że zakład pracy musi się trzymać ustawowych zasad ograniczających dopuszczalny czas trwania umów terminowych. Dodatkowo pracownik zatrudniony u danego pracodawcy co najmniej 6 miesięcy może raz w roku kalendarzowym wystąpić do pracodawcy z wnioskiem – złożonym w postaci papierowej lub elektronicznej – o zmianę rodzaju umowy o pracę na umowę o pracę na czas nieokreślony lub o bardziej przewidywalne i bezpieczne warunki pracy, w tym polegające na zmianie rodzaju pracy lub zatrudnieniu w pełnym wymiarze czasu pracy. Nie dotyczy to pracownika zatrudnionego na podstawie umowy o pracę na okres próbny.
Co powinna zawierać umowa o pracę?
Umowa o pracę musi zawierać wszystkie istotne postanowienia. Wymagane elementy umowy o pracę to przede wszystkim:
- strony umowy;
- adres siedziby pracodawcy, a w przypadku pracodawcy będącego osobą fizyczną nieposiadającego siedziby – adres zamieszkania;
- rodzaj umowy;
- datę zawarcia umowy;
- rodzaj pracy;
- miejsce lub miejsca wykonywania pracy;
- wynagrodzenie za pracę odpowiadające rodzajowi pracy, ze wskazaniem składników wynagrodzenia;
- wymiar czasu pracy;
- dzień rozpoczęcia pracy.
W przypadku umowy o pracę na okres próbny należy dodatkowo w umowie określić czas jej trwania lub dzień jej zakończenia oraz, gdy strony tak uzgodnią, postanowienie o przedłużeniu umowy o czas urlopu, a także o czas innej usprawiedliwionej nieobecności pracownika w pracy, jeżeli wystąpią takie nieobecności. Trzeba również podać okres, na który strony mają zamiar zawrzeć umowę o pracę na czas określony.
W razie zawarcia umowy o pracę na czas określony wskazuje się dodatkowo czas jej trwania lub dzień jej zakończenia.
Co daje umowa o pracę?
Umowa o pracę gwarantuje dla pracownika szereg korzyści.
Podstawa to zapewnione minimalne wynagrodzenie, które musi być zgodne z ustawową stawką. Dzięki temu osoby zatrudnione na pełen etat mają pewność, że zaproponowane wynagrodzenie nie będzie niższe niż stawka minimalna. Jej wysokość jest dostosowywana m.in. do poziomu inflacji.
Osoby zatrudnione na umowę o pracę mają również prawo do płatnego urlopu. Dzięki temu mogą korzystać z wypoczynku i nie martwić się o brak wynagrodzenia. Jeśli zachorują, przysługuje im zasiłek chorobowy. Mogą również liczyć na ochronę przed wypowiedzeniem umowy o pracę (np. w razie zajścia w ciążę), a także szereg innych świadczeń, w tym związanych z macierzyństwem.
W przypadku stosunku pracy pracodawca musi szanować prawa pracowników i odpowiada za ich ewentualne naruszenie.
Umowa o pracę – czas pracy
Podpisanie umowy o pracę zapewnia również jasne zasady w zakresie czasu pracy.
Czas pracy nie może przekraczać 8 godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 4 miesięcy. Jeśli konkretna osoba przepracuje więcej godzin, będzie to co do zasady praca w godzinach nadliczbowych.
Pracownikowi przysługuje w każdej dobie prawo do co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku oraz 35 godzin nieprzerwanego odpoczynku w każdym tygodniu. Odpoczynek dzienny nie dotyczy pracowników zarządzających w imieniu pracodawcy zakładem pracy oraz przypadków konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii.
Pracownik ma również prawo do przerw od pracy. Jeżeli dobowy wymiar czasu pracy pracownika:
- wynosi co najmniej 6 godzin – pracownik ma prawo do przerwy w pracy trwającej co najmniej 15 minut;
- jest dłuższy niż 9 godzin – pracownik ma prawo do dodatkowej przerwy w pracy trwającej co najmniej 15 minut;
- jest dłuższy niż 16 godzin – pracownik ma prawo do kolejnej przerwy w pracy trwającej co najmniej 15 minut.
Umowa o pracę – urlop
Warunki umowy o pracę zakładają również przyznanie pracownikowi prawa do urlopu. Wolne jest coroczne, nieprzerwane i płatne. Uprawnienia nie można się zrzec.
Wymiar urlopu wynosi:
- 20 dni – jeżeli pracownik jest zatrudniony krócej niż 10 lat;
- 26 dni – jeżeli pracownik jest zatrudniony co najmniej 10 lat.
Pracownik zaczynający pracę po raz pierwszy – w roku kalendarzowym, w którym podjął pracę – uzyskuje prawo do urlopu z upływem każdego miesiąca pracy w wymiarze 1/12 wymiaru urlopu przysługującego mu po przepracowaniu roku.
Umowa o pracę – podatki i PIT
Umowa o pracę podlega opodatkowaniu. Stawka zależy od uzyskanych przychodów. Pracodawca co miesiąc odprowadza zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych. Po zakończeniu roku pracownik jest zobowiązany do złożenia deklaracji PIT-37, w której wskazuje się m.in. kwotę przychodów, koszty ich uzyskania, informację o dochodzie albo stracie oraz odprowadzonych zaliczkach na podatek.
Aktualnie pierwszy próg podatkowy wynosi 85 528 złotych. Do tej kwoty stawka wynosi 17%. Jeśli go przekroczysz, od nadwyżki trzeba uiścić podatek w wysokości 32%.
Rozwiązanie umowy o pracę
Rozwiązanie umowy o pracę może odbyć się na kilka sposobów.
Rozwiązanie stosunku pracy za porozumieniem stron polega na wspólnym ustaleniu przez pracownika i pracodawcę końca współpracy. W tym zakresie to od zainteresowanych zależą warunki rozwiązania umowy.
Rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia może być dokonane zarówno przez pracownika, jak i przez pracodawcę. Skutkiem takiego oświadczenia jest natychmiastowe zakończenie stosunku pracy. Rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia jest zarezerwowane dla wyjątkowych przypadków, w tym np. poważnego naruszenia podstawowych obowiązków pracownika i pracodawcy.
Ostatni rodzaj rozwiązania umowy o pracę to wypowiedzenie umowy o pracę. Również w tym przypadku może go dokonać zarówno pracownik, jak i pracodawca. Umowa rozwiązuje się z upływem terminu wypowiedzenia, który wynosi w przypadku umowy o pracę na czas określony i nieokreślony:
- 2 tygodnie, jeżeli pracownik był zatrudniony krócej niż 6 miesięcy;
- 1 miesiąc, jeżeli pracownik był zatrudniony co najmniej 6 miesięcy;
- 3 miesiące, jeżeli pracownik był zatrudniony co najmniej 3 lata.
Stosunek pracy może się zakończyć również na skutek upływu terminu obowiązywania umowy.
Umowa o pracę daje pracownikowi szereg korzyści. Mimo wielu obowiązków zatrudnieni są również objęci ochroną i mają wiele praw. Warto pamiętać, jakie są ograniczenia w zakresie czasu trwania i liczby umów terminowych, tak aby zadbać o uzyskanie w odpowiednim terminie umowy o pracę na czas nieokreślony.
