Czym jest klasa średnia? Definicja
Encyklopedia PWN definiuje klasę średnią jako grupę społeczną, która znajduje się pośrodku społeczeństwa. Charakteryzują ją średnie zarobki, wykształcenie wyższe i rozwinięte w porównaniu do klasy niższej kompetencje zawodowo-społeczne.
Ta grupa społeczna zaczęła się formować w XIX w. wraz z rozwojem przemysłowym, kiedy to klasyczny podział społeczeństwa na klasę pracującą (robotniczą) i burżuazję, stworzony przez Karola Marksa, przestał być aktualny.
Współcześnie klasa średnia jest bardzo zróżnicowana, szczególnie jeśli pod uwagę weźmiemy kryterium dochodowe. Dlatego wielu socjologów jej mianem określa grupę społeczną podobną pod względem statusu materialnego i poziomu konsumpcji. Przynależność do niej jest oznaką powodzenia w życiu.
Klasę średnią wyróżnia zadowolenie z obecnego życia, ale też nie poprzestaje ona w dążeniu do powiększenia swojego majątku. W odróżnieniu od klasy wyższej nie dysponuje jednak wielkim bogactwem. Klasa średnia w porównaniu z wyższą wyróżnia się natomiast bardziej rozwiniętymi kompetencjami kulturalnymi i bogatszą wiedzą.
Historia klasy średniej w Polsce
W XIX w. i na początku XX w. za klasę średnią w Polsce uważano mieszczaństwo i drobnych właścicieli. W kolejnych latach wraz z rozwojem przemysłu zwiększył się popyt na pracowników umysłowych i urzędników, którzy to stali się nową klasą średnią. Należeli do niej:
- wysoko wykwalifikowani specjaliści,
- urzędnicy średniego szczebla,
- kadra kierownicza przedsiębiorstw
- i tzw. białe kołnierzyki, czyli pracownicy biurowi niskiego i średniego szczebla.
Ile zarabiają przedstawiciele klasy średniej?
Trudno jest określić, ile zarabia klasa średnia, ponieważ zależy to od wybranej definicji. Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju przyjmuje w swoich raportach, że dochody tej grupy wahają się w przedziale 75% – 200% mediany wynagrodzenia w danym kraju.
W niektórych analizach OECD dochody klasy średniej dzieli się na trzy grupy:
- średnie niższe (75% do 100% mediany);
- średnie (100% do 150% mediany);
- średnie wyższe (150% do 200% mediany).
Osoby o dochodach poniżej 75% mediany zaliczają się do klasy niższej, a te z zarobkami powyżej 200% – do wyższej.
Wyjaśnijmy, że mediana zarobków to nie to samo co średnia. Wartość ta pokazuje, że w danej grupie 50% osób zarabia powyżej, a 50% poniżej określonej kwoty, czyli właśnie mediany. Dzięki wskazaniu wartości środkowej można porównać poziom wynagrodzeń w różnych krajach.
Kto należy do klasy średniej?
W praktyce do klasy średniej zalicza się gospodarstwa domowe, których dochód na głowę mieści się w przedziale zbliżonym do mediany wynagrodzenia. Jak już wiesz, zwykle jest to około 75% – 200% tej wartości. Taki zakres często stosują OECD i Eurostat, bo pozwala on uchwycić stabilną pozycję społeczną bez wchodzenia w widełki, w których zaczyna się klasa wyższa.
Do tej klasy społecznej należą osoby o stałych dochodach, rozwiniętych kompetencjach kulturowych oraz kwalifikacjach, które zapewniają trwałe zatrudnienie i szanse na awans. W podziale klasowym można wyróżnić:
- klasę średnią niższą,
- klasę średnią właściwą,
- klasę średnią wyższą.
Na przynależność do klasy średniej wpływają także inne kryteria, takie jak typ wykonywanej pracy, poziom wykształcenia, stabilność finansowa oraz jakość życia (np. wg wskaźnika EHDI).
Wielu badanych deklaruje przynależność do tej grupy, nawet gdy ich dochód na głowę jest bliżej dolnych widełek. Osoby te utożsamiają klasę średnią z aspiracjami, a nie tylko z twardymi danymi ekonomicznymi. Najczęściej kierują się poczuciem stabilizacji – regularnym dochodem netto, możliwością odkładania części pensji i przekonaniem, że ich gospodarstwo domowe potrafi radzić sobie z niespodziewanymi wydatkami.
Typowy przedstawiciel klasy średniej wykonuje zawód cechujący się względnie stabilną ścieżką kariery i przewidywalnymi zarobkami. Może to być pracownik biurowy, ale też osoba zatrudniona w sektorze usług czy prowadząca własną działalność gospodarczą.
Za kryterium przynależności do klas społecznych można uznać także miejsce zamieszkania. Choć nie zostało to jednoznacznie potwierdzone, to badania CBOS pokazują, że mieszkańcy wsi częściej utożsamiają się z klasą niższą, podczas gdy osoby mieszkające w miastach określają się raczej jako należące do klasy średniej lub wyższej. Z badań wynika, że aż 77% Polaków i Polek deklaruje przynależność do klasy średniej.
Czym zajmują się przedstawiciele klasy średniej?
Zgodnie z definicją klasę średnią tworzą osoby o przeciętnych dochodach. Jej przedstawiciele to głównie pracownicy biurowi w urzędach państwowych, pracownicy korporacji oraz właściciele małych i średnich firm.
Osoby te mogą także wykonywać wolne zawody (np. informatyk, programista, grafik komputerowy czy dziennikarz), a także prowadzić firmy świadczące różnego rodzaju usługi (w tym zakłady fryzjerskie, gabinety kosmetyczne i salony urody). Klasa średnia to również nauczyciele, pielęgniarki, specjaliści (np. elektrycy albo logistycy) oraz reprezentanci nauki i kultury.
Ponieważ współczesny świat tworzy nowe zawody, to do tej grupy społecznej należą też pracownicy marketingu, vlogerzy i blogerzy, analitycy danych, specjaliści od AI czy biotechnolodzy.
Ile trzeba zarabiać, aby być klasą średnią?
Według danych GUS mediana zarobków w Polsce to ok. 7 082 zł brutto (stan na maj 2025). Zakładając, że do klasy średniej zaliczają się osoby z wynagrodzeniem na poziomie 75% – 200% tej wartości, daje to przedział 5 311,5 – 14 164 zł. Biorąc więc pod uwagę tylko kryterium dochodu na głowę, aby należeć do klasy średniej, trzeba zarabiać od ok. 5 300 do ok. 14 200 zł miesięcznie
Zarobki klasy średniej na świecie
Prognozy OECD wskazują, że do 2030 roku klasa średnia na świecie będzie liczyć ponad 63% ludności, co oznacza około 5 miliardów ludzi, głównie za sprawą wzrostu gospodarczego w krajach rozwijających się (zwłaszcza w Azji).
Obecnie udział klasy średniej w populacji różni się w zależności od regionu: w krajach rozwiniętych, takich jak większość państw UE czy USA, odsetek ten wynosi około 60 – 65%, podczas gdy w krajach rozwijających się rośnie dynamicznie wraz z poprawą warunków życia i wzrostem dochodów.
Poniżej znajdziesz przykładowe widełki rocznych zarobków klasy średniej w wybranych krajach, odpowiadające definicji OECD:
| Kraj | Miesięczne zarobki klasy średniej (w euro) |
|---|---|
| Stany Zjednoczone | ok. 4 600 – 14 000 |
| Luksemburg | ok. 3 600 – 9 700 |
| Dania | ok. 3 450 – 9 200 |
| Niemcy | ok. 3 000 – 8 000 |
| Brazylia | ok. 400 – 1200 |
| Indie | ok. 200 – 550 |
Przeczytaj także: Zarobki w Europie – gdzie są największe pensje?
Czy klasie średniej przysługują ulgi podatkowe?
W Polsce ulga dla klasy średniej została wprowadzona w ramach Nowego Ładu (Polskiego Ładu). Miała ona na celu zmniejszenie obciążeń podatkowych osób o średnich dochodach. Skorzystać z niej mogły osoby, których roczne dochody mieściły się w przedziale 68 412 – 133 692 zł brutto.
Ulga obniżała wysokość zaliczki na PIT, czyli kwotę, którą pracownik regularnie odprowadza do urzędu skarbowego. Sprawiało to, że jego wynagrodzenie netto było wyższe.
Ile wynosiła ulga dla klasy średniej? To zależało od zarobków konkretnego podatnika. Ulga była wyższa dla osób znajdujących się w dolnej części przedziału dochodowego klasy średniej i malała wraz ze zbliżaniem się do jego górnej granicy. W międzyczasie została jednak zlikwidowana, więc aktualnie przy rozliczaniu podatku dochodowego klasie średniej nie przysługuje żadna dodatkowa ulga.
Klasa niższa i wyższa
Według ostatnich badań PIE – wbrew deklaracjom samych Polaków – do klasy średniej zalicza się 54% społeczeństwa. 30% należy natomiast do klasy niższej, a tylko 16% do klasy wyższej.
Klasa niższa zarabia minimalna krajową, zatem należą do niej najmniej wykwalifikowani pracownicy fizyczni z wykształceniem podstawowym i średnim. Klasa wyższa uzyskuje z kolei dochody miesięczne w wysokości co najmniej 10 tys. zł. W tej grupie są osoby z wykształceniem wyższym, zajmujące wysokie stanowiska kierownicze oraz będące właścicielami dużych przedsiębiorstw. Przedstawicieli tej grupy społecznej stać na zakup dóbr luksusowych oraz posyłanie dzieci do szkół prywatnych, także za granicą. Klasa wyższa kojarzy się z wysokimi pozycjami społecznymi, przywilejami i prestiżem.
Podsumowanie
Pojęcie klasy średniej w Polsce jest dość niejednoznaczne. Z jednej strony wg kryteriów dochodowych należą do niej osoby zarabiające już niewiele ponad minimalną krajową, z drugiej zarabiający sporo powyżej średniej krajowej. Daje to różnicę niemal 9 tys. zł.
W ujęciu zawodowym do klasy średniej zalicza się osoby posiadające wykształcenie co najmniej średnie, których praca wymaga specjalistycznej wiedzy, ale niekoniecznie wiąże się z nadzorowaniem innych. W jej skład wchodzą też osoby prowadzące własną działalność gospodarczą oraz rolnicy posiadający duże gospodarstwa rolne.
Obecnie średnia klasa zarobkowa to najliczniejsza grupa w Polsce. W największym stopniu wpływa na rozwój gospodarki i płaci najwięcej podatków.
