Czym jest struktura zatrudnienia?
Jeśli chcemy dowiedzieć się, czym jest struktura zatrudnienia, definicje znajdziemy np. w Encyklopedii PWN. Zgodnie z nią jest to układ grup osób tworzących zbiorowość zatrudnionych, uwzględniający ich cechy demograficzne, zawody, kwalifikacje, rodzaje wykonywanej pracy oraz formy wynagrodzenia.
Strukturę zatrudnienia określa się w dwóch ujęciach:
- makroekonomicznym – według zatrudnienia w poszczególnych sektorach gospodarki narodowej;
- mikroekonomicznym – według zatrudnienia w danym przedsiębiorstwie.
Proporcje między grupami zatrudnionymi w danym sektorze albo firmie w odniesieniu do ogólnej liczby zatrudnionych stanowią o strukturze zatrudnienia. Zwykle jest ona wyrażana jako udział procentowy.
Skala makroekonomiczna
Gospodarkę narodową dzieli się na trzy główne sektory:
- rolnictwo (w tym leśnictwo i rybołówstwo);
- przemysł i budownictwo;
- usługi, które dodatkowo dzieli się na:
- podstawowe obejmujące m.in.: handel, gastronomię, usługi fryzjerskie, edukację, wymiar sprawiedliwości, instytucje finansowe i ubezpieczeniowe;
- specjalistyczne m.in.: przetwarzanie informacji, zarządzanie przedsiębiorstwami, marketing i reklama, usługi medyczne.
W krajach słabo rozwiniętych zdecydowana większość obywateli pracuje w rolnictwie, reszta jest zatrudniona w przemyśle, a tylko niewielki procent – w usługach. Odwrotna struktura zatrudnienia jest w krajach rozwiniętych. Tam najwięcej osób jest zatrudnionych w usługach i to specjalistycznych związanych z opieką zdrowotną, turystyką albo finansami. Taki stan jest związany z mechanizacją, automatyzacją i komputeryzacją produkcji.
Skala mikroekonomiczna
Skala mikroekonomiczna odnosi się do zatrudnienia w pojedynczej firmie. Podział dokonuje się pod względem miejsca w hierarchii, kwalifikacji, wykształcenia albo rodzaju wykonywanej pracy.
Podstawowa struktura zatrudnienia w firmie obejmuje dwa rodzaje pracowników:
- zatrudnionych na stanowiskach robotniczych i pokrewnych, czyli robotników bezpośrednio produkcyjnych oraz robotników pośrednio produkcyjnych;
- zatrudnionych na stanowiskach nierobotniczych, np. kontrolerów jakości, pracowników ochrony i obsługi klienta.
Pracowników nierobotniczych z kolei można podzielić na:
- kierownictwo przedsiębiorstwa, np. dyrektorów i kierowników działów;
- pracowników technicznych, np. dozór techniczny, kontrola jakości, przygotowania produkcji;
- pracowników ekonomicznych np. analityków;
- pracowników administracyjnych i gospodarczych.
Można też analizować strukturę zatrudnienia względem kwalifikacji zawodowych, biorąc pod uwagę:
- poziom wykształcenia: wyższe, średnie zawodowe, średnie ogólnokształcące, niepełne średnie ogólnokształcące, zasadnicze zawodowe oraz podstawowe ukończone i nieukończone;
- posiadanie świadectwa ukończenia szkoły branżowej I albo II stopnia, albo dyplomu mistrza lub czeladnika, wtedy pracowników dzieli się na: wysoko kwalifikowanych, wykwalifikowanych, przyuczonych i niewykwalifikowanych.
Inne podziały mogą dotyczyć płci albo struktury społecznej np. wieku, środowiska społecznego, stanu rodzinnego albo stażu pracy.
Jakie czynniki i zmiany wpływają na strukturę zatrudnienia?
Struktura zatrudnienia jest płynna i zależy głównie od czynników ekonomicznych w danym państwie i na świecie oraz rozwoju technologicznego i automatyzacji. Zmiany struktury zatrudnienia mogą się dokonywać z powodu migracji ludności albo wprowadzenia w życie nowych wytycznych i dyrektyw np. Unii Europejskiej.
Podstawowymi czynnikami wpływającymi na strukturę zatrudnienia są:
- wahania rynkowe np. cen surowców albo zmiany podaży i popytu na dane usługi, albo produkty;
- wahania strukturalne w podstawowych sektorach gospodarki państwa, np. gwałtowna i nadmierna rozbudowa przemysłu ciężkiego;
- postęp technologiczny, automatyzacja i mechanizacja, np. ciągniki autonomiczne zmniejszają zapotrzebowanie na ich kierowców, roboty w przemyśle wypierają robotników;
- polityka państwa, np. w zakresie aktywizacji bezrobotnych albo wsparcia danych branż i dziedzin gospodarki, np. dopłaty dla rolników;
- wykształcenie;
- demografia: liczba osób w wieku produkcyjnym, wiek emerytalny, średnia długość życia; skala działalności gospodarczej danego przedsiębiorstwa i jej rodzaj;
- zmiany klimatyczne.
Jak wygląda struktura zatrudnienia w Polsce?
Jak podaje GUS, w III kwartale 2023 r. liczba osób pracujących w wieku 15-89 lat wyniosła 16 mln 873 tys., natomiast bezrobotnych – 475 tys., co stanowi 2,7% ludności aktywnej zawodowo w wieku 15-89 lat. A jak wygląda struktura zawodowa w poszczególnych sektorach gospodarki?
Rolnictwo
Ogółem zatrudnienie w rolnictwie w Polsce w 2022 r. wynosiło 8,3% i było o 0,1 p.p. niższe niż w 2021 r. W tym sektorze pracowało 9,4% wszystkich zatrudnionych mężczyzn i 6,9% kobiet.
W 1990 r. w rolnictwie zatrudnienie stanowiło aż 30,4%, w 2015 r. było to już tylko 11,6%.
Powodem takich zmian była migracja ludności ze wsi do miast spowodowana coraz to atrakcyjniejszymi ofertami na pozarolniczym rynku. To z kolei spowodowało, brak następców w gospodarstwach rolniczych. Starsi przechodzili na emeryturę, a młodzi nie garneli się do pracy na roli. Warto wspomnieć, że spadek zatrudnienie w rolnictwie to też efekt modernizacji, np. przy zbiorach albo karmieniu zwierząt.
Przemysł
W 2022 r. w przemyśle i budownictwie było zatrudnionych ogółem 30,8% wszystkich pracujących. Patrząc wstecz, procent ten nie uległ tak dużym zmianom, jak w innych sektorach. W 1990 r. w przemyśle pracowało 34% zatrudnionych, a w 2015 r. 30,3%.
Wahania są związane upadkiem wielu zakładów włókienniczych, zmniejszeniem zatrudnienia w górnictwie i hutnictwie. Z drugiej strony odnotowujemy wzrost zatrudnienia w budownictwie.
Usługi
W 2022 r. w usługach pracowało 60,9% wszystkich zatrudnionych, i jest to wzrost o 0,2 p.p. względem 2021 r. Przyjmuje się, że w krajach wysoko rozwiniętych odsetek ten wynosi ok. 70-80%.
W 1995 r. w naszym kraju w sektorze usługowym pracowało 46% wszystkich zatrudnionych, było to 6,7 mln osób. W 2000 r. udział tej dziedziny gospodarki przekroczył 50%, a 2015 r. wynosił już 57,9% i od tej pory stałe rośnie. Takie proporcie świadczą o tym, że Polacy osiągnęli pewien poziom dochodów, a gospodarka się unowocześniła. Za tym zawsze idzie popyt na różnego rodzaju usługi.
Struktura zatrudnienia w innych krajach Europy
Wg danych zgromadzonych przez International Labour Organization zatrudnienie w przemyśle w 2021 r. przedstawiało się następująco:
- Niemcy – 27,62%
- Francja – 19,5%
- Rumunia – 30,39%
- Hiszpania – 20,19%
- Węgry – 31,45%
Zatrudnienie w rolnictwie wynosi:
- Niemcy – 1,25%
- Francja – 2,51%
- Rumunia – 18,61%
- Hiszpania – 4,06%
- Węgry – 4,4%
Struktura zatrudnienia w usługach:
- Niemcy – 71,12%
- Francja – 77,99%
- Rumunia – 51%
- Hiszpania – 75,75%
- Węgry – 64,16%
Podsumowanie
Struktura zatrudnienia w skali makroekonomicznej wyrażana jest procentowo i pokazuje udziały w poszczególnych sektorach gospodarki. Od kilku lat w Polsce najwięcej osób pracuje w usługach – jest to ponad 60%. W przemyśle i budownictwie zatrudnienie znajduje prawie 31%, a w rolnictwie niewiele ponad 8%.
W odniesieniu do skali mikro, struktura pokazuje zatrudnienie poszczególnych grup w danej firmie. Grupy można wyróżniać pod względem np. płci, wieku, stażu albo rodzaju pracy.
