Czym jest klasa średnia?
Encyklopedia PWN definiuje klasę średnią jako grupę społeczną, która znajduje się pośrodku społeczeństwa. Charakteryzują ją średnie zarobki, wyższe wykształcenie i kompetencje zawodowo-społeczne w porównaniu do klasy niższej.
Ta grupa społeczna zaczęła się formować w XIX w. wraz z rozwojem przemysłowym, kiedy to klasyczny podział społeczeństwa na klasę robotniczą i burżuazję, stworzony przez Karola Marksa, przestał być aktualny.
Współcześnie klasa średnia jest bardzo zróżnicowana, szczególnie jeśli pod uwagę weźmiemy kryterium dochodowe. Dlatego wielu socjologów jej mianem określa grupę społeczną podobną pod względem statusu materialnego i poziomu konsumpcji. Przynależność do niej jest oznaką powodzenia w życiu. Stąd klasę średnia wyróżnia zadowolenie z obecnego życia, ale też nie poprzestaje ona w dążeniu do powiększenia swojego majątku. Choć w odróżnieniu od klasy wyższej nie dysponuje ona wielkim bogactwem. Z kolei od klasy niższej, średnią wyróżnia wyższy od przeciętnego poziom kultury, wiedzy lub inteligencji.
Ile zarabiają przedstawiciele klasy średniej?
Trudno jest określić, ile zarabia klasa średnia, ponieważ to zależy od osoby, która definiuje to pojęcie. Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju przyjmuje w swoich raportach, że dochody tej grupy wahają się od 75% do 200% mediany w danym kraju.
W niektórych analizach OECD dochody klasy średniej dzieli się na trzy grupy:
- średnie niższe (75% do 100% mediany);
- średnie (100% do 150% mediany);
- średnie wyższe (150% do 200% mediany).
Osoby o dochodach poniżej 75% mediany określa się jako klasę niższą, a tych powyżej 200% mediany – wyższą.
Wyjaśnijmy, że mediana zarobków to nie to samo co średnia. Pokazuje ona, że w danej grupie 50% osób zarabia powyżej, a 50% poniżej określonej sumy, czyli mediany. Dzięki wskazaniu wartości środkowej można porównać poziom wynagrodzeń w różnych krajach.
W Polsce dane o medianie zarobków pokazuje GUS w raporcie „Struktura wynagrodzeń za październik 2022 r.” (analiza ukazuje się co 2 lata). Zgodnie z danym zawartymi badaniu w październiku 2022 r. mediana miesięcznego wynagrodzenia brutto wyniosła 5701,62 zł. Z kolei średnia pensja była na poziomie 7001,28 zł.
Zatem zgodnie z założeniami OECD klasa średnia w Polsce ma zarobki w zakresie od ok. 4276,22 zł do 11 tys. 403,24 zł brutto. Dodajmy, że minimalne wynagrodzenie krajowe w tym czasie wynosiło 3010 zł brutto.
Obecnie wg GUS we wrześniu 2023 r. przeciętne miesięczne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw wyniosło 7379,88 zł brutto, a minimalna pensja – 3600 zł brutto.
W 2022 r. w ramach Polskiego Ładu weszła w życie tzw. ulga dla klasy średniej. Miała ona przysługiwać osobom zarabiającym w ujęciu miesięcznym brutto od 5701 zł do 11 tys. 141 zł oraz w ujęciu rocznym od 68 tys. 412 zł do 133 tys. 692 zł. Ulga została zlikwidowana, ale jej założenia dają pogląd, jak politycy oceniają zarobki klasy średniej.
Kto należy do klasy średniej?
W XIX w. i na początku XX w. za kasę średnią uważano mieszczaństwo i drobnych właścicieli. W kolejnych latach wraz z rozwojem przemysłu nastąpił popyt na pracowników umysłowych i urzędników, którzy to stali się nową klasą średnią. Do niej należeli: wysoko wykwalifikowani specjaliści, urzędnicy średniego szczebla kadra kierownicza przedsiębiorstw, i tzw. białe kołnierzyki, czyli pracownicy biurowi niskiego i średniego szczebla. Również obecnie można przyjąć taką kwalifikację pod względem zawodowym.
Dodajmy, że przynależność do klasy średniej była i w niektórych kręgach nadal jest aspiracją. Oznacza bowiem godne życie w wygodnym domu, stabilną pracę i możliwość rozwoju kariery. Jej przedstawiciele więc chętnie inwestują w edukację dzieci, czym poprawiają kompetencje społeczne i kwalifikacje zawodowe przyszłych pracowników. Co więcej, klasa średnia wyróżnia się dużą przedsiębiorczością, co znacznie wpływa na rozwój gospodarki i wzrost PKB.
Obecnie podział klasowy pod względem zawodowym i dochodowym nie jest ostry. Jeśli przyjmiemy kryteria OECD, to klasa średnia w Polsce ma dochody od niewiele ponad pensję minimalną, po znacznie więcej niż wynagrodzenie średnie. Zróżnicowanie klasy średniej dobrze pokazuje badania CBOS (analiza z 2020 r.). W nim za przedstawicieli klasy średniej uważa się aż 79% ankietowanych. Zdecydowana wielkość z nich ma wykształcenie średnie i wyższe i jest zadowolona ze swojego poziomu życia.
Czym zajmują się przedstawiciele klasy średniej?
Klasa średnia z założenia ma nie tylko dochody na średnim poziomie, ale i kompetencje. Jej przedstawiciele to głównie pracownicy biurowi w urzędach państwowych, pracownicy korporacji oraz właściciele małych i średnich firm.
Mogą też wykonywać wolne zawody, np.: informatyka, programisty, grafika komputerowego, dziennikarza i prowadzić firmy świadczące usługi w tym: zakłady fryzjerskie, kosmetyczne i gabinety urody. Klasa średnia to też nauczyciele, pielęgniarki, specjaliści np. elektrycy albo logistycy oraz reprezentanci nauki i kultury.
Ponieważ współczesny świat tworzy nowe zawody, to do tej grupy społecznej należą też pracownicy marketingu, vlogerzy i blogerzy, analitycy danych, specjaliści od AI, biotechnolodzy.
Klasa niższa i wyższa
We wspomnianym badaniu CBOS, 5% ankietowanych wskazało, że przynależy do klasy wyższej, a 16% – do niższej. Pod względem dochodu klasa niższa zarabia minimalna krajową, zatem należą do niej najmniej wykwalifikowani pracownicy fizyczni z wykształceniem podstawowym i średnim.
Natomiast uznaje się, że klasa wyższa uzyskuje dochody miesięczne w wysokości co najmniej 10 tys. zł. W tej grupie są osoby z wyższym wykształceniem, zajmujące wysokie stanowiska kierownicze oraz będące właścicielami dużych przedsiębiorstw. Przedstawicieli tej grupy społecznej stać na zakup dóbr luksusowych oraz posyłanie dzieci do szkól prywatnych, także za granicą. Klasa wyższa kojarzy się z przywilejami i prestiżem.
Klasa średnia – podsumowanie
Pojęcie klasy średniej w Polsce jest dość niejednoznaczne. Z jednej strony wg kryteriów dochodowych należą do niej już osoby zarabiające niewiele ponad minimalną krajową, z drugiej zarabiający powyżej średniej krajowej – do daje różnicę w dochodach o ok. 6 tys. zł.
W ujęciu zawodowym do klasy średniej zalicza się osoby posiadające wykształcenie co najmniej średnie, których praca wymaga specjalistycznej wiedzy, ale nie koniecznie wiąże się z nadzorowaniem innych. W jej skład wchodzą też osoby prowadzące własną działalność gospodarczą oraz rolnicy posiadający duże gospodarstwa rolne.
Obecnie klasa średnia to najliczniejsza grupa. Ona najbardziej wpływa na rozwój gospodarki i sumarycznie najwięcej płaci podatków.
