Struktura zatrudnienia w Polsce – czym jest i jak wygląda?

Czym jest struktura zatrudnienia?

Jeśli chcemy dowiedzieć się, czym jest struktura zatrudnienia, definicje znajdziemy np. w Encyklopedii PWN. Zgodnie z nią jest to układ grup osób tworzących zbiorowość zatrudnionych, uwzględniający ich cechy demograficzne, zawody, kwalifikacje, rodzaje wykonywanej pracy oraz formy wynagrodzenia.

Strukturę zatrudnienia określa się w dwóch ujęciach:

• makroekonomicznym – według zatrudnienia w poszczególnych sektorach gospodarki narodowej;
• mikroekonomicznym – według zatrudnienia w danym przedsiębiorstwie.

Proporcje między grupami zatrudnionymi w danym sektorze albo firmie w odniesieniu do ogólnej liczby zatrudnionych stanowią o strukturze zatrudnienia. Zwykle jest ona wyrażana jako udział procentowy.

Skala makroekonomiczna

Gospodarkę narodową dzieli się na trzy główne sektory:

• rolnictwo (w tym leśnictwo i rybołówstwo);
• przemysł i budownictwo;
• usługi, które dodatkowo dzieli się na:
  • podstawowe obejmujące m.in.: handel, gastronomię, usługi fryzjerskie, edukację, wymiar sprawiedliwości, instytucje finansowe i ubezpieczeniowe;
  • specjalistyczne m.in.: przetwarzanie informacji, zarządzanie przedsiębiorstwami, marketing i reklama, usługi medyczne.

W krajach słabo rozwiniętych zdecydowana większość obywateli pracuje w rolnictwie, reszta jest zatrudniona w przemyśle, a tylko niewielki procent – w usługach. Odwrotna struktura zatrudnienia jest w krajach rozwiniętych. Tam najwięcej osób jest zatrudnionych w usługach i to specjalistycznych związanych z opieką zdrowotną, turystyką albo finansami. Taki stan jest związany z mechanizacją, automatyzacją i komputeryzacją produkcji.

Skala mikroekonomiczna

Skala mikroekonomiczna odnosi się do zatrudnienia w pojedynczej firmie. Podział dokonuje się pod względem miejsca w hierarchii, kwalifikacji, wykształcenia albo rodzaju wykonywanej pracy. 

Podstawowa struktura zatrudnienia w firmie obejmuje dwa rodzaje pracowników:

• zatrudnionych na stanowiskach robotniczych i pokrewnych, czyli robotników bezpośrednio produkcyjnych oraz robotników pośrednio produkcyjnych;
• zatrudnionych na stanowiskach nierobotniczych, np. kontrolerów jakości, pracowników ochrony i obsługi klienta.

Pracowników nierobotniczych z kolei można podzielić na: 

• kierownictwo przedsiębiorstwa, np. dyrektorów i kierowników działów;
• pracowników technicznych, np. dozór techniczny, kontrola jakości, przygotowania produkcji;
• pracowników ekonomicznych np. analityków;
• pracowników administracyjnych i gospodarczych.

Można też analizować strukturę zatrudnienia względem kwalifikacji zawodowych, biorąc pod uwagę:

• poziom wykształcenia: wyższe, średnie zawodowe, średnie ogólnokształcące, niepełne średnie ogólnokształcące, zasadnicze zawodowe oraz podstawowe ukończone i nieukończone;
• posiadanie świadectwa ukończenia szkoły branżowej I albo II stopnia, albo dyplomu mistrza lub czeladnika, wtedy pracowników dzieli się na: wysoko kwalifikowanych, wykwalifikowanych, przyuczonych i niewykwalifikowanych.

Inne podziały mogą dotyczyć płci albo struktury społecznej np. wieku, środowiska społecznego, stanu rodzinnego albo stażu pracy.

Jakie czynniki i zmiany wpływają na strukturę zatrudnienia?

Struktura zatrudnienia jest płynna i zależy głównie od czynników ekonomicznych w danym państwie i na świecie oraz rozwoju technologicznego i automatyzacji. Zmiany struktury zatrudnienia mogą się dokonywać z powodu migracji ludności albo wprowadzenia w życie nowych wytycznych i dyrektyw np. Unii Europejskiej. 

Podstawowymi czynnikami wpływającymi na strukturę zatrudnienia są:

• wahania rynkowe np. cen surowców albo zmiany podaży i popytu na dane usługi, albo produkty;
• wahania strukturalne w podstawowych sektorach gospodarki państwa, np. gwałtowna i nadmierna rozbudowa przemysłu ciężkiego;
• postęp technologiczny, automatyzacja i mechanizacja, np. ciągniki autonomiczne zmniejszają zapotrzebowanie na ich kierowców, roboty w przemyśle wypierają robotników; 
• polityka państwa, np. w zakresie aktywizacji bezrobotnych albo wsparcia danych branż i dziedzin gospodarki, np. dopłaty dla rolników;
• wykształcenie;
• demografia: liczba osób w wieku produkcyjnym, wiek emerytalny, średnia długość życia; skala działalności gospodarczej danego przedsiębiorstwa i jej rodzaj;
• zmiany klimatyczne.

Jak wygląda struktura zatrudnienia w Polsce?

Jak podaje GUS, w III kwartale 2023 r. liczba osób pracujących w wieku 15-89 lat wyniosła 16 mln 873 tys., natomiast bezrobotnych – 475 tys., co stanowi 2,7% ludności aktywnej zawodowo w wieku 15-89 lat. A jak wygląda struktura zawodowa w poszczególnych sektorach gospodarki?

Rolnictwo

Ogółem zatrudnienie w rolnictwie w Polsce w 2022 r. wynosiło 8,3% i było o 0,1 p.p. niższe niż w 2021 r. W tym sektorze pracowało 9,4% wszystkich zatrudnionych mężczyzn i 6,9% kobiet. 

W 1990 r. w rolnictwie zatrudnienie stanowiło aż 30,4%, w 2015 r. było to już tylko 11,6%.

Powodem takich zmian była migracja ludności ze wsi do miast spowodowana coraz to atrakcyjniejszymi ofertami na pozarolniczym rynku. To z kolei spowodowało, brak następców w gospodarstwach rolniczych. Starsi przechodzili na emeryturę, a młodzi nie garneli się do pracy na roli. Warto wspomnieć, że spadek zatrudnienie w rolnictwie to też efekt modernizacji, np. przy zbiorach albo karmieniu zwierząt. 

Przemysł

W 2022 r. w przemyśle i budownictwie było zatrudnionych ogółem 30,8% wszystkich pracujących. Patrząc wstecz, procent ten nie uległ tak dużym zmianom, jak w innych sektorach. W 1990 r. w przemyśle pracowało 34% zatrudnionych, a w 2015 r. 30,3%.

Wahania są związane upadkiem wielu zakładów włókienniczych, zmniejszeniem zatrudnienia w górnictwie i hutnictwie. Z drugiej strony odnotowujemy wzrost zatrudnienia w budownictwie.

Usługi

W 2022 r. w usługach pracowało 60,9% wszystkich zatrudnionych, i jest to wzrost o 0,2 p.p. względem 2021 r. Przyjmuje się, że w krajach wysoko rozwiniętych odsetek ten wynosi ok. 70-80%. 

W 1995 r. w naszym kraju w sektorze usługowym pracowało 46% wszystkich zatrudnionych, było to 6,7 mln osób. W 2000 r. udział tej dziedziny gospodarki przekroczył 50%, a 2015 r. wynosił już 57,9% i od tej pory stałe rośnie. Takie proporcie świadczą o tym, że Polacy osiągnęli pewien poziom dochodów, a gospodarka się unowocześniła. Za tym zawsze idzie popyt na różnego rodzaju usługi.

Struktura zatrudnienia w innych krajach Europy

Wg danych zgromadzonych przez International Labour Organization zatrudnienie w przemyśle w 2021 r. przedstawiało się następująco:

• Niemcy – 27,62%
• Francja – 19,5%
• Rumunia – 30,39%
• Hiszpania – 20,19%
• Węgry – 31,45%

Zatrudnienie w rolnictwie wynosi:

• Niemcy – 1,25%
• Francja – 2,51%
• Rumunia – 18,61%
• Hiszpania – 4,06%
• Węgry – 4,4%

Struktura zatrudnienia w usługach:

• Niemcy – 71,12%
• Francja – 77,99%
• Rumunia – 51%
• Hiszpania – 75,75%
• Węgry – 64,16%

Podsumowanie

Struktura zatrudnienia w skali makroekonomicznej wyrażana jest procentowo i pokazuje udziały w poszczególnych sektorach gospodarki. Od kilku lat w Polsce najwięcej osób pracuje w usługach – jest to ponad 60%. W przemyśle i budownictwie zatrudnienie znajduje prawie 31%, a w rolnictwie niewiele ponad 8%.

W odniesieniu do skali mikro, struktura pokazuje zatrudnienie poszczególnych grup w danej firmie. Grupy można wyróżniać pod względem np. płci, wieku, stażu albo rodzaju pracy.