Rodzaje umów o pracę i ich charakterystyka

Charakterystyka umowy o pracę

Umowa o pracę zakłada, że pracownik za wynagrodzeniem zobowiązuje się do osobistego wykonywania określonej pracy na rzecz pracodawcy, w wyznaczonym przez niego miejscu i czasie i pod jego kierownictwem. Warto pamiętać, że w świetle prawa takie porozumienie nie może zostać zastąpione jedną z umów cywilnoprawnych, jeśli zachowywałaby ona opisane warunki zatrudnienia.

Zgodnie z charakterystyką umowy o pracę musi to być dokument pisemny, w którym zostaną określone warunki pracy i płacy. Do jego niezbędnych elementów należą między innymi:

• strony umowy,
• data zawarcia umowy,
• nazwa stanowiska i zakres obowiązków,
• miejsce i czas wykonywania pracy,
• data rozpoczęcia pracy,
• wysokość wynagrodzenia i jego składniki.

Umowa o pracę – co zyskuje pracownik?

Z perspektywy pracownika umowa o pracę to najbezpieczniejsza forma zatrudnienia. Choć często zastępowana bywa różnymi kontraktami cywilnoprawnymi, oferującymi liczne udogodnienia, to niesie ze sobą unikalne korzyści dla zatrudnionych. Mowa między innymi o takich warunkach jak:

• Gwarancja minimalnego wynagrodzenia – osoby zatrudnione na podstawie stosunku pracy muszą zarabiać przynajmniej najniższą krajową (3600 zł brutto od lipca 2023 r.).
• Ograniczenie czasu pracy – jego wymiar nie może przekraczać 8 godzin dziennie i średnio 40 godzin w pięciodniowym tygodniu pracy, a ewentualne nadgodziny są odpłatne.
• Ubezpieczenie społeczne – za każdego swojego pracownika pracodawca zobowiązany jest odprowadzać do ZUS-u m.in. składki emerytalno-rentowe, zdrowotne i chorobowe, a czas przepracowany w takiej formie wlicza się do stażu pracy zatrudnionego.
• Płatne urlopy i zwolnienia lekarskie – nawet w przypadku, gdy zatrudniony jest niezdolny do świadczenia pracy bądź przebywa na urlopie, zachowuje prawo do wynagrodzenia lub innego rodzaju świadczeń.
• Ochrona zatrudnienia – takie grupy pracowników jak kobiety w ciąży czy osoby w okresie przedemerytalnym nie mogą zostać zwolnione przez pracodawcę; przepisy te dotyczą również wszystkich zatrudnionych, których nieobecność w pracy jest usprawiedliwiona.
• Okres wypowiedzenia – każdy pracownik w przypadku zwolnienia (z wyjątkiem dyscyplinarnego) może liczyć na okres wypowiedzenia, wynoszący – w zależności od stażu pracy – 2 tygodnie, 1 miesiąc lub 3 miesiące.

Praca zdalna – od czasów pandemii Covid-19 pracodawcy coraz chętniej zamieszczają w umowach zapisy dotyczące zdalnego lub hybrydowego trybu pracy, co zapewnia pracownikom większą elastyczność (która stanowi cechę charakterystyczną dla kontraktów B2B czy umów zlecenie).

Umowa o pracę na okres próbny

Przyglądając się różnym typom umowy o pracę, warto zacząć od umowy na okres próbny. Bardzo często jest to bowiem pierwszy dokument, jaki w danej firmie podpisuje nowy pracownik. Taki rodzaj zatrudnienia pozwala obu stronom sprawdzić, jak przebiega współpraca, i ocenić poziom swojej satysfakcji. W przypadku pozytywnych efektów, umowa może zostać przedłużona już w innej formie.

Podpisując umowę o pracę na okres próbny, należy pamiętać, że może ona zostać zawarta najwyżej na 3 miesiące i tylko jeden raz u danego pracodawcy. Ten ostatni warunek nie znajduje jednak zastosowania w przypadku, gdy zatrudniony zaczyna pracę na innym stanowisku lub wraca do firmy po minimum 3-letniej przerwie.

Umowa o pracę na okres próbny uprawnia pracownika do urlopu wypoczynkowego, zasiłku chorobowego oraz bezpłatnej opieki zdrowotnej. Chroni także kobiety w ciąży przed zwolnieniem (jeśli zawiązana jest na okres min. 1 miesiąca i kończy się po 3. miesiącu ciąży). Warto również pamiętać, że w takiej formie nie można zatrudnić młodocianego.

Umowa na 3 miesiące rządzi się też swoimi prawami w zakresie wypowiedzenia. Jego okres wynosi mianowicie:

• 3 dni robocze – gdy okres próbny nie przekracza 2 tygodni,
• 1 tydzień – kiedy okres próbny jest dłuższy niż 2 tygodnie,
• 2 tygodnie – jeśli okres próbny trwa pełne 3 miesiące.

Umowa o pracę na czas określony

Przedłużeniem umowy na okres próbny może stać się umowa na czas określony. Poszerza ona nieco zakres przywilejów przysługujących pracownikowi. Dobrym przykładem jest tu sytuacja kobiet w ciąży, które mają prawo nie tylko do zasiłku, ale także do urlopu macierzyńskiego, urlopu rodzicielskiego i urlopu wychowawczego.

Przede wszystkim jednak, zgodnie z Kodeksem pracy umowa na czas określony jest dokumentem terminowym. Oznacza to, że powinna wskazywać okres jej obowiązywania. Czas trwania stosunku pracy jest w tym przypadku ograniczony do maksymalnie 33 miesięcy, a strony mogą podpisać taki dokument najwyżej 3 razy.

Zatrudnienie pracownika może dobiec końca z chwilą wygaśnięcia umowy na czas określony lub na podstawie złożonego wypowiedzenia. Warto zauważyć, że w tym przypadku jego okres wydłuża się do standardowych wartości:

• 2 tygodnie – w przypadku zatrudnienia krótszego niż 6 miesięcy,
• 1 miesiąc – przy zatrudnieniu na przynajmniej 6 miesięcy,
• 3 miesiące – w sytuacji zatrudnienia na co najmniej 3 lata.

Co istotne, jeżeli to pracodawca zdecyduje się zakończyć współpracę w terminie wcześniejszym, niż przewiduje umowa, nie ma obowiązku podawania zatrudnionemu żadnej przyczyny takiej decyzji. Sprawia to, że mimo sporej popularności ten rodzaj stosunku pracy nie cieszy się uznaniem ze strony pracowników.

Umowa o pracę na czas nieokreślony

Zawierana bezterminowo umowa na czas nieokreślony uznawana jest za dokument, który w najpełniejszy sposób chroni interesy pracownika. Choć okresy wypowiedzenia wynoszą tyle samo co w przypadku umowy na czas określony, to pracodawca decydujący się na rozwiązanie stosunku pracy musi podać zatrudnionemu uzasadnione przyczyny swojej decyzji.

W wielu sytuacjach znalezienie takich powodów nie jest łatwe, co daje pracownikom większą pewność i poczucie stabilności. W przypadku ewentualnego sporu mają oni bowiem prawo dochodzić swoich praw przed sądem pracy, który może orzec przywrócenie ich na utracone stanowisko.

Zgodnie z Kodeksem pracy umowa o pracę na czas nieokreślony gwarantuje zatrudnionemu pełne prawa pracownicze. W wielu firmach jej podpisanie następuje wskutek przepracowania zarówno okresu próbnego, jak i czasu obowiązywania kolejnych umów na czas określony.

Umowa o pracę na zastępstwo nieobecnego pracownika

Do 2016 roku wśród rodzajów umów zatrudnienia można było znaleźć umowę na zastępstwo. Została ona jednak wykreślona z Kodeksu pracy i zastąpiona po prostu umową na czas określony. Z uwagi na swój wyjątkowy charakter, potocznie ciągle jest tak nazywana – tym bardziej, że w jej przypadku obowiązują nieco inne przepisy.

Umowa na zastępstwo wyłączona jest mianowicie z limitowania. Oznacza to, że pracodawca może podpisywać ją z pracownikiem więcej niż 3 razy i na łączny okres dłuższy niż 33 miesiące. Porozumienie to wykorzystywane jest, gdy w zakładzie pracy z powodu np. ciężkiej choroby czy nagłego wyjazdu chwilowo zwalnia się stanowisko. Może ono zostać zajęte właśnie przez pracownika na zastępstwie.

Umowa na czas wykonania określonej pracy

Podobnie jak opisany wyżej dokument, umowa zawierana na okres wykonywania określonej pracy została wykreślona z katalogu. Do 2016 roku funkcjonowała jednak jako umowa terminowa, przy czym czasu jej zakończenia nie wytyczała konkretna data kalendarzowa, a ukończenie wyznaczonej czynności. Sięgano więc po nią zwłaszcza w sytuacjach, w których nie dało się przewidzieć terminu przeprowadzenia określonych prac.

Obecnie w takiej formie zatrudniają przede wszystkim agencje pracy tymczasowej. Ich pracownicy mogą podpisać nieograniczoną liczbę umów na czas określony, przy czym obowiązuje ich limit 18 miesięcy pracy dla jednego pracodawcy w okresie 36 miesięcy.

Jakie są umowy o pracę?

Trudno dziś wyobrazić sobie karierę i rozwój osobisty bez znajomości różnych rodzajów umowy o pracę. Zanim zaczniesz chodzić na rozmowy rekrutacyjne bądź je przeprowadzać, upewnij się więc, że dobrze znasz swoje potrzeby zawodowe i wiesz, która umowa pozwoli Ci je zaspokoić.