Zawód zaufania publicznego – definicja
Wyrażenie zawód zaufania publicznego pierwszy raz zostało wspomniane przez art. 17 Konstytucji z dnia 2 kwietnia 1997., łączy on wykonywanie zawodu zaufania publicznego z istnieniem samorządu zawodowego. Zgodnie z ww. przepisem w drodze ustawy można tworzyć samorządy zawodowe, reprezentujące osoby wykonujące zawody zaufania publicznego i sprawujące pieczę nad należytym ich wykonywaniem w granicach interesu publicznego i dla jego ochrony. Ponadto samorządy zawodowe nie mogą naruszać wolności wykonywania zawodu ani ograniczać wolności podejmowania działalności gospodarczej.
W związku z tym przyjmuje się, że profesje te są bliskie, choć nie tożsame, z wolnymi zawodami.
Drugim bardzo istotnym dokumentem ze względu na pojęcie zawodu zaufania publicznego jest orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z 2 lipca 2007 r. Stanowi ono, że
zawód zaufania publicznego polega na obsłudze osobistych potrzeb ludzkich, wiążący się z przyjmowaniem informacji dotyczących życia osobistego i zorganizowany w sposób uzasadniający przekonanie społeczne o właściwym dla interesów jednostki wykorzystywaniu tych informacji przez świadczących usługi.
Zawód zaufania publicznego – cechy. Czym się wyróżnia?
Orzecznictwo Trybunału określa też cechy wyróżniające zawód zaufania publicznego. Są to:
- przestrzeganie normy etyki zawodowej, określone treścią ślubowania oraz tradycją korporacji zawodowej;
- przestrzeganie norm moralnych;
- kwalifikacje potwierdzone wyższym wykształceniem kierunkowym i uzyskaniem specjalizacji np. aplikacji albo licencji;
- konieczność przejścia odpowiedniej drogi do zawodu;
- prawo wykonywania zawodu zaufania publicznego może być uzależnione od spełnienia przez kandydata określonych warunków dotyczących np. kwalifikacji zawodowych i cech moralnych np. nieskazitelnego charakteru;
- profesjonalizm i należyta staranność w wykonywaniu obowiązków;
- dyskrecja, takt i kultura osobista;
- priorytetem jest pomoc, a nie chęć zysku;
- przynależność do samorządów.
Wykonywanym usługom faktycznie powinno towarzyszyć zaufanie publiczne, zgodnie z Konstytucją Rzeczpospolitej Polskiej. Na zaufanie składa się wiele czynników, są to m.in.:
- przekonanie, że osoba wykonywająca ten zawód zachowuje dobrą wolę, ma właściwe motywacje i dochowuje należytej staranności zawodowej;
- wiara w przestrzeganie etyki zawodowej i norm moralnych;
- przestrzeganie wartości konstytucyjnych oraz dyrektyw postępowania;
- zapewnienie o zachowaniu tajemnicy zawodowej;
- ponoszenie odpowiedzialności zawodowej.
Przywileje zawodu zaufania publicznego
Zawód zaufania publicznego to profesja o wysokim znaczeniu społecznym i prestiżu. Osoba ją wykonująca powinna być bezstronna i wyróżniać się postawą moralną i etyczną. Dlatego zawody te nie mają zbyt wielu dodatkowych uprawnień, samo zaufanie publiczne jest już pewnego rodzaju przywilejem. Wśród szczególnych praw, jakie mają tego typu profesje, można wymienić immunitet materialny i prawny oraz prawo uwierzytelniania dokumentów. Niektóre banki mają też specjalne oferty kredytów hipotecznych dla osób wykonujących zawód zaufania publicznego.
Zawód zaufania publicznego – lista
Zawody związane z wykonywaniem prawa:
- adwokat;
- radca prawny
- notariusz;
- komornik;
- kurator sądowy.
Zawody medyczne i pokrewne:
- lekarz;
- lekarz dentysta;
- pielęgniarka;
- położna;
- diagnosta laboratoryjny;
- lekarz weterynarii;
- farmaceuta;
- psycholog.
Zawody powstałe w wyniku rozwoju gospodarki rynkowej:
- biegły rewident;
- doradca podatkowy;
- rzecznik patentowy;
Zawody związane z pełnieniem funkcji w budownictwie i panowaniu przestrzennym:
- architekt;
- inżynier budownictwa;
- urbanista.
Możliwość wykonywania powyższych zawodów zaufania publicznego uzależniona jest od spełnienia konkretnych warunków i wpisania na listę zawodową, a przynależność do odpowiedniej izby zrzeszającej osoby wykonujących daną profesję jest obowiązkowa.
Zwyczajowo osoby zaufania publicznego to też strażacy, policjanci, dziennikarze oraz politycy i urzędnicy.
Samorządy zawodowe zawodów zaufania publicznego
W polskim systemie prawnym obowiązują uregulowania rangi ustawowej powołujące samorządy zawodowe. Obecnie działają samorządy reprezentujące:
- zawody prawnicze i związane z wykonywaniem prawa;
- profesje medyczne i pokrewne;
- zawody powstałe w wyniku rozwoju gospodarki rynkowej;
- zawody związane z pełnieniem funkcji w budownictwie.
Do zadań samorządów zawodów zaufania publicznego należą:
- reprezentowanie interesów danej profesji;
- nadzór nad należytym wykonywaniem zawodu;
- dbałość o reglamentowanie dostępu do danej profesji;
- prowadzenie rejestrów osób mających prawo wykonywania danego zawodu;
- formowanie zasad etycznych i moralnych;
- czuwanie nad etyką wykonywania zawodu;
- sprawowanie sądownictwa dyscyplinarnego wobec swoich członków;
- doskonalenie zawodowe członków samorządu;
- formułowanie programów kształcenia w danym zawodzie.
Zawód zaufania publicznego a wolny zawód i zawód regulowany – różnice
Porównanie i opis zawodów zaufania publicznego, wolnego i regulowanego znajdziemy w opracowaniu tematycznym Biura Analiz i Dokumentacji Kancelarii Sejmu „Zawody zaufania publicznego, zawody regulowane oraz wolne zawody. Geneza, funkcjonowanie i aktualne problemy”.
Pojęcie wolny zawód jak piszą autorzy opracowania, odnosi się do profesji wykonywanej przez osobę z odpowiednim wykształceniem, samodzielnie, na własną odpowiedzialność w sposób niezależny zawodowo. Cechami wolnego zawodu jest misja jego wykonywania, przestrzeganie reguł moralnych, zapewnienie klientom tajemnicy zawodowej i zaufania oraz ponoszenie szczególnej odpowiedzialności za realizację zlecenia.
Zatem jest wiele podobieństw pomiędzy obiema pojęciami. Jednak, aby zawód nosił miano zaufania publicznego, musi być zrzeszony w samorządzie oraz nieść za sobą troskę o interes publiczny, który dominuje nad kwestiami finansowymi. Zatem nie każdy zawód wolny będzie zawodem zaufania publicznego. Przykładowo prawnik jest jednocześnie wolnym zawodem i zaufania publicznego.
Z kolei zawód regulowany wymaga od kandydata posiadania określonych kwalifikacji. A jego wykonywanie jest możliwe dopiero po uzyskaniu zezwolenia albo licencji, które można zdobyć tylko po spełnieniu wymogów określonych przepisami prawnymi, np. zdanie egzaminu, ukończenie wymaganej praktyki zawodowej, uzyskanie wpisu na listę. W Europie większość wolnych zawodów jest regulowana. W tym przypadku pojęcie zawodu regulowanego zawiera w obie cechy zawodu zaufania publicznego. A to oznacza, że każda profesja o mianie zaufania publicznego jest regulowana, natomiast nie każdy zawód regulowany jest zawodem zaufania publicznego. Dobrym przykładem jest nauczyciel, który nie ma swojego samorządu, zatem nie może być zawodem zaufania publicznego, ale jest regulowany. Co ciekawe, w Polsce funkcjonuje 361 profesji tego typu.
Zawód zaufania publicznego – podsumowanie
Kandydat do zawodu zaufania publicznego musi wykazać się nie tylko odpowiednim wykształceniem, doświadczeniem i licencją, ale też mieć nieskazitelny charakter, a w swoim postępowaniu kierować się interesem publicznym przy zachowaniu norm etycznych i moralnych. zawody tego typu to np. lekarze, adwokaci, doradcy podatkowi oraz architekci. Przynależą oni do samorządów zawodowych, które nadzorują ich pracę, dbają o rozwój swoich członków oraz profesji, a w miarę potrzeb sądzą dyscyplinarnie.
