Co to jest etyka zawodowa?
Encyklopedyczna definicja etyki zawodowej mówi, że jest to „zespół norm wyznaczających określone obowiązki moralne związane z wykonywanym zawodem i społecznymi stosunkami zawodowymi”. Zasady te odgrywają szczególnie ważną rolę w przypadku zawodów zaufania publicznego, takich jak lekarz, sędzia, adwokat, policjant czy nauczyciel. Są również stosowane w wielu innych profesjach.
Uniwersalne zasady etyki pomagają pracownikom podejmować właściwe decyzje w przypadkach dylematów moralnych. Uprawnienia do ich egzekwowania można znaleźć w Konstytucji, która zakłada, że określone grupy zawodowe mają pewną autonomię w zakresie ustalania i stosowania norm etycznych.
Korzeni takich praktyk należy szukać w starożytności. To przecież wtedy powstały pierwsze kodeksy etyki zawodowej. Na podstawie nauk Hipokratesa sformułowano przysięgę lekarską, która stała się podwaliną zasad stosowanych współcześnie. Cyceron spisał natomiast etykę adwokacką.
Dzisiejsze kodeksy etyki zawodowej korzystają oczywiście z tego dorobku, lecz dostosowują go do współczesnych realiów. W ten sposób powstają zasady postępowania, którymi powinny kierować się wszystkie osoby wykonujące daną profesję. Reguły określają między innymi wartości pożądane oraz obowiązujące pracowników ograniczenia. Dotyczą zarówno technicznych norm wykonywania pracy, jak i relacji ze społeczeństwem czy innymi osobami zatrudnionymi w danym zawodzie.
Czym jest kodeks etyki zawodowej?
Kodeks etyki zawodowej jest zbiorem zasad moralnych obowiązujących przedstawicieli danej profesji. Stanowi więc formalny dokument o charakterze honorowym, który pozwala zachować spójność pomiędzy misją pracowników a stawianymi im wymaganiami. Powinien przede wszystkim:
- ustalać normy (a nie opisywać ogólne wartości),
- dbać o interes publiczny (a nie o interesy przedstawicieli zawodu),
- mieć rzeczowy i uczciwy charakter,
- regulować problemy dotyczące specyfiki danego zawodu.
Kodeks określa, czym jest etyczne zachowanie w danym zawodzie i jakie postawy należy potępiać.
Zasady etyki zawodowej – przykłady
Najważniejszym założeniem etyki zawodowej jest niesprzeczność zasad zawartych w kodeksie z przepisami obowiązującego prawa. Ustalane w ten sposób reguły zakładają zazwyczaj uczciwość, rzetelność, szacunek, zaufanie oraz poszanowanie życia, zdrowia i godności człowieka. Dla osób spoza danej grupy zawodowej stanowią więc swego rodzaju gwarancję, że pracownicy będą właściwie wywiązywać się ze swoich obowiązków. W związku z tym podstawowe zasady etyczne powinny mieć jak najwięcej wspólnego z oczekiwaniami społeczeństwa.
Poniżej opisuję najpopularniejsze przykłady etyki zawodowej:
Etyka zawodowa lekarza
Kodeks etyki zawodowej lekarza składa się z części ogólnej i kilku rozdziałów części szczegółowej. Dotyczy takich zagadnień jak między innymi postępowanie wobec pacjenta, tajemnica lekarska, transplantacja, relacje między lekarzami, związki z przemysłem czy eksperymenty biomedyczne. Najważniejsze zasady obejmują:
- Troskę o pacjenta – lekarz winien kierować się przede wszystkim troską o zdrowie i dobro pacjenta, stawiając je na pierwszym miejscu w swoich działaniach zawodowych.
- Bezstronność i sprawiedliwość – lekarz powinien traktować wszystkich pacjentów równo, bez względu na pochodzenie, status społeczny, rasę, wyznanie i inne czynniki.
- Tajemnicę zawodową – lekarz ma obowiązek zachowywania tajemnicy zawodowej, dotyczącej informacji o stanie zdrowia pacjenta oraz wszystkich danych uzyskanych w trakcie opieki medycznej.
- Doskonalenie zawodowe – lekarz zobowiązany jest do ciągłego doskonalenia swoich kompetencji i wiedzy, śledzenia postępów w nauce i medycynie oraz uczestniczenia w szkoleniach i kursach.
- Współpraca i szacunek wobec innych specjalistów – lekarz powinien zachować szacunek do innych specjalistów medycznych, współpracować z nimi i konsultować się w przypadkach, gdy jest to konieczne dla dobra pacjenta.
Etyka zawodowa prawnika
Kodeksy etyki prawniczej mogą (choć wcale nie muszą) być uchwalane przez korporacje zawodowe. Nie stanowią przepisów powszechnie obowiązującego prawa, a mają raczej charakter moralnych wskazówek. Najczęściej obejmują takie wartości jak:
- Niezawisłość – prawnik powinien zachować niezależność w wykonywaniu swoich obowiązków zawodowych i unikać wszelkich wpływów, które mogłyby zagrażać obiektywizmowi w działaniu.
- Tajemnica zawodowa – prawnik ma obowiązek zachowywania tajemnicy zawodowej, dotyczącej informacji uzyskanych od klienta oraz innych danych poufnych, związanych z wykonywaniem zawodu.
- Godność i powaga zawodu – prawnik swoimi działaniami winien strzec honoru, powagi i godności wykonywanej profesji.
- Unikanie konfliktu interesów – prawnik nie powinien dopuścić do sytuacji, w której świadczyłby sprzeczne ze sobą usługi na rzecz różnych klientów.
- Współpraca i szacunek wobec innych – prawnik powinien zachowywać szacunek i współpracować z innymi prawnikami oraz instytucjami w sposób profesjonalny i odpowiedzialny.
Swoje własne kodeksy etyki zawodowej posiadają na przykład notariusze czy adwokaci.
Etyka zawodowa policjanta
Etyka zawodowa policjanta stanowi bardzo ważny element jego codziennej służby. Jej zasady reguluje zarządzenie nr 805 Komendanta Głównego Policji z dnia 31 grudnia 2003 roku. Wśród zapisów znalazły się na przykład wzmianki na temat:
- Troski o bezpieczeństwo społeczne – policjant powinien kierować się zasadami współżycia społecznego i działać w taki sposób, aby pogłębiać zaufanie społeczeństwa do Policji.
- Rzetelności – policjant zobowiązuje się do wykonywania swoich czynności służbowych zgodnie z najlepszą wolą i wiedzą, wykazując się uczciwością, odpowiedzialnością i odwagą.
- Bezstronności – w kontaktach z ludźmi policjant powinien być życzliwy i bezstronny, bez względu na ich narodowość, rasę, wyznanie czy światopogląd.
- Wrażliwości i dyskrecji – policjant jest zobowiązany do zachowania szczególnej wrażliwości i taktu w stosunku do ofiar zdarzeń, udzielania im wszechstronnej pomocy i zachowywania dyskrecji.
- Przeciwdziałania korupcji – jako funkcjonariusz publiczny, policjant powinien wystrzegać się korupcji i zwalczać wszelkie jej przejawy.
Etyka zawodowa nauczyciela
Nauczyciele w Polsce zobowiązani są do przestrzegania nie tylko Praw Dziecka i Praw Ucznia, ale też kodeksu etyki danej placówki. Polskie Towarzystwo Nauczycieli stworzyło natomiast ogólny Kodeks Etyki Nauczycielskiej, który zakłada między innymi:
- Poszanowanie godności ucznia – nauczyciel akceptuje go, uznaje jego prawa, wspiera rozwój samodzielnego myślenia oraz refleksyjności i pozwala mu wyrażać własne poglądy.
- Poszanowanie praw rodziców – nauczyciel uznaje rodziców ucznia jako jego pierwszych i głównych wychowawców, szanuje ich prawa i pomaga w procesie wychowania dziecka.
- Troskę o wszechstronny rozwój ucznia – nauczyciel wspiera ucznia w rozwoju intelektualnym, duchowym, moralnym, estetycznym, fizycznym i społecznym.
- Indywidualne traktowanie każdego ucznia – nauczyciel stara się zrozumieć indywidualne predyspozycje i potrzeby uczniów, a szczególną troską otacza osoby z niepełnosprawnościami.
- Brak uprzedzeń – nauczyciel powinien utrzymywać jak najwyższy poziom pracy bez względu na osobisty stosunek do dzieci oraz rodziców i dbać o to, by w środowisku szkolnym nie dochodziło do żadnych przejawów dyskryminacji.
Inne przykłady etyki zawodowej
Etyka pracy obowiązuje również w takich zawodach jak pielęgniarki i położne, bankierzy, handlowcy czy doradcy podatkowi. Przedstawiciele kolejnych profesji decydują się zresztą na wprowadzanie w swoich organizacjach tego typu kodeksów, aby dbać o etykę w pracy i ochronę praw pracowniczych.
Funkcje etyki zawodowej
Etyka zawodowa odgrywa bardzo ważną rolę w wielu profesjach. Różne organizacje decydują się na jej wdrożenie, ponieważ niesie ona liczne korzyści zarówno dla samych pracowników, jak i całego społeczeństwa. Wśród kluczowych funkcji etyki zawodowej wymienić można:
- wyznaczanie granic działalności pracownika,
- ochronę pracownika przed łamaniem prawa,
- ułatwienie rozstrzygania dylematów moralnych,
- regulowanie stosunków w obrębie danej grupy zawodowej,
- pomoc w chronieniu życia, zdrowia i majątku drugiego człowieka,
- walkę z wszelkiego rodzaju dyskryminacją.
Kodeks etyki zawodowej może więc chronić zarówno samego pracownika, jak i osoby, na które wpływa jego praca.
Złożenie przysięgi
Składanie przysięgi stanowi ustne i publiczne potwierdzenie przyjęcia określonych zasad. W ten sposób pracownik zobowiązuje się do respektowania danego kodeksu i postępowania zgodnie z określonymi normami etycznymi. Najbardziej znana jest oczywiście przysięga Hipokratesa, czyli podstawa etyki lekarskiej. Jej aktualna treść została ustalona na Zjeździe Światowej Organizacji Lekarzy w Genewie w 1948 roku. W Polsce obowiązuje natomiast Przyrzeczenie Lekarskie, które brzmi bardzo podobnie do Deklaracji Genewskiej.
Konsekwencje łamania zasad etyki zawodowej
Choć kodeks etyki pracy może zawierać ważne zasady postępowania dla wielu zawodów, to jego zapisy nie są równoważne z zapisami prawa cywilnego czy karnego. Oznacza to, że ewentualne naruszenie tych reguł nie powoduje żadnych sankcji prawnych. Te mogą jednak wynikać ze złamania ogólnych przepisów, z którymi etyka zawodowa jest nieraz tożsama.
Co więcej, złamanie zasad etyki zawodowej może wiązać się z nałożeniem innych kar. W skrajnych przypadkach będzie to nawet odebranie praw do wykonywania zawodu. Naruszanie kodeksu negatywnie odbija się też na zaufaniu społecznym do danej profesji czy na wewnętrznych relacjach w miejscu pracy.
Podsumowanie
Etyka pracy to wartości, które pomagają rozwiązywać dylematy moralne w różnych grupach zawodowych. Choć stosowane są głównie w profesjach obarczonych największą odpowiedzialnością, to każdy etyczny pracodawca może spisać je też na potrzeby własnej organizacji.
