Czym jest praca chroniona i zakład pracy chronionej?
Praca chroniona jest wyjątkową formą zatrudnienia, w której pracodawca dostosowuje miejsce pracy do potrzeb osób z niepełnosprawnościami. Celem zakładu pracy chronionej jest więc nie tylko osiąganie zysków, ale przy okazji także aktywizacja zawodowa niepełnosprawnych. Warto jednak zauważyć, że nie każda firma, która zatrudnia osoby z niepełnosprawnościami, posiada taki status.
O uznaniu podmiotu za zakład pracy chronionej decyduje urząd wojewódzki na podstawie wniosku złożonego przez pracodawcę. Aby tak się stało, firma musi jednak spełnić szereg stawianych jej wymagań. Pełną ich listę znajdziesz poniżej.
Wymagania dla zakładów pracy chronionej
Różnica pomiędzy firmą z otwartego rynku a zakładem pracy chronionej polega na tym, że spełnia on następujące warunki:
- Prowadzi działalność od co najmniej 12 miesięcy.
- Zatrudnia co najmniej 25 pracowników w przeliczeniu na pełen etat.
- Osiąga odpowiedni wskaźnik zatrudnienia osób z niepełnosprawnościami w okresie 6 miesięcy:
- albo min. 50% pracowników to osoby niepełnosprawne, z czego min. 20% w stopniu umiarkowanym i znacznym,
- albo min. 30% pracowników to osoby niepełnosprawne w stopniu umiarkowanym i znacznym, które mają orzeczenie o chorobie psychicznej, upośledzeniu umysłowym lub są niewidome.
- Zapewnia pracownikom opiekę medyczną – zarówno doraźną, jak i specjalistyczną – doradztwo oraz usługi rehabilitacyjne.
- Pod kątem infrastruktury dostosował zakład pracy do potrzeb osób z niepełnosprawnościami.
Przepisy BHP w zakładach pracy chronionej
Pracodawca, który prowadzi zakład pracy chronionej, musi zadbać nie tylko o przystosowanie stanowisk pracy do indywidualnych potrzeb osób niepełnosprawnych, ale też o właściwą adaptację pomieszczeń higieniczno-sanitarnych i ciągów komunikacyjnych. Przepisy BHP dotyczą w szczególności eliminacji barier architektonicznych i zapewnienia odpowiednich podjazdów lub wind dla osób z niepełnosprawnością ruchową.
W celu dostosowania budynku i adaptacji miejsca pracy do potrzeb osób niepełnosprawnych warto przestrzegać następujących zasad:
- Organizacja stanowiska powinna pozwalać na swobodne wykonywanie czynności roboczych w wygodnej pozycji. Przedmiot pracy lub elementy sterowania należy więc umieścić w optymalnym zasięgu kończyn pracownika.
- Dostosowanie warunków pracy musi uwzględniać odpowiednią widoczność i słyszalność w najbliższym otoczeniu, w tym także widoczność i słyszalność urządzeń sygnalizacyjnych.
- Wyposażenie stanowiska powinno przynajmniej częściowo pozwalać na jego dostosowanie do indywidualnych warunków pracy użytkownika (np. poprzez regulację wysokości siedziska lub przedmiotu pracy).
- Organizacja pracy musi uwzględniać zasady bezpieczeństwa, które pozwalają zapobiegać sytuacjom grożącym wypadkami.
Warunki pracy chronionej dotyczą jednak nie tylko dostępności stanowisk i odpowiedniej infrastruktury dla niepełnosprawnych. Obejmują także wytyczne z zakresu praw pracowniczych i ulg w zatrudnieniu. Najważniejsze z nich dotyczą czasu pracy, który nie może przekraczać:
- 8 godzin dziennie i 40 godzin tygodniowo – w przypadku osoby niepełnosprawnej w stopniu lekkim,
- 7 godzin dziennie i 35 godzin tygodniowo – w przypadku osoby niepełnosprawnej w stopniu umiarkowanym lub ciężkim.
Co więcej, zatrudnienie chronione przewiduje także dodatkową przerwę od pracy w wymiarze 15 minut. Pracownik z niepełnosprawnością może ją przeznaczyć na gimnastykę usprawniającą lub wypoczynek. Ani skrócony wymiar czasu pracy, ani dodatkowa przerwa nie stanowią jednak podstawy do obniżenia wynagrodzenia zatrudnionego. Osób niepełnosprawnych – co do zasady – nie można też zatrudniać do pracy w godzinach nadliczbowych i w porze nocnej. Aby zrobić wyjątek, potrzebne jest zezwolenie w postaci orzeczenia lekarskiego.
Warto wspomnieć także o zwiększonym wymiarze urlopu wypoczynkowego dla pracowników z orzeczeniem o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności. Prawo do dodatkowych 10 dni wolnych osoby te uzyskują po przepracowaniu 1 roku od dnia uzyskania określonej grupy inwalidzkiej.
Do obowiązków pracodawcy należy ponadto przyznanie pracownikowi z niepełnosprawnością maksymalnie 21-dniowego zwolnienia z pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia. Przerwa ta może zostać wykorzystana m.in. na udział w turnusie rehabilitacyjnym, badaniach specjalistycznych, zabiegach leczniczych czy na zaopatrzenie się w sprzęt ortopedyczny.
Zauważ, że powyższe warunki zatrudniania osób niepełnosprawnych muszą spełniać nie tylko zakłady pracy chronionej, ale także firmy z otwartego rynku pracy, którym zależy na pracownikach z tej grupy zawodowej.
Korzyści dla pracodawców z prowadzenia zakładu pracy chronionej
Na pierwszy rzut oka może wydawać się, że indywidualne podejście do pracowników z niepełnosprawnościami tylko naraża pracodawcę na wyższe koszty i dodatkowe formalności. Takie założenie nie uwzględnia jednak programów wsparcia prowadzonych głównie przez PFRON (Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych). Sprawiają one, że firma może zyskać nie tylko wykwalifikowanych pracowników, ale też atrakcyjne dofinansowania.
Najważniejszym rodzajem wsparcia dla pracodawców jest dofinansowanie wynagrodzeń niepełnosprawnych pracowników. W zależności od grupy inwalidzkiej może ono wynieść od 575 zł do 2760 zł miesięcznie na osobę (stan na 2025 r.). Świadczenie wzrasta dodatkowo w przypadku pracowników ze szczególnymi schorzeniami, takimi jak m.in. upośledzenie umysłowe, choroba psychiczna czy epilepsja.
Warunki pracy chronionej przekładają się też na rozmaite ulgi podatkowe dla pracodawców. Jeśli tylko spełniają oni dodatkowe kryteria, mogą liczyć na zwolnienia z podatku od nieruchomości, od czynności cywilnoprawnych, rolnego czy leśnego. Co więcej, nie muszą ponosić kosztów obowiązkowych wpłat na PFRON. Przysługują im również refundacje składek ZUS na pracowników z niepełnosprawnością.
Dla wielu pracodawców istotnym wsparciem są ponadto zwroty kosztów przystosowania stanowisk pracy i ich wyposażenia z myślą o niepełnosprawnych pracownikach. Takie dofinansowania mogą wynieść kolejno 20-krotność i 15-krotność przeciętnego wynagrodzenia w danym roku i przyznawane są firmom, które zatrudniają pracownika z niepełnosprawnością przez przynajmniej 36 miesięcy.
Przykłady dobrych praktyk w pracy chronionej
Kodeks pracy i przepisy o niepełnosprawnych wymagają od pracodawcy przede wszystkim redukcji barier i gwarancji równouprawnienia pracowników z niepełnosprawnościami. Koncentrują się głównie na ergonomii pracy i zakazie dyskryminacji. Samopoczucie zatrudnionych oraz ich spełnienie zawodowe będą jednak zależały od starań podejmowanych przez konkretną firmę. Pracodawca spełniający warunki pracy chronionej powinien więc zwrócić szczególną uwagę na takie kwestie jak:
- elastyczne godziny pracy,
- organizacja szkoleń zawodowych,
- szerokie możliwości awansu pracowników,
- wsparcie psychologiczne zatrudnionych,
- ochrona przed wypaleniem zawodowym,
- środki motywacji pracowników,
- integracja w miejscu pracy,
- minimalizacja stresu,
- dostęp do profesjonalnych narzędzi pracy,
- pomoc w transporcie do pracy,
- dostęp do benefitów pracowniczych.
Jak widzisz, wsparcie dla osób z niepełnosprawnościami – poza adaptacją infrastruktury do ich potrzeb – polega więc dokładnie na tym samym co tworzenie przyjaznego miejsca pracy dla wszystkich pozostałych pracowników.
Jak założyć zakład pracy chronionej?
Aby stworzyć zakład pracy chronionej, należy spełnić opisane wcześniej warunki i złożyć odpowiedni wniosek do urzędu wojewódzkiego. Jeśli organ potwierdzi zgodność stanu rzeczywistego z regulacjami prawnymi, zdecyduje o przyznaniu firmie statusu zakładu pracy chronionej.
Warunki pracy chronionej – podsumowanie
Zakład pracy chronionej to firma spełniająca określone wymagania, które pozwalają jej zatrudniać osoby niepełnosprawne i eliminować ich ograniczenia zawodowe. Pamiętaj jednak, że pracowników z niepełnosprawnościami mogą też zatrudniać podmioty z otwartego rynku. Wystarczy, że dostosują stanowiska do ich potrzeb i będą przestrzegać określonych zasad współpracy. To dla nich z jednej strony szansa na budowę kompetentnego zespołu, a z drugiej na dostęp do atrakcyjnych ulg i dofinansowań z PFRON.
