Definicja wypadku przy pracy
Termin wypadku przy pracy definiują zapisy art. 3 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Zgodnie z nimi, jest to nagłe zdarzenie, wywołane przyczyną zewnętrzną, powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą.
Łatwo zauważyć, że definicja ta składa się w zasadzie z 4 elementów. Poniżej postaram się rozłożyć ją na czynniki pierwsze i wyjaśnić znaczenie każdego z nich:
Nagłe zdarzenie
Pierwsza przesłanka dotycząca definicji wypadku przy pracy mówi o nagłości zdarzenia. Przyjmuje się, że chodzi o sytuacje, które następują w stosunkowo krótkim czasie. W kategorii tej bez wątpienia mieszczą się więc takie zdarzenia jak upadek, porażenie prądem, skaleczenie itp. Tego samego nie można jednak powiedzieć na przykład o szkodliwym oddziaływaniu na organizm czynników chemicznych czy klimatycznych. Czy w takich sytuacjach nie dochodzi więc do wypadku przy pracy?
Definicyjnej nagłości nie powinno się traktować dosłownie. Nie chodzi bowiem wyłącznie o zdarzenia jednorazowe, które nastąpiły błyskawicznie. Okres ich przebiegu jest umowny, więc za wypadek należy uznawać także sytuacje o charakterze wielokrotnym lub długotrwałym.
Przyczyna zewnętrzna
Drugi warunek zaistnienia wypadku w pracy polega na udziale przyczyny zewnętrznej. Za taką uznaje się na przykład narzędzie pracy, maszynę, czyn innej osoby czy siły przyrody. Nie ma znaczenia, czy przypadek był zawiniony, czy niezawiniony. Kluczem jest wystąpienie czynnika zewnętrznego, który może wywołać szkodliwe skutki.
Ta przesłanka wyłącza z definicji wypadku w pracy takie zdarzenia jak zawał serca czy wylew krwi do mózgu. Nawet jeśli mają one miejsce podczas wykonywania obowiązków zawodowych, nie są spowodowane przyczyną zewnętrzną.
Warto mieć jednak na uwadze, że w niektórych sytuacjach dochodzi do pewnego splotu wydarzeń. Przepisy nie wymagają, aby czynnik zewnętrzny był jedynym źródłem wypadku. Jeżeli więc pracownik dostanie na przykład przepukliny z powodu nadmiernego wysiłku fizycznego przy wykonywaniu obowiązków służbowych, należy takie zdarzenie uznać za wypadek przy pracy.
Efekt urazu lub śmierci
Za wypadek przy pracy nie zostanie uznane zdarzenie, w wyniku którego nikt nie ucierpiał. Aby zakwalifikować je w ten sposób, musi dojść do urazu lub śmierci pracownika. W pierwszym przypadku chodzi o uszkodzenie tkanek ciała lub narządów człowieka wskutek działania czynnika zewnętrznego. W drugim o incydent, w wyniku którego śmierć następuje nie później niż 6 miesięcy od dnia wypadku.
Związek wypadku z pracą
Ostatnia przesłanka nie pozostawia żadnych wątpliwości co do związku zdarzenia z wykonywanymi obowiązkami. Aby zostało ono uznane za wypadek przy pracy, musi nastąpić:
- podczas wykonywania przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych,
- podczas wykonywania przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy nawet bez polecenia,
- w czasie, gdy pracownik pozostaje do dyspozycji pracodawcy, w drodze między siedzibą firmy a miejscem wykonywania obowiązków.
Rodzaje wypadków przy pracy
Zgodnie z przepisami, wyróżnia się 3 rodzaje wypadków przy pracy:
- Wypadek śmiertelny w pracy – to sytuacja, o której wspomniałem już wyżej. W taki sposób kwalifikuje się zdarzenia, wskutek których pracownik poniósł śmierć w okresie nieprzekraczającym 6 miesięcy od dnia wypadku.
- Wypadek ciężki przy pracy – to wypadek, na skutek którego nastąpiło ciężkie uszkodzenie ciała, takie jak utrata wzroku, słuchu, mowy czy zdolności rozrodczej. Kategoria ta obejmuje także urazy i schorzenia, które naruszają podstawowe funkcje organizmu. Są to nieuleczalne lub zagrażające życiu choroby, trwałe zaburzenia psychiczne, całkowita lub częściowa niezdolność do pracy w zawodzie oraz trwałe i istotne zeszpecenie bądź zniekształcenie ciała.
- Wypadek lekki w pracy – to uszczerbek na zdrowiu, który powoduje czasową niezdolność do pracy. Do tej kategorii zalicza się więc każdy wypadek niespełniający warunków śmiertelnego i ciężkiego.
Wypadek zbiorowy przy pracy – to zdarzenie, w wyniku którego poszkodowane zostały przynajmniej 2 osoby.
Obowiązki pracownika w razie wypadku przy pracy
Procedury przewidują właściwie tylko jeden obowiązek pracownika w razie wypadku przy pracy. Niezależnie od tego, czy ucierpiał w takim zdarzeniu, czy jedynie go doświadczył, zatrudniony musi niezwłocznie poinformować o tym pracodawcę. Jeśli jest świadkiem wypadku, powinien zrobić to na piśmie.
Przeczytaj o przeciwdziałaniu wypadkom w przypadku pracy na wysokości.
Obowiązki pracodawcy w razie wypadku przy pracy
Zakres obowiązków pracodawcy w razie wypadku przy pracy jest znacznie szerszy. Obejmuje przede wszystkim:
- niezbędne działania eliminujące lub ograniczające zagrożenie,
- udzielenie poszkodowanym pierwszej pomocy,
- zabezpieczenie miejsce wypadku w taki sposób, aby wykluczyć:
- dostęp osób niepowołanych do miejsca wypadku,
- uruchamianie bez konieczności maszyn i innych urządzeń technicznych, wstrzymanych w związku z wypadkiem,
- zmianę miejsca położenia maszyn, urządzeń i innych przedmiotów, które spowodowały wypadek lub pozwalają odtworzyć jego okoliczności.
- niezwłoczne zawiadomienie o wypadku właściwego okręgowego inspektora pracy i prokuratora (w sytuacji wypadku śmiertelnego, ciężkiego lub zbiorowego).
Obowiązki pracodawcy po otrzymaniu zgłoszenia o wypadku obejmują nie tylko czynności przeprowadzane bezpośrednio po zdarzeniu, ale także realizowane w dłuższej perspektywie. Chodzi przede wszystkim o:
- powołanie zespołu powypadkowego,
- ustalenie okoliczności i przyczyn wypadku,
- wdrożenie wniosków i środków profilaktycznych,
- sporządzenie protokołu powypadkowego,
- doręczenie protokołu powypadkowego poszkodowanemu lub jego rodzinie, a także właściwemu inspektorowi pracy (w sytuacji wypadku śmiertelnego, ciężkiego lub zbiorowego),
- zarejestrowanie zdarzenia w rejestrze wypadków przy pracy,
- sporządzenie statystycznej karty wypadku GUS.
Szczegółom postępowania powypadkowego przyjrzę się w kolejnych akapitach tego artykułu.
Protokół ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy
W celu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy, pracodawca powołuje specjalny zespół powypadkowy. Sam decyduje o jego składzie, przy czym najczęściej obejmuje on następujące osoby:
- pracownik kierujący komórką służby BHP i zakładowy społeczny inspektor pracy – przy wypadkach śmiertelnych, ciężkich i zbiorowych,
- pracownik służby BHP i oddziałowy społeczny inspektor pracy – przy wypadkach lekkich,
- osoba odpowiedzialna w zakładzie za wykonywanie zadań służby BHP lub specjalista spoza zakładu (jeśli pracodawca nie ma obowiązku tworzenia służby BHP),
- przedstawiciel pracowników, który posiada aktualne zaświadczenie o ukończeniu szkolenia w zakresie BHP – zamiast społecznego inspektora pracy, jeśli u pracodawcy nie działa społeczna inspekcja pracy.
Jeżeli zakład nie dysponuje zasobami pozwalającymi na powołanie takiego składu, pracodawca powinien stworzyć 2-osobowy zespół, w którym znajdzie się on sam oraz zewnętrzny specjalista.
Niezależnie od liczby członków zespołu powypadkowego, musi on wypełnić następujące obowiązki:
- dokonać oględzin miejsca wypadku, stanu technicznego maszyn, innych urządzeń technicznych oraz urządzeń ochronnych,
- zbadać warunki wykonywania pracy i inne okoliczności, które mogły mieć wpływ na wypadek,
- wykonać szkice i fotografie miejsca wypadku, jeśli to konieczne,
- wysłuchać zeznań poszkodowanego, jeśli pozwala na to jego stan zdrowia,
- zebrać od świadków informacje dotyczące zdarzenia,
- zasięgnąć opinii lekarza, a nawet innych specjalistów, w celu oceny rodzaju i skutków wypadku,
- zgromadzić inne dowody dotyczące wypadku,
- określić kwalifikację prawną wypadku,
- wyciągnąć wnioski i dobrać środki profilaktyczne, aby unikać podobnych wypadków w przyszłości.
Protokół ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy musi zostać sporządzony najpóźniej 14 dni od zdarzenia. Tworzy się go według wzoru ustalonego w rozporządzeniu Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 24 maja 2019 r. Każdy członek zespołu powypadkowego może wyrazić w nim swoją indywidualną opinię, a w razie jakichkolwiek rozbieżności o ostatecznej treści protokołu decyduje pracodawca.
Procedura powypadkowa przewiduje, że przed zatwierdzeniem protokołu powinien on zostać przedstawiony poszkodowanemu lub jego rodzinie. Przysługuje im prawo do zgłaszania ewentualnych zastrzeżeń, uwag i wyjaśnień. Dokument musi jednak zostać zatwierdzony najpóźniej 5 dni od jego sporządzenia. Kiedy to nastąpi, protokół doręcza się poszkodowanemu lub jego rodzinie. W sytuacji wypadków śmiertelnych, ciężkich lub zbiorowych udostępnia się go także właściwemu inspektorowi pracy.
Pracodawca zobowiązany jest do przechowywania protokołu przez 10 lat. Dokumentacja wypadku przy pracy powinna znaleźć się w rejestrze, do którego należy wprowadzić:
- imię i nazwisko poszkodowanego,
- miejsce i datę wypadku,
- informacje o skutkach wypadku dla poszkodowanego,
- datę sporządzenia protokołu powypadkowego,
- opinię, czy zdarzenie kwalifikuje się jako wypadek przy pracy,
- datę przekazania do ZUS wniosku o świadczenia z tytułu wypadku przy pracy,
- liczbę dni niezdolności pracownika do pracy,
- wnioski i zalecenia profilaktyczne zespołu powypadkowego.
Na podstawie dokumentacji, która stwierdza, że pracownik uległ wypadkowi w miejscu pracy lub chorobie zawodowej, mogą przysługiwać mu takie świadczenia jak:
- zasiłek chorobowy (w wysokości 100% podstawy),
- świadczenie rehabilitacyjne,
- zasiłek wyrównawczy,
- jednorazowe odszkodowanie,
- renta,
- dodatek pielęgnacyjny,
- dodatek do renty rodzinnej,
- pokrycie kosztów leczenia stomatologicznego, szczepień ochronnych czy zaopatrzenia w sprzęt ortopedyczny.
Warto jednak pamiętać, że poszkodowany lub jego rodzina nie uzyskają prawa do żadnych świadczeń, jeśli zgromadzone dowody wykażą naruszenie przepisów bezpieczeństwa, takie jak niedbalstwo czy działanie środków odurzających.
Sporządzenie karty wypadku
Opisane wyżej zasady sporządzania protokołu powypadkowego znajdują zastosowanie wyłącznie w przypadku pracowników zatrudnionych na umowie o pracę. Nieco inaczej wygląda natomiast sytuacja zleceniobiorców oraz osób wykonujących swoje obowiązki na podstawie umowy agencyjnej czy umowy o świadczenie usług. Jeśli ulegną oni wypadkowi, zatrudniające ich przedsiębiorstwo musi sporządzić kartę wypadku przy pracy.
Na wykonanie takiego kroku zleceniodawca ma 14 dni. W dokumencie – podobnie jak w protokole powypadkowym – powinny znaleźć się wszystkie kluczowe informacje na temat okoliczności incydentu. Jego wzór można znaleźć na stronie internetowej Państwowej Inspekcji Pracy. To właśnie karta wypadku uprawnia poszkodowanego bądź jego rodzinę do pobierania świadczeń, jeżeli zdarzenie zostanie uznane za wypadek przy pracy.
Kartę wypadku sporządza się w 3 egzemplarzach:
- dla poszkodowanego lub uprawnionego członka rodziny,
- dla podmiotu ustalającego przyczyny i okoliczności wypadku,
- dla Zakładu Ubezpieczeń Społecznych – jeżeli zdarzenie zostanie zakwalifikowane jako wypadek przy pracy.
Czy może nastąpić przedawnienie zgłoszenia wypadku przy pracy?
Jak już wiesz, zgodnie z procedurą wypadku w pracy, poszkodowany lub świadek powinien niezwłocznie poinformować o incydencie pracodawcę. Polskie prawo nie precyzuje jednak, co dokładnie oznacza ten termin. Teoretycznie zgłoszenie wypadku nie może ulec więc przedawnieniu.
Nawet jeśli pracodawca dowie się o zdarzeniu z dużym opóźnieniem, będzie zobowiązany do powołania zespołu powypadkowego i przeprowadzenia właściwego postępowania. Ta zasada może okazać się szczególnie istotna choćby w przypadku chorób zawodowych.
Postępowanie powypadkowe krok po kroku – podsumowanie
Dzięki lekturze tego tekstu znasz już wynikające z wypadku przy pracy obowiązki pracodawcy i wiesz, kiedy zdarzenie może być w ten sposób zakwalifikowane. Są to informacje, które powinien posiadać zarówno przedsiębiorca zatrudniający ludzi we własnej firmie, jak i świadomy swoich praw pracownik.
