Zatrudnienie osoby z niepełnosprawnościami
Korzyści wynikające z zatrudnienia osoby z niepełnosprawnościami oraz związane z nim obowiązki zależą przede wszystkim od grupy inwalidzkiej pracownika. Polskie prawo wyróżnia trzy kategorie:
Znaczny stopień niepełnosprawności (dawniej: I grupa inwalidzka)
Znaczny stopień niepełnosprawności przyznawany jest osobom z naruszoną sprawnością organizmu, które:
- są niezdolne do pracy lub zdolne jedynie w warunkach pracy chronionej,
- w celu pełnienia ról społecznych wymagają stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innych osób w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji.
Co istotne, osoby ze znacznym stopniem niepełnosprawności mogą być zatrudnione nie tylko w warunkach pracy chronionej, ale także na otwartym rynku pracy. Warunkiem jest jednak odpowiednie przystosowanie stanowiska do ich potrzeb lub też zatrudnienie ich w formie telepracy.
Umiarkowany stopień niepełnosprawności (dawniej: II grupa inwalidzka)
Umiarkowany stopień niepełnosprawności przysługuje osobom z naruszoną sprawnością organizmu, które:
- są niezdolne do pracy albo zdolne do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej,
- wymagają czasowej lub częściowej pomocy innych osób w celu pełnienia ról społecznych.
Podobnie jak w przypadku osób ze znacznym stopniem niepełnosprawności praca z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności możliwa jest także w przedsiębiorstwach niezapewniających warunków pracy chronionej. Tacy pracodawcy muszą jednak zadbać o odpowiednie przystosowanie stanowisk do potrzeb niepełnosprawnych lub zatrudniać ich w formie telepracy.
Lekki stopień niepełnosprawności (dawniej: III grupa inwalidzka)
Lekki stopień niepełnosprawności to kategoria przyznawana osobom o naruszonej sprawności organizmu, która w sposób istotny powoduje obniżenie zdolności do wykonywania pracy. Punktem odniesienia jest w tym przypadku zdolność, jaką wykazuje osoba o podobnych kwalifikacjach zawodowych z pełną sprawnością psychiczną i fizyczną.
Osoby z niepełnosprawnością w stopniu lekkim mogą bardzo często wykonywać standardowe obowiązki pracownicze bez konieczności większych modyfikacji w miejscu pracy. Mimo to pracodawca jest zobowiązany do zapewnienia im odpowiednich warunków zatrudnienia i przestrzegania zasad niedyskryminacji.
Warunki zatrudnienia pracownika z niepełnosprawnością
Podsumowując, za pracownika z niepełnosprawnością uznaje się osobę, która posiada:
- orzeczenie o niepełnosprawności albo orzeczenie o lekkim, umiarkowanym lub znacznym stopniu niepełnosprawności, które wydawane są przez miejski, powiatowy bądź wojewódzki zespół do spraw orzekania o niepełnosprawności,
- orzeczenie o częściowej lub całkowitej niezdolności do pracy albo orzeczenie o niezdolności do samodzielnej egzystencji, które wydawane są przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych.
Osoby zaliczające się do powyższych kategorii mogą zostać zatrudnione pod warunkiem uzyskania zgody na wykonywanie pracy, którą powinien wydać lekarz medycyny pracy. Należy pamiętać również o tym, że zatrudnienie na danym stanowisku musi być zgodne ze wskazaniami lekarza zawartymi w orzeczeniu.
Pracodawca, który decyduje się na zatrudnienie pracownika z niepełnosprawnością, musi się też zastosować do wymagań ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu OzN. Jej najważniejsze założenia przedstawiam poniżej.
Zatrudnienie osoby z niepełnosprawnościami – obowiązki pracodawców
Zgodnie ze wspomnianą ustawą, pracodawca zatrudniający osobę z niepełnosprawnością musi spełnić szereg obowiązków, które mają zapewnić pracownikowi bezpieczeństwo, komfort pracy i równość szans. Kluczowe kwestie dotyczą przede wszystkim czasu i organizacji pracy, ale też adaptacji stanowiska i zakazu dyskryminacji. Przyjrzyjmy się im wszystkim po kolei:
Zatrudnienie pracownika z niepełnosprawnością – czas pracy
Wymiar czasu pracy pracownika z niepełnosprawnością zależy od przyznanej mu grupy inwalidzkiej:
- Osoby o lekkim stopniu niepełnosprawności mogą pracować maksymalnie 8 godzin dziennie i 40 godzin tygodniowo.
- Praca z orzeczeniem umiarkowanym lub znacznym może natomiast trwać maksymalnie 7 godzin dziennie i 35 godzin tygodniowo.
Pisząc o czasie pracy osób z niepełnosprawnością, należy również wspomnieć o zakazie zatrudniania ich w porze nocnej i oferowania im godzin nadliczbowych. Obie te zasady przewidują jednak pewne wyjątki. Nie muszą się do nich stosować przede wszystkim pracownicy, którzy uzyskali od lekarza właściwą zgodę. Co więcej, z zakazu pracy w porze nocnej zwolnione są osoby zatrudnione na stanowisku związanym z ochroną mienia lub monitoringiem.
Warto ponadto pamiętać o dodatkowej przerwie, do której uprawnieni są pracownicy z niepełnosprawnościami. Ma ona służyć odpoczynkowi lub gimnastyce i wynosi 15 minut. Oznacza to, że łącznie z ustawową przerwą przysługującą każdemu zatrudnionemu niepełnosprawni mają do dyspozycji 30 minut przerwy w ciągu dnia. W całości wlicza się ona do czasu pracy.
Dodatkowy urlop wypoczynkowy dla pracownika z niepełnosprawnością
Każdy pracownik z umiarkowanym lub znacznym stopniem niepełnosprawności ma również prawo do dodatkowych 10 dni urlopu wypoczynkowego w ciągu roku. Aby móc skorzystać z tego przywileju, zatrudniony musi jednak najpierw przepracować przynajmniej jeden rok od chwili uzyskania orzeczenia o niepełnosprawności.
Co więcej, łączny okres dodatkowego urlopu wypoczynkowego nie może przekroczyć 10 dni w ciągu roku. Jeśli więc pracownik ma prawo do bonusowych dni wolnych z jeszcze innego powodu niż orzeczenie o niepełnosprawności, nie wykorzysta ich wszystkich.
Zatrudnienie pracownika z niepełnosprawnością – dodatkowe zwolnienie z pracy
Pracownicy o umiarkowanym lub znacznym stopniu niepełnosprawności mają prawo do dodatkowego płatnego zwolnienia z pracy raz w roku. Może ono trwać do 21 dni roboczych i powinno służyć jednemu z poniższych celów:
- uczestnictwo w turnusie rehabilitacyjnym,
- udział w badaniach specjalistycznych lub zabiegach,
- naprawa lub zaopatrzenie się w sprzęt ortopedyczny.
Przystosowanie stanowiska pracy do pracownika z niepełnosprawnością
Pracodawcy zatrudniający osoby z niepełnosprawnościami muszą pamiętać także o obowiązku przystosowania stanowisk pracy do ich indywidualnych potrzeb. Choć ustawa narzuca taki obowiązek na przedsiębiorców, nie precyzuje, czym dokładnie jest przystosowane stanowisko. Definiuje je mianowicie jako „oprzyrządowane i dostosowane odpowiednio do potrzeb wynikających z rodzaju i stopnia niepełnosprawności”.
Zgodnie z ustawą, obowiązek ten dotyczy pracodawców zatrudniających osoby z orzeczeniem o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności.
Zatrudnienie pracownika z niepełnosprawnością – informowanie o warunkach pracy
Pracodawca ma obowiązek poinformowania pracownika z niepełnosprawnością o wszystkich warunkach jego zatrudnienia. Musi to zrobić w formie pisemnej nie później niż 7 dni po podpisaniu umowy. Taka informacja powinna zawierać przede wszystkim dane dotyczące:
- wymiaru czasu pracy,
- terminu wypłaty wynagrodzenia,
- przysługującego urlopu wypoczynkowego,
- długości okresu wypowiedzenia,
- układu zbiorowego pracy.
Zakaz dyskryminacji
Zakaz dyskryminacji dotyczy wszystkich pracowników. Do ich równego traktowania pracodawca zobowiązany jest na podstawie Kodeksu pracy. Akt ten wymienia niepełnosprawność jako jedną z przesłanek, które w szczególności nie powinny przyczyniać się do dyskryminacji zatrudnionych. Pracodawca musi więc dołożyć wszelkich starań, aby zapewnić osobom z niepełnosprawnościami takie same warunki pracy jak innym pracownikom o podobnych kwalifikacjach zawodowych. Dotyczy to między innymi wysokości wynagrodzeń, dostępu do szkoleń czy możliwości awansu.
Zatrudnienie osoby z niepełnosprawnościami – przywileje pracodawców
Obecnie pracodawcy coraz częściej decydują się na zatrudnianie osób z niepełnosprawnościami. Duża w tym zasługa Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON). Jest to organ administracji publicznej, którego środki przeznaczane są między innymi na:
- obniżanie kosztów zatrudnienia osób z niepełnosprawnościami (np. poprzez dofinansowanie ich wynagrodzeń czy refundację składek na ZUS),
- dofinansowanie składek ZUS dla niepełnosprawnych przedsiębiorców i KRUS dla niepełnosprawnych rolników i ich rodzin,
- przystosowanie stanowisk pracy dla osób z niepełnosprawnościami,
- wsparcie wydarzeń sportowych, kulturalnych i rekreacyjnych dla osób z niepełnosprawnościami,
- pomoc dla niepełnosprawnych, którzy zaczynają prowadzić działalność gospodarczą lub rolniczą,
- zakup sprzętu rehabilitacyjnego i ortopedycznego,
- wsparcie edukacji osób z niepełnosprawnościami,
- turnusy rehabilitacyjne, warsztaty terapii zajęciowej i zakłady aktywności zawodowej,
- wsparcie organizacji pozarządowych, które działają na rzecz osób z niepełnosprawnościami.
Dzięki PFRON pracodawcy mogą więc liczyć na dofinansowania do wynagrodzeń pracowników, a także na kilka innych rodzajów dotacji. Warto jednak zauważyć, że nie są to jedyne przywileje, jakie firma zyskuje dzięki zatrudnianiu osób z niepełnosprawnościami. Istotną korzyścią jest także wzmocnienie jej wizerunku jako pracodawcy odpowiedzialnego społecznie. To z kolei może przyciągnąć do niej nowych klientów i partnerów biznesowych.
Zatrudnienie pracownika z niepełnosprawnością – możliwe dofinansowania
Dofinansowania dostępne dla firm zatrudniających osoby z niepełnosprawnościami mogą dotyczyć między innymi wynagrodzeń, składek ZUS czy adaptacji stanowisk pracy. Sprawdź więc, na czym polegają poszczególne ulgi dla pracodawców:
Dofinansowanie wynagrodzeń pracowników z niepełnosprawnościami
Jeśli pracownik znajduje się w ewidencji zatrudnionych OzN prowadzonej przez PFRON, pracodawcy przysługuje miesięczne dofinansowanie do jego wynagrodzenia. Wysokość świadczenia zależy od następujących czynników:
- stopień niepełnosprawności zatrudnionego – im wyższy, tym większa kwota dofinansowania,
- szczególne schorzenia zatrudnionego – domyślna wysokość dofinansowania wzrasta w przypadku niektórych grup osób niepełnosprawnych,
- typ pracodawcy – zakłady pracy chronionej otrzymują wyższe dofinansowania niż firmy z otwartego rynku pracy,
- wymiar czasu pracy zatrudnionego – kwota dofinansowania jest proporcjonalna do wymiaru czasu pracy (np. za pół etatu przysługuje 50% świadczenia).
Ile wynosi więc dofinansowanie do wynagrodzenia dla pracowników z orzeczeniem o niepełnosprawności w 2025 roku?
- Pracownik ze znacznym stopniem niepełnosprawności – 2760 zł.
- Pracownik z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności – 1550 zł.
- Pracownik z lekkim stopniem niepełnosprawności – 575 zł.
Jak już wiesz, dofinansowanie wzrasta dodatkowo przy zatrudnianiu pracowników z niepełnosprawnościami ze szczególnymi schorzeniami. Zaliczają się do nich osoby z orzeczeniem:
- 01-U (upośledzenie umysłowe),
- 02-P (choroba psychiczna),
- 04-O (choroby narządu wzroku w stopniu umiarkowanym i znacznym),
- 06-E (epilepsja),
- 12-C (całościowe zaburzenia rozwojowe).
W ich przypadku dofinansowanie do wynagrodzenia wzrasta o dodatkowe:
- 1380 zł – w przypadku orzeczenia o znacznym stopniu niepełnosprawności,
- 1035 zł – w przypadku orzeczenia o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności,
- 690 zł – w przypadku orzeczenia o lekkim stopniu niepełnosprawności.
Dofinansowania do wynagrodzeń pracowników z niepełnosprawnościami nie przysługują jednak przy zatrudnianiu osób:
- na umowach cywilnoprawnych,
- posiadających lekki lub umiarkowany stopień niepełnosprawności i mających ustalone prawo do emerytury,
- w formie, która przewiduje wypłatę wynagrodzeń ze środków publicznych (jeżeli tylko część tej kwoty wypłacana jest ze środków publicznych, dofinansowanie może być wypłacane do pozostałej części).
Refundacja składek ZUS na pracowników z niepełnosprawnościami
Pracodawcy zatrudniający osoby z niepełnosprawnościami mogą też wnioskować o refundację odprowadzanych za nie składek ZUS. Dotyczy to zarówno zakładów pracy chronionej, jak i firm mających co najmniej 25 pracowników (w przeliczeniu na pełen etat) i osiągających wskaźnik zatrudnienia niepełnosprawnych w wysokości 6%. Takim pracodawcom przysługują refundacje w wysokości:
- 100% składki emerytalnej i rentowej – w przypadku osób ze znacznym stopniem niepełnosprawności,
- 60% składki emerytalnej i rentowej – w przypadku osób z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności,
- 30% składki emerytalnej i rentowej – w przypadku osób z lekkim stopniem niepełnosprawności.
Zwrot kosztów przystosowania stanowiska pracy i jego wyposażenia
Ważnym rodzajem dofinansowania dla pracodawców zatrudniających osoby z niepełnosprawnościami jest zwrot kosztów adaptacji stanowisk pracy. Wysokość takiego wsparcia może wynosić maksymalnie 20-krotność przeciętnego wynagrodzenia w danym roku. Świadczenie przysługuje na przykład firmom, które przystosowały pomieszczenia do potrzeb OzN lub zatrudniły im asystentów.
Nieco inny rodzaj pomocy stanowi zwrot kosztów wyposażenia stanowiska pracy. Może on wynosić do 15-krotności przeciętnego wynagrodzenia i rekompensować zakup niezbędnego sprzętu dla niepełnosprawnego pracownika (na przykład komputera, urządzeń peryferyjnych, ergonomicznego krzesła czy biurka).
Co istotne, oba opisane rodzaje dofinansowania przysługują jedynie firmom, które zatrudnią osobę z niepełnosprawnością na przynajmniej 36 miesięcy. Jeśli pracodawca zakończy umowę przed upływem tego czasu, będzie zobowiązany do zwrotu świadczenia.
Zwolnienie z obowiązkowych wpłat na PFRON
Pracodawcy, których wskaźnik zatrudnienia osób z niepełnosprawnościami wynosi przynajmniej 6%, mogą liczyć na zwolnienie z obowiązkowych wpłat na PFRON. Warto zauważyć, że limit ten obniżany jest w przypadku firm zatrudniających pracowników ze schorzeniami, które szczególnie utrudniają wykonywanie pracy.
Co więcej, pracodawcy niespełniający tych warunków nadal mogą nabyć prawa do redukcji wpłat na rzecz Funduszu. Wystarczy, że zakupią usługi lub produkty od firmy zatrudniającej co najmniej 25 osób, z których przynajmniej 10% ma orzeczenie o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności.
Jakie korzyści ma pracownik z orzeczeniem o niepełnosprawności oraz jego pracodawca? Podsumowanie
Pracownicy z orzeczeniem o niepełnosprawności podlegają pod przepisy Kodeksu pracy, a dodatkowo także ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Na tej podstawie przysługują im szczególne prawa, takie jak krótszy czas pracy, dodatkowe dni wolne czy zakaz pracy w godzinach nocnych i nadliczbowych.
Z perspektywy pracodawcy zatrudnienie osoby z niepełnosprawnościami wiąże się jednak nie tylko z obowiązkiem przestrzegania dodatkowych przepisów. Jest to bowiem szansa na uzyskanie atrakcyjnych dofinansowań z PFRON. Do najważniejszych należą dopłaty do wynagrodzeń niepełnosprawnych pracowników, refundacje ich składek ZUS czy zwroty kosztów przystosowania i wyposażenia stanowiska pracy.
Nawiązanie współpracy z osobą z niepełnosprawnością może więc nieść wymierne korzyści zarówno samemu pracownikowi, jak i jego pracodawcy.
