Zakaz konkurencji – czym jest? Kogo obowiązuje?

Czym jest zakaz konkurencji?

Konkurencja to proces, w którym podmioty gospodarcze rywalizują ze sobą o zdobycie przewagi na rynku.

Natomiast w rozumieniu ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, za konkurentów uważa się przedsiębiorców, którzy wprowadzają lub nabywają (obecnie, jak i w przyszłości) w tym samym czasie, towary lub usługi na tym samym rynku.

Za przejaw działalności konkurencyjnej można uznać: 

• prowadzenie działalności gospodarczej przez pracownika we własnym imieniu i na własny rachunek w branży i zakresie, w jakim działa pracodawca;
• świadczenie pracy na podstawie umowy o pracę albo umowy cywilnoprawnej w firmie konkurencyjnej do pracodawcy.

Zakaz konkurencji często mylony jest z umową o zachowaniu poufności (NDA). Choć oba dokumenty mają chronić interesy firmy, to są to dwa różne narzędzia, służące do innych celów i obowiązują w różnych okolicznościach. Pierwszy ma przeciwdziałać nieuczciwej konkurencji, drugi – uniemożliwić ujawnienie informacji poufnych i tajemnic handlowych przez pracowników osobom postronnym.

Zakaz konkurencji – kodeks pracy

Zakazowi konkurencji poświęcony jest cały Rozdział IIa, Działu czwartego Kodeksu pracy. 

Art.101 stanowi, że pracownik nie może prowadzić działalności konkurencyjnej wobec pracodawcy ani też świadczyć pracy w ramach stosunku pracy lub na innej podstawie na rzecz podmiotu prowadzącego taką działalność, w zakresie określonym w odrębnej umowie.

Owa umowa musi być sporządzona w formie pisemnej, pod rygorem nieważności. Przepisy dają też pracodawcy prawo do odszkodowania za naruszenie umowy przez pracownika.

Umowę o zakazie konkurencji można podpisać zarówno przed podjęciem zatrudnienia, jak i w trakcie trwania stosunku pracy.

Zakaz konkurencji – umowa o pracę

Co do zasady zakaz konkurencji w czasie trwania stosunku pracy obowiązuje każdego pracownika, nawet jak nie ma zapisu zakazu konkurencji w umowie o pracę. Wtedy i tak musi on przestrzegać prawa pracy i podstawowych obowiązków pracowniczych, w tym dbać o interes firmy, która go zatrudnia.

Warto podkreślić, że zakaz konkurencji powinien jednoznacznie określać zakres i rodzaj działalności, jaka wg pracodawcy jest konkurencyjną, a także musi ona mieć bezpośredni związek z działalnością firmy i stanowić rzeczywiste zagrożenie interesów pracodawcy.

Pracodawca nie może jednostronnie wprowadzić ograniczeń, pod warunkami zakazu konkurencji musi podpisać się także pracownik.

Zakaz konkurencji w trakcie trwania stosunku pracy wygasa wraz z rozwiązaniem umowy przez strony.

Zakaz konkurencji po ustaniu stosunku pracy

Przepisy pozwalają na zawarcie klauzuli dotyczącej zakazu prowadzenia działalności konkurencyjnej oraz zakazu pracy u konkurencji po rozwiązaniu umowy, pod warunkiem że pracodawca i pracownik mają dostęp do szczególnie ważnych informacji, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę.

Wtedy w umowie powinny być dokładnie określone: okres obowiązywania zakazu konkurencji oraz wysokość odszkodowania należnego pracownikowi od pracodawcy.

Kodeks opisuje też sytuacje, kiedy zakaz konkurencji jest nieważny. Umowa o zakaz konkurencji przestaje obowiązywać przed upływem terminu, na jaki została zawarta, w razie ustania przyczyn uzasadniających taki zakaz lub niewywiązywania się pracodawcy z obowiązku wypłaty odszkodowania.

Zakaz konkurencji – B2B

Kontrakty B2B (business-to-business) to forma współpracy między dwoma przedsiębiorstwami. Umowy cywilnoprawne tego typu są zawierane na podstawie tzw. zasady swobody umów. Oznacza to, że strony mogą dowolnie formułować zapisy umowy, o ile nie są one sprzeczne z prawem. Zatem klauzula o zakazie konkurencji jest zapisem dobrowolnym i niezakazanym. Tak samo, jak opcja wypłaty odszkodowania.

Ograniczenia zwykle dotyczą zakazu świadczenia usług dla bezpośredniej konkurencji, często ze wskazaniem konkurentów z nazwy. Poza tym podpisując umowę, strony powinny jasno i precyzyjne określić, co uznają za działalność konkurencyjną

Trzeba pamiętać, że przedsiębiorców obowiązuje ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, która przewiduje wypłatę odszkodowania za czyny uznane za przejaw nieuczciwej konkurencji. Jednym z nich jest ujawnienie, wykorzystanie lub pozyskanie cudzych informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa. Przez tajemnicę przedsiębiorstwa rozumie się informacje posiadające wartość gospodarczą np. techniczne, technologiczne, organizacyjne, które nie są powszechnie znane albo nie są łatwo dostępne.

Zakaz konkurencji – umowa zlecenie

Umowa zlecenie to umowa cywilnoprawna, zatem tak samo, jak w przypadku umowy B2B, strony obowiązuje nie kodeks pracy, a kodeks cywilny. Zatem także w tym przypadku można zastrzec zakaz konkurencji w umowie.

Jednak zleceniobiorca powinien zadbać o to, aby warunki zakazu konkurencji były w umowie określone jak najbardziej precyzyjnie. Klauzula powinna zawierać takie informacje jak:

• sformowane branże, w których obowiązuje zakaz działalności konkurencyjnej;
• zakres zakazu, np. jakie formy aktywności są zakazane;
• przedział czasowy i obszar terytorium, na jakim obowiązuje klauzula.

Dokładne określenie warunków jest istotne, ponieważ znacznie ogranicza możliwości zarobkowania, szczególnie osobom, które mogą otrzymywać zlecenia z różnych stron świata.

O ile zakaz konkurencji bez wynagrodzenia jest praktykowany w trakcie obowiązywania umowy, to już po jej zakończeniu, powinien mieć charakter odpłatny.

Odszkodowanie za zakaz konkurencji

Zasadniczo pracodawca nie ma prawa zakazać pracownikowi podjęcia innej pracy zarobkowej, szczególnie jeśli strony zakończyły współpracę. Od tej zasady jest jeden wyjątek – umowa o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy. Jednak w takiej sytuacji, były pracownik nie może zostać bez środków do życia. Z tego powodu przepisy nakładają na pracodawcę wypłatę odszkodowania byłemu pracownikowi, przez okres odpowiadający okresowi obowiązywania zakazu konkurencji. Co więcej, owo odszkodowania nie może być niższe niż 25% wynagrodzenia otrzymanego przez pracownika przed ustaniem stosunku pracy. Kwota może być wypłacona jednorazowo lub w miesięcznych ratach.

Oznacza to, że jeśli klauzula ma obowiązywać przez przykładowo 3 lata po zakończeniu stosunku pracy, to odszkodowanie za zakaz konkurencji musi być wypłacone za cały ten okres. Natomiast jeśli pracodawca nie wywiązuje się z tego obowiązku, zgodnie z przepisami zobowiązanie pracownika do niepodejmowania działalności konkurencyjnej staje się nieważne.

Naruszenie zakazu konkurencji

Art. 101 Kodeksu pracy przewiduje, że pracodawca, który poniósł szkodę wskutek naruszenia zakazu konkurencji przez pracownika w zakresie przewidzianym w klauzuli o zakazie konkurencji, może żądać od niego wyrównania tej szkody.

Zgodnie z przepisami odszkodowanie ustala się w wysokości wyrządzonej szkody. Jeśli pracownik działał nieumyślnie, nie może ono przewyższać kwoty trzymiesięcznego wynagrodzenia przysługującego pracownikowi w dniu wyrządzenia szkody. Natomiast kiedy działanie były umyślne, pracownik musi naprawić szkodę w pełnej wysokości. Przy czym to pracodawca jest obowiązany udowodnić, że pracownik prowadzi działalność konkurencyjną oraz wykazać wysokość powstałej szkody.

Warto też pamiętać, że pracodawca ma prawo wypowiedzieć zatrudnionemu umowę o pracę z winy pracownika, niezależnie od tego, czy zawarł z podwładnym umowę o zakazie konkurencji, czy też nie. Taką możliwość daje mu art. 52 k.p., który stanowi, że pracodawca może rozwiązać umowę o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika w razie ciężkiego naruszenia przez podstawowych obowiązków pracowniczych. Jednym z kluczowych obowiązków jest dbanie o dobro zakładu pracy, ochrona jego mienia oraz zachowanie w tajemnicy informacji, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę. Zatem działalność konkurencyjna wobec pracodawcy, o ile jest świadomie podjęta i narusza lub zagraża interesom firmy, może być uznana za naruszenie podstawowych obowiązków.

Zwolniony pracownik oczywiście może się nie zgadzać z decyzją pracodawcy i zaskarżyć wypowiedzenie w sądzie pracy, który przeanalizuje dokładnie sytuację.

Poza tym należy pamiętać, że w kwestiach dotyczących naruszenia zakazu konkurencji po ustaniu stosunku pracy oraz przy umowach cywilnoprawnych obowiązują przepisy kodeksu cywilnego, a nie kodeksu pracy.