Co to jest strajk?
Zgodnie z definicją strajk pracowniczy oznacza powstrzymywanie się od wykonywania pracy w celu rozwiązania sporu z pracodawcą. Zazwyczaj dotyczy wynagrodzeń, ale może odnosić się także do:
- warunków pracy,
- świadczeń socjalnych,
- praw i wolności związków zawodowych.
Prawo do strajku pracowniczego przysługuje związkom zawodowym na mocy ustawy o przeprowadzaniu sporów zbiorowych i art. 59 pkt 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. W imieniu zakładu pracy, w którym nie działa żadna organizacja związkowa, spór zbiorowy może przeprowadzić związek, do którego pracownicy zwrócą się o reprezentowanie ich interesów.
Warto jednak zauważyć, że strajk jest środkiem ostatecznym, który musi być poprzedzony wykorzystaniem innych metod rozwiązywania konfliktu z pracodawcą. Co więcej, nie dopuszcza się prowadzenia sporów zbiorowych w celu poparcia indywidualnych żądań pracowników, jeśli mogą one zostać rozstrzygnięte przez właściwy organ.
Działania poprzedzające strajk – spór zbiorowy, mediacja i arbitraż
Skoro strajk to ostateczność, jakie działania w pierwszej kolejności powinni podjąć pracownicy zrzeszeni w związkach zawodowych?
Zgłoszenie sporu zbiorowego
Spór zbiorowy zaczyna się wtedy, kiedy pracodawca nie uwzględni wszystkich żądań podmiotu, reprezentującego interesy pracownicze, w terminie określonym w wystąpieniu. Musi mieć na to przynajmniej 3 dni. Warto również pamiętać, że właściwa akcja strajkowa nie może nastąpić wcześniej niż przed upływem 14 dni od zgłoszenia sporu.
Rokowania
W przypadku zaistnienia sporu zbiorowego pracodawca powinien natychmiast podjąć rokowania z pracownikami, aby polubownie rozwiązać konflikt. Musi jednocześnie zawiadomić o sytuacji okręgowego inspektora pracy. Te kroki mogą prowadzić do podpisania porozumienia lub sporządzenia protokołu rozbieżności, w którym zostaną wskazane stanowiska stron.
Mediacje
Jeżeli rokowania między stronami nie przyniosą oczekiwanych rezultatów, spór jest prowadzony dalej z udziałem osoby gwarantującej bezstronność, czyli mediatora. Musi on zostać wybrany wspólnie przez strony, a jeżeli nie dojdzie do tego w ciągu 5 dni, wskazuje go minister właściwy do spraw pracy. Koszty wynagrodzenia, przejazdu i zakwaterowania mediatora strony ponoszą w równych częściach, chyba że uzgodnią inaczej.
Podobnie jak w przypadku rokowań, mediacje mogą skończyć się porozumieniem lub spisaniem protokołu rozbieżności.
Strajk ostrzegawczy
Jeśli przebieg mediacji nie wskazuje na rozwiązanie sporu, organizacja zawodowa może w ich trakcie przeprowadzić jednorazowo strajk ostrzegawczy, trwający nie dłużej niż 2 godziny.
Prawo do strajku – komu przysługuje?
Prawo do udziału w strajku przysługuje większości pracowników, ale zorganizować go może wyłącznie związek zawodowy. Co więcej, niedopuszczalne jest przeprowadzenie takiej akcji przed wyczerpaniem innych sposobów na rozwiązanie sporu (rokowań, mediacji itd.). Wyjątek to sytuacja, w której bezprawne działanie pracodawcy uniemożliwiło ich podjęcie lub doszło do zwolnienia prowadzącego spór działacza związkowego.
Kto nie może strajkować?
Z oczywistych względów niektóre zakłady pracy nie mają prawa do strajku. Nie jest on dopuszczalny przede wszystkim tam, gdzie powstrzymanie się od wykonywania obowiązków mogłoby doprowadzić do zagrożenia życia lub zdrowia ludzkiego oraz do zagrożenia bezpieczeństwa państwa. Wśród pracowników, którzy nie mają prawa do strajku, ustawa wymienia osoby zatrudnione w:
- Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego,
- Agencji Wywiadu,
- Służbie Kontrwywiadu Wojskowego,
- Służbie Wywiadu Wojskowego,
- Centralnym Biurze Antykorupcyjnym,
- Służbie Ochrony Państwa,
- jednostkach Policji i Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej,
- jednostkach ochrony przeciwpożarowej,
- Służbie Więziennej,
- Straży Granicznej,
- Straży Marszałkowskiej,
- Krajowej Administracji Skarbowej, w której służbę pełnią funkcjonariusze Służby Celno-Skarbowej.
Strajkować nie mogą również pracownicy organów władzy państwowej, administracji rządowej i samorządowej, a także sądów i prokuratury.
Jak zorganizować strajk?
Strajk może zostać ogłoszony dopiero po oficjalnym zakończeniu mediacji. Aby tak się stało, organizacja związkowa musi najpierw przeprowadzić referendum, w którym udział weźmie przynajmniej 50% pracowników danego zakładu i większość z nich opowie się za strajkiem. Ogłoszenie akcji powinno nastąpić na minimum 5 dni przed jej rozpoczęciem.
Strajk polega na zbiorowym powstrzymaniu się pracowników od wykonywania pracy w celu wywarcia presji na pracodawcy. Przy podejmowaniu takiej decyzji związek zawodowy powinien więc dobrze oszacować stosunek żądań i ewentualnych zysków do strat związanych z akcją. Warto zauważyć, że udział w strajku ma charakter dobrowolny.
Uprawnienia pracowników
Pracownik, który zdecyduje się na udział w strajku, nie narusza swoich obowiązków pracowniczych. W czasie akcji, zorganizowanej zgodnie z przepisami, zachowuje więc prawo do świadczeń z ubezpieczenia społecznego i do niemal wszystkich uprawnień wynikających ze stosunku pracy. Przerwa w wykonywaniu obowiązków wlicza się też do okresu zatrudnienia.
Uprawnienia kierownika zakładu pracy
Strajk nie odbiera pracodawcy praw i obowiązków w stosunku do osób niebiorących udziału w akcji. Kierownik może – a nawet musi – zapewnić ochronę mienia zakładu i nieprzerwaną pracę tych obiektów, których unieruchomienie mogłoby stanowić zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego i dla przywrócenia normalnej działalności przedsiębiorstwa. Należy również pamiętać, że organizatorzy strajku mają obowiązek współpracować z kierownikiem w tym zakresie.
Jak długo może trwać strajk?
Ustawa o rozwiązywaniu sporów zbiorowych określa jedynie dopuszczalny czas trwania strajku ostrzegawczego (maksymalnie 2 godziny). W przepisach próżno jednak szukać takich regulacji dla właściwej akcji strajkowej. W efekcie może ona trwać tak długo, jak uzna za stosowne organizujący ją związek zawodowy.
Czy za strajk należy się wynagrodzenie?
Choć pracownik biorący udział w strajku zachowuje większość uprawnień wynikających ze stosunku pracy, to istnieje jeden wyjątek od tej reguły. Mowa o prawie do wynagrodzenia. Za czas powstrzymania się od wykonywania obowiązków zawodowych zatrudnionemu nie przysługuje więc płaca.
W związku ze wstrzymaniem wynagrodzeń dla osób biorących udział w strajku, organizacja zawodowa może stworzyć specjalny fundusz strajkowy. Pozwala on na wypłacanie rekompensat dla pracowników w czasie trwania akcji.
Kiedy strajk jest nielegalny?
Za nielegalny należy uznać każdy strajk, który ma miejsce w zakładach pracy nieuprawnionych do jego organizacji (np. w jednostce Straży Granicznej czy Policji). Niezgodne z prawem są też akcje strajkowe, które nie zostały poprzedzone rokowaniami i mediacją (mimo że pracodawca tego nie uniemożliwił). W takich przypadkach osoby kierujące inicjatywą podlegają karze grzywny, a nawet ograniczenia wolności. Na zasadach określonych w Kodeksie cywilnym ponoszą też odpowiedzialność za wyrządzone szkody.
Pracownik, który weźmie udział w nielegalnym strajku, musi się natomiast liczyć z takimi konsekwencjami jak utrata premii, zawieszenie odprowadzania za niego składek, a nawet zwolnienie dyscyplinarne.
Strajk w zakładzie pracy – podsumowanie
Znajomość zasad dotyczących organizacji strajku w zakładzie pracy to obowiązek zarówno kierownika, jak i zatrudnianych przez niego osób. Każda strona powinna wiedzieć, jakie prawa i obowiązki przysługują jej w przypadku sporu o wynagrodzenie, warunki pracy czy świadczenia społeczne. Pamiętaj też, że żaden strajk nie powinien przeciągać się w nieskończoność – ucierpią na tym zarówno pracownicy, jak i pracodawca. W interesie wszystkich jest więc dążenie do sprawnego rozwiązywania sporów zbiorowych.
