Czym jest bezrobocie – definicja
Zgodnie z definicją bezrobocie to zjawisko społeczne, które przejawia się tym, że część osób zdolnych do pracy i pragnących ją podjąć nie może znaleźć zatrudnienia. Dochodzi więc do zjawiska zbyt niskiego popytu przy jednoczesnej nadwyżce siły roboczej.
Warto jednak zauważyć, że sam brak pracy nie czyni nikogo osobą bezrobotną. Aby zostać sklasyfikowanym w ten sposób, trzeba spełnić również inne warunki. Zgodnie z polskim prawem bezrobotny to ktoś, kto:
- jest pełnoletni,
- nie ukończył 60. (w przypadku kobiet) lub 65. (w przypadku mężczyzn) roku życia,
- nie posiada gospodarstwa rolnego ani małżonka, który byłby jego właścicielem,
- nie ma jeszcze prawa do emerytury,
- nie prowadzi pozarolniczej działalności gospodarczej,
- nie należy mu się ubezpieczenie społeczne z tytułu innej działalności,
- jest osobą z niepełnosprawnościami, ale może pracować w połowie wymiaru czasu pracy albo w pełnym wymiarze,
- jest zarejestrowany w powiatowym urzędzie pracy i poszukuje zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej.
Nieco inaczej problem ten wygląda w ujęciu Międzynarodowej Organizacji Pracy. Kim jest osoba bezrobotna zgodnie z jej definicją? To człowiek, który spełnia jednocześnie trzy warunki:
- Nie jest osobą pracującą w okresie badanego tygodnia.
- Aktywnie poszukuje zatrudnienia.
- Jest gotowy podjąć pracę w badanym tygodniu lub następnym.
W tym miejscu warto też wspomnieć o pomiarze bezrobocia. Wykorzystuje się w tym celu miernik, jakim jest stopa bezrobocia, czyli stosunek liczby zarejestrowanych osób bezrobotnych do liczby aktywnych zawodowo. Wyraża się go w procentach.
Rodzaje bezrobocia na podstawie przyczyny
Jak już wiesz, bezrobocie jest bardzo złożonym zagadnieniem, na które wpływa wiele czynników. Chcąc omówić jego poszczególne rodzaje, można więc posłużyć się różnymi kryteriami. Jednym z najczęściej stosowanych jest przyczyna bezrobocia. Na tej podstawie dokonuje się następującego podziału:
Bezrobocie frykcyjne
To rodzaj krótkotrwałego bezrobocia, które wywoływane jest zmianą miejsca zatrudnienia przez pracowników i ich niewystarczającą mobilnością. Ma więc miejsce na przykład wtedy, gdy poszukiwanie pracy przedłuża się wskutek oczekiwania na najkorzystniejszą ofertę.
Bezrobocie technologiczne
Jest to rodzaj bezrobocia, które wynika z postępu technologicznego i zastępowania pracy ludzi pracą maszyn. Może mieć charakter trwały lub tymczasowy. Jego przyczyną jest brak wystarczających kompetencji, które pozwoliłyby pracownikom dostosować się do nowych okoliczności.
Bezrobocie strukturalne
To jeden z najbardziej problematycznych rodzajów bezrobocia, który powstaje na skutek zmian w gospodarce lub w niektórych jej gałęziach. Dochodzi wówczas do rozbieżności między podażą pracy a popytem na nią. Za przykład niech posłuży restrukturyzacja niektórych sektorów przemysłu, w efekcie której kwalifikacje zawodowe pracowników przestają im wystarczać do podjęcia zatrudnienia.
Bezrobocie koniunkturalne
Zjawisko to jest również nazywane bezrobociem keynesowskim lub bezrobociem cyklicznym. Dochodzi do niego wskutek naturalnych zmian produktywności gospodarki. Występuje głównie w okresie recesji, kiedy spada popyt na towary i usługi.
Bezrobocie sezonowe
Ten rodzaj bezrobocia jest stosunkowo łatwy do przewidzenia, ponieważ występuje przede wszystkim w zakładach pracy sezonowej (np. budownictwo, rolnictwo) i w sektorach, w których produkcja podlega sezonowości. W taki sam sposób klasyfikuje się bezrobocie wśród absolwentów szkół i uczelni, którzy szukają swojej pierwszej pracy.
Typy bezrobocia ze względu na okres trwania
Za kryterium podziału bezrobocia na różne rodzaje można też przyjąć czas jego trwania. To dość prosta klasyfikacja, zgodnie z którą wymienia się:
Bezrobocie krótkookresowe
Bezrobocie krótkookresowe uwzględnia osoby, które są zdolne do podjęcia pracy, lecz nie posiadają zatrudnienia przez okres do 3 miesięcy.
Bezrobocie średniookresowe
Z bezrobociem średniookresowym mają do czynienia osoby zdolne do pracy, które nie mogą znaleźć zatrudnienia w okresie od 4 do 6 miesięcy.
Bezrobocie długookresowe
Za bezrobocie długookresowe uznaje się brak pracy utrzymujący się przez czas od 6 do 12 miesięcy.
Bezrobocie długotrwałe
Bezrobocie długotrwałe (inaczej bezrobocie chroniczne) dotyczy osób, które są gotowe do podjęcia zatrudnienia, ale nie mogą znaleźć pracy przez okres dłuższy niż 12 miesięcy.
Inne rodzaje bezrobocia
Powyższe typologie bezrobocia nie wyczerpują tematu. Zjawisko to przyjmuje bowiem wiele innych form, które zależą między innymi od zasięgu terytorialnego czy nastawienia pracowników. O jakich rodzajach bezrobocia mowa?
Bezrobocie naturalne
Bezrobocie naturalne nazywa się też dobrowolnym. Dotyczy mianowicie sytuacji, w których bezrobotni mimo równowagi na rynku pracy nie chcą po prostu podjąć zatrudnienia. Nie szukają więc dobrych ofert i nie przyjmują propozycji pracy.
Bezrobocie klasyczne
Bezrobocie klasyczne występuje wtedy, gdy pracodawcy nie są w stanie zatrudniać pracowników. Przyczyną takiego stanu rzeczy może być na przykład sztuczne zawyżanie pensji.
Bezrobocie przymusowe
Bezrobocie przymusowe stanowi szersze pojęcie, obejmujące wszystkie osoby, które pomimo akceptacji warunków rynkowych nie mogą znaleźć zatrudnienia.
Bezrobocie całkowite i częściowe
Bezrobocie całkowite to zjawisko, które dość łatwo zrozumieć, ponieważ odnosi się do absolutnego braku pracy. Bezrobocie częściowe to natomiast sytuacja osób, które pracują jedynie w niepełnym wymiarze godzin.
Bezrobocie pozorne
Jak sama nazwa wskazuje, bezrobocie pozorne dotyczy sytuacji osób, które zarejestrowane są jako bezrobotne, a mimo to wykonują pracę zarobkową.
Bezrobocie powszechne
Bezrobocie powszechne odnosi się do sytuacji, która panuje w całym kraju. Uwzględnia więc wszystkich rezydentów danego państwa.
Bezrobocie lokalne
Bezrobocie lokalne, w odróżnieniu od powszechnego, dotyczy wyłącznie określonego regionu.
Bezrobocie jawne i ukryte
Bezrobocie można również podzielić na jawne i ukryte. To pierwsze dotyczy wszystkich osób w wieku produkcyjnym, które zarejestrowane są w urzędzie pracy i nie posiadają zatrudnienia. Bezrobocie ukryte odnosi się natomiast do osób niemających statusu bezrobotnych.
Przyczyny bezrobocia
Już pierwsza z powyższych typologii mogła dać Ci pewne pojęcie na temat najczęstszych przyczyn bezrobocia. Choć każdy rynek pracy jest nieco inny, to można pokusić się o wyróżnienie głównych czynników stojących za bezrobociem w Polsce i na świecie. Są to przede wszystkim:
- niski poziom wykształcenia części społeczeństwa,
- nieprawidłowe funkcjonowanie instytucji odpowiedzialnych za rynek pracy,
- dynamiczny rozwój nowych technologii,
- wzrost kosztów ponoszonych przez pracodawców,
- zaniedbanie niektórych sektorów gospodarki w regionie,
- brak niezbędnych kompetencji u kandydatów,
- wejście na rynek pracy pokolenia wyżu demograficznego,
- atrakcyjne wsparcie socjalne i wysokie zasiłki dla bezrobotnych,
- wzrost podatków ograniczających możliwości pracodawców,
- ograniczenia wynikające z prawa pracy,
- spadek popytu na określone produkty i usługi,
- orientacja gospodarki na importowanie produktów,
- zawyżanie przez władze stawek płacy minimalnej,
- zmiany sezonowe.
Omawiając przyczyny bezrobocia, należy wspomnieć także o automatyzacji pracy. Współcześnie jest to jedno z największych zagrożeń dla pracowników. Do maszyn wykonujących czynności fizyczne w sektorze budowlanym, spożywczym czy logistycznym dochodzą zresztą algorytmy sztucznej inteligencji. Te z kolei mogą zastąpić wielu pracowników intelektualnych (np. w marketingu, obsłudze klienta czy IT).
Negatywne skutki bezrobocia
Bezrobocie może mieć wpływ nie tylko na gospodarkę, ale również na społeczeństwo, a nawet na samopoczucie jednostki. Najczęściej jego skutki są niestety negatywne. Przyjrzyjmy się im bliżej:
Ekonomiczne skutki bezrobocia
Pierwszą grupę negatywnych skutków bezrobocia stanowią efekty o charakterze ekonomicznym, takie jak:
- spadek poziomu produkcji,
- rozwój „szarej strefy” (nieopodatkowanego zatrudnienia),
- wzrost wydatków państwa na wsparcie socjalne,
- utrata umiejętności zawodowych wśród osób bezrobotnych,
- redukcja wpływów do kasy państwa i deficyt budżetowy.
Społeczne skutki bezrobocia
Negatywne skutki bezrobocia można zaobserwować również w warstwie społecznej. Są to przede wszystkim:
- poczucie wykluczenia osób bezrobotnych,
- pogorszenie relacji bezrobotnych z rodziną i znajomymi,
- bieda i ubóstwo,
- rozwój patologii społecznych,
- emigracja zarobkowa,
- utrata statusu społecznego przez bezrobotnych,
- odkładanie w czasie decyzji o założeniu rodziny,
- podatność bezrobotnych na uzależnienia,
- pogorszenie stanu zdrowia społeczeństwa,
- ryzyko wzrostu przestępczości.
Psychologiczne skutki bezrobocia
Ostatnia grupa negatywnych skutków bezrobocia dotyczy jego wpływu na mentalność i zdrowie psychiczne jednostki. Chodzi o takie efekty jak:
- depresja i zaburzenia emocjonalne,
- utrata wiary we własne możliwości,
- spadek odporności organizmu,
- przewlekły stres,
- myśli i próby samobójcze,
- uczucie rezygnacji i utrata motywacji,
- spadek poziomu jakości życia.
Pozytywne skutki bezrobocia
Co ciekawe, choć bezrobocie ma przede wszystkim skutki negatywne, to na niektóre aspekty może też wpływać w sposób pozytywny. Mowa o następujących efektach:
- stymulowanie pracowników do rozwoju,
- wzrost konkurencyjności na rynku pracy,
- rozwój elastycznych form zatrudnienia,
- poprawa alokacji zasobów pracy,
- ułatwienie walki z inflacją (dzięki mniejszej presji na podnoszenie płac),
- poprawa efektywności zarządzania przedsiębiorstwami,
- rozwój alternatywnych ścieżek kariery.
Bezrobocie w Polsce
Aktualnie sytuacja na polskim rynku pracy jest bardzo dobra. Stopa bezrobocia wynosi zaledwie 5% (stan na listopad 2023 r.). Na takim poziomie utrzymuje się zresztą od 4 miesięcy. Najniższe bezrobocie występuje w największych miastach (np. Poznaniu, Warszawie, Wrocławiu). Najwyższe dotyczy natomiast regionów na wschodzie kraju (np. województwa podkarpackiego czy warmińsko-mazurskiego).
Jak poradzić sobie z bezrobociem?
Walka z bezrobociem to jedno z najważniejszych zadań stojących przed władzami każdego państwa. Rządzący mają do dyspozycji wiele różnych mechanizmów stymulujących rynek pracy i ułatwiających przedsiębiorcom zatrudnianie pracowników. Nie oznacza to wcale, że jednostka nie może zrobić nic, aby poprawić swoją sytuację. W wielu przypadkach to głównie od działań bezrobotnego zależą jego szanse na znalezienie pracy.
Jeśli masz problemy ze znalezieniem zatrudnienia i wszystko wskazuje na to, że nie jest to sytuacja przejściowa, w pierwszej kolejności podejmij decyzję o zarejestrowaniu się w urzędzie pracy jako osoba bezrobotna. Nie musisz nawet wychodzić w tym celu z domu – wystarczy, że wypełnisz wniosek dostępny online. Dzięki temu zyskasz prawo do zasiłku w przyszłości, a może nawet otrzymasz skierowanie na staż, pozwalający na zdobycie doświadczenia i niewielki zarobek.
Po rejestracji w urzędzie zacznij poszukiwania pracy. Najlepsze rezultaty osiągniesz, traktując tę czynność jako swoje główne zajęcie w ciągu dnia. Dopracuj więc CV, napisz listy motywacyjne i zacznij rozglądać się za interesującymi Cię ofertami w serwisach ogłoszeniowych, portalach rekrutacyjnych czy bezpośrednio na stronach internetowych poszczególnych firm. Pamiętaj, aby przed wysłaniem aplikacji każdorazowo dostosować treść i formę dokumentów do wymagań pracodawcy.
Nie zapominaj także o ciągłym rozwoju. Bierz udział w szkoleniach, czytaj branżową literaturę i zdobywaj wartościowe certyfikaty. Dzięki temu w znaczącym stopniu ułatwisz sobie znalezienie pracy na wymarzonym stanowisku, a bezrobocie stanie się dla Ciebie jedynie wspomnieniem.
Przyczyny i skutki bezrobocia w Polsce – podsumowanie
Na tę chwilę bezrobocie w Polsce nie stanowi dużego problemu. Zawsze jest jednak podatne na różne czynniki i podlega dynamicznym zmianom. Warto więc monitorować sytuację i w miarę możliwości dostosowywać się do niej. Znając kluczowe przyczyny i skutki bezrobocia, łatwiej będzie Ci zadbać o swoją własną sytuację zawodową!
