Status studenta – do czego uprawnia? Kiedy wygasa?

Status studenta – co to?

Status studenta to stan prawny osoby, która jest studentem, czyli kształcącej się na:

• studiach I (licencjackich lub inżynierskich);
• studiach II stopnia (magisterskich);
• jednolitych studiach magisterskich.

Natomiast studia III stopnia, czyli studia doktoranckie i studia podyplomowe, nie są studiami sensu stricto, ale formami kształcenia przeznaczonymi dla osób, które ukończyły studia wyższe. Tym samym ich uczestnicy nie są studentami w rozumieniu przepisów i nie przysługuje im status studenta.

Do czego uprawnia posiadanie statusu studenta?

Status studenta uprawnia przede wszystkim do korzystania z legitymacji studenckiej, co daje liczne zniżki i ulgi ustawowe, np. ulgę 51% w pociągach osobowych, pospiesznych, ekspresowych oraz ulgę 50% przy przejazdach środkami komunikacji miejskiej. Ma to szczególne znaczenie dla studentów, którzy muszą codziennie dojeżdżać na uczelnię z odległych miejscowości.

Do tego dochodzą rabaty oferowane studentom przez prywatne firmy, najczęściej bary, kawiarnie, restauracje, a także miejsca popularnych rozrywek, takie jak kina, kręgielnie i siłownie. Oznacza to, że status studenta pozwala zaoszczędzić sporo pieniędzy, które student może przeznaczyć na swoje utrzymanie lub dalszy rozwój kompetencji, np. kurs językowy.

Jednak nie samymi pieniędzmi człowiek żyje. Często organizowane są kursy czy szkolenia, w których uczestniczyć mogą jedynie studenci. Nierzadko są one też darmowe. Wiedza i umiejętności nabyte na tych spotkaniach mogą przydać się zarówno podczas dalszych studiów, jak i w przyszłej pracy zawodowej. Przykładami takich warsztatów są m.in. szkolenia liderskie czy kursy obsługi konkretnych programów, np. Photoshop.

Kolejną przestrzenią, w której status studenta ma znaczenie, są wyjazdy. Studiowanie daje możliwość uczestniczenia w międzynarodowym programie wymiany studentów. Studenci zakwalifikowani do programu przenoszą się na inny uniwersytet, poznają miasto i tamtejsze życie studenckie. Dodatkowo dostają stypendium i zwolnieni są z opłat za studia na uczelni partnerskiej.

Jakie są zalety zatrudnienia studenta?

Korzyści dla pracodawcy z zatrudniania studentów to m.in.:

• niższe koszty pracy, jeśli student pracuje na umowie zleceniu; wtedy z mocy prawa nie przysługuje mu urlop wypoczynkowy i nie trzeba odprowadzać za niego składek ZUS;
• elastyczność: studenci sprawdzają się w firmach, w których obowiązuje zadaniowy, zmianowy lub weekendowy czas pracy, dzięki czemu mogą dopasować grafik pracy do zajęć na uczelni;
• świeże spojrzenie, kreatywność i innowacyjne pomysły, a także większe otwarcie na nowe technologie;
• szansa na wychowanie przyszłego pracownika, który nie tylko zna specyfikę firmy, ale także będzie lojalny wobec pracodawcy po ukończeniu nauki; 
• brak złych nawyków i przyzwyczajeń, które mogą występować u doświadczonych pracowników.

Zatrudnienie studenta a ZUS

W różnych sytuacjach student może opłacać lub nie opłacać składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne. Wpływ na to ma przede wszystkim posiadanie statusu studenta, jego wiek oraz forma zatrudnienia. Jeśli zostaną spełnione wymagania, zgodnie z którymi student jest zwolniony z opłacania ZUS-u, to nie musi on przeznaczać środków na składki na: 

• ubezpieczenie emerytalne;
• ubezpieczenie rentowe;
• ubezpieczenie chorobowe;
• ubezpieczenie wypadkowe;
• Fundusz Pracy, Fundusz Solidarnościowy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych oraz Fundusz Emerytur Pomostowych;
• ubezpieczenie zdrowotne.

Warto zaznaczyć, że studenci, podobnie jak inni pracownicy poniżej 26. roku życia, mogą korzystać z tzw. zerowego PIT-u, czyli braku podatku dochodowego przy zarobkach w skali roku mniejszych niż 85 528 zł. Zwolnienie obowiązuje niezależnie od liczby umów czy płatników. Oznacza to, że młodzi ludzie dostają w tym przypadku całe zarobione pieniądze – kwota brutto równa się kwocie netto.

Składki za studenta – umowa zlecenie

Zgłoszenie pracownika do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych i odprowadzanie za niego obligatoryjnych składek nie jest obowiązkowe dla pracodawcy, jeśli zostaną spełnione trzy warunki:

1. Osoba deklarująca się jako student faktycznie ma prawo do posługiwania się statusem studenta.
2. Student nie ukończył 26. roku życia.
3. Osoba ta została zatrudniona na podstawie umowy cywilnoprawnej (umowa zlecenie), umowy agencyjnej bądź umowy o świadczeniu usług.

Wymagania te muszą być spełnione równocześnie, aby studentowi przysługiwało prawo zwolnienia z opłacania ZUS-u. Oznacza to, że jeśli student ma ponad 26 lat lub utracił status studenta, np. broniąc pracę dyplomową, zleceniodawca ma obowiązek zgłosić zleceniobiorcę do ubezpieczeń społecznych i zdrowotnego.

Składki za studenta – umowa o pracę

Korzystniejsze dla pracodawcy i studenta jest zatrudnienie na podstawie umowy zlecenia. Są jednak powody, dla których niektórzy studenci wolą podpisać z pracodawcą umowę o pracę. Niektórym może chodzić o stabilność zatrudnienia (m.in. ochrona przed wypowiedzeniem umowy), innym o odkładanie środków w ZUS na emeryturę, kolejnym o wiarygodność dla banków, ponieważ planują zaciągnąć kredyt, a jeszcze innym o płatny okres chorobowy i urlop wypoczynkowy.

Zatrudnienie na podstawie umowy o pracę podlega obowiązkowemu zgłoszeniu pracownika do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Student, jak i pracodawca musi wtedy odprowadzać składki – nie ma tu znaczenia jego wiek. Nawet 19-letni pracownik zatrudniony na umowie o pracę ma obowiązek opłacania ubezpieczenia emerytalnego, rentowego, chorobowego i wypadkowego.

Potwierdzenie statusu studenta – czy pracodawca może wymagać zaświadczenia z uczelni?

Podstawą nieodprowadzania składek do ZUS-u jest posiadanie statusu studenta. Teoretycznie dokumentem poświadczającym ten fakt jest legitymacja studencka. Jednak posługiwanie się nią, nawet gdy na pierwszy rzut oka jest ważna, czyli ma nadal aktualną datę na naklejce z hologramem, nie zawsze jest równoznaczne z posiadaniem statusu studenta. Ktoś mógł w międzyczasie zostać skreślony z listy studentów albo ukończyć naukę.

Oczywiście nadal wśród absolwentów, zwłaszcza tych wyglądających młodo, obecne są praktyki sztucznego przedłużania legitymacji, co tym bardziej nie ma w sobie ani odrobiny formalnego statusu studenta. Właśnie z powodu tych niejasności pracodawca powinien wymagać od swojego pracownika zaświadczenia z uczelni, które potwierdzi bycie studentką czy studentem danego uniwersytetu i kierunku.

Jak uzyskać zaświadczenie o statusie studenta?

Aby uzyskać zaświadczenie o statusie studenta, trzeba złożyć wniosek w dziekanacie lub biurze obsługi studenta. Pismo powinno zawierać takie dane, jak:

• imię i nazwisko studenta;
• numer albumu (indeksu);
• kierunek, stopień i rok studiów;
• cel wydania zaświadczenia.

Wniosek można złożyć osobiście lub elektronicznie przez system uczelniany, e-mail lub ePUAP. Zaświadczenie zwykle jest gotowe do odbioru w kolejnym dniu roboczym.

Kiedy zdobywa się status studenta?

Ze statusem studenta ściśle związana jest immatrykulacja, czyli akt przyjęcia do grona studentów danego uniwersytetu, akademii czy szkoły wyższej. Zgodnie z art. 83 ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce, prawa przysługujące studentom nabywa się z chwilą złożenia ślubowania. Dlatego właśnie studentom po jego złożeniu (i podpisaniu aktu ślubowania) przysługują wszystkie uprawnienia wynikające z posiadania statusu studenta.

Kiedy traci się status studenta?

Utrata statusu studenta może nastąpić w przypadku skreślenia z listy studentów lub obrony pracy dyplomowej.

Warto przy tym pamiętać, że student, który zakończył kształcenie na studiach wyższych, ma prawo przez 4 miesiące korzystać ze świadczeń zdrowotnych wynikających z faktu bycia zgłoszonym do ubezpieczenia zdrowotnego przez uczelnię lub rodziców, i to niezależnie od przyczyny. Może to być zarówno skreślenie z listy studentów, jak i obrona pracy dyplomowej.

Skreślenie z listy studentów

Pierwszą okolicznością, w której traci się status studenta, jest skreślenie z listy studentów danej uczelni. Jest to decyzja administracyjna. Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce wymienia powody skreślenia z listy studentów. Należą do nich:

• niepodjęcie studiów;
• rezygnacja z nauki;
• niezłożenie w wymaganym terminie pracy dyplomowej;
• nieprzystąpienie do egzaminu dyplomowego;
• kara dyscyplinarna – wydalenie z uczelni;
• brak udziału w obowiązkowych zajęciach (ćwiczeniach, laboratoriach, konwersatoriach, seminariach itp.);
• brak postępów w nauce;
• niezaliczenie semestru lub roku w określonym czasie;
• niewniesienie obowiązkowych opłat typowych dla danego trybu studiów (Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce, art. 108).

Obrona pracy dyplomowej

Obrona pracy dyplomowej (licencjackiej, inżynierskiej lub magisterskiej) to kolejna okoliczność, w której traci się status studenta. Jest to moment zakończenia studiów I lub II stopnia albo jednolitych studiów magisterskich. Status studenta przestaje obowiązywać w dniu następującym po obronie i od tego dnia absolwent powinien zostać zgłoszony do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych.

Przypadki kierunków lekarskiego, weterynarii, fizjoterapii i farmacji

Wyjątek od reguły utraty statusu studenta z powodu obrony pracy dyplomowej stanowią studenci uniwersytetów medycznych na kierunkach: lekarskim, lekarsko-dentystycznym, weterynarii, fizjoterapii i farmacji.

Dla trzech pierwszych datą ukończenia studiów jest dzień zdania ostatniego egzaminu,  przewidzianego w programie studiów. Jeśli chodzi o fizjoterapię i farmację, dniem ukończenia studiów jest data zaliczenia ostatniej praktyki ujętej w programie studiów.

Status studenta w przypadku osoby, która ukończyła studia I stopnia, a nie rozpoczęła jeszcze studiów II stopnia

Absolwent studiów I stopnia, pomimo chęci kontynuowania kształcenia na studiach II stopnia, a nawet przyjęty na nie w drodze rekrutacji, traktowany jest przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych jako osoba, która ukończyła studia, czyli nie posiada statusu studenta. Nie ma tutaj znaczenia fakt, że teoretycznie legitymacje studenckie tych osób zachowały ważność.

Stanowisko ZUS-u na ten temat jest jasne i wynika z niego, że od dnia następującego po obronie licencjatu lub inżynierki do daty rozpoczęcia studiów II stopnia, a więc złożenia ślubowania, należy opłacić składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne.

Podsumowanie

Każda studentka i każdy student powinni zdawać sobie sprawę z tego, jakie uprawnienia przysługują im w związku z posiadaniem statusu studenta. Warto też, aby sami znali różnice wynikające z zatrudnienia ich na umowę-zlecenia i umowę o pracę, gdy są studentami. 

Każdy powinien być świadomy, z czym wiąże się dana forma zatrudnienia, by móc samodzielnie o tym zadecydować, a nie zdawać się wyłącznie na pracodawcę.

Studenci muszą też pamiętać o tym, że skreślenie z listy studentów lub obrona pracy dyplomowej powoduje utratę przywilejów związanych ze statusem studenta. Ponadto wiele ulg przestaje obowiązywać, jeśli student skończy 26 lat.