Komu przysługuje urlop wychowawczy?
Zasady dotyczące urlopu wychowawczego regulowane są przez art. 186 Kodeksu pracy. Zgodnie z przepisami, o taki przywilej może ubiegać się każda osoba, która była zatrudniona na umowie o pracę przez przynajmniej 6 miesięcy. Chodzi o łączny staż u różnych pracodawców, a nie czas spędzony w jednej firmie.
Konieczność wystąpienia stosunku pracy (UoP) sprawia, że urlop wychowawczy nie przysługuje osobom zatrudnionym na umowach cywilnoprawnych (umowie zlecenie i umowie o dzieło). Co oczywiste, nie mogą skorzystać z niego również bezrobotni. Nie każdy jednak wie, że przywileju tego pozbawione są też osoby ubezpieczone w Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego.
Urlop wychowawczy – do jakiego wieku dziecka?
6-miesięczne zatrudnienie na umowie o pracę to nie jedyny warunek, jaki spełnić muszą pracownicy chcący skorzystać z urlopu wychowawczego. Przysługuje on bowiem wyłącznie rodzicom i prawnym opiekunom dzieci do 6. roku życia. Wyjątek stanowią osoby wychowujące dzieci z niepełnosprawnością – w ich przypadku okres ten wydłuża się do 18. roku życia. Warto odnotować, że pracownik może wziąć urlop wychowawczy do końca roku kalendarzowego, w którym jego pociecha osiąga określony wiek.
Urlop wychowawczy – ile trwa?
Wymiar urlopu wychowawczego to 36 miesięcy, którymi rodzice mogą podzielić się wedle uznania. Każde z nich ma jednak nieprzenoszalne prawo do jednego miesiąca wolnego, toteż maksymalny okres zwolnienia z pracy wynosi 35 miesięcy na osobę. Część urlopu, która nie zostanie wykorzystana przez ojca lub matkę dziecka, przepada.
Do wyjątków należą sytuacje, w których jedno z rodziców nie żyje lub zostało pozbawione praw rodzicielskich. W takich przypadkach jedynemu opiekunowi dziecka przysługuje pełen urlop wychowawczy w wymiarze 36 miesięcy. Warto pamiętać, że limit ten określany jest na takich samych zasadach, bez względu na to, czy rodzice wychowują dziecko z niepełnosprawnością, czy zdrowe.
Nie zapominaj również, że ograniczenie wynikające z wieku dziecka ma większe znaczenie niż sam wymiar urlopu wychowawczego. Jeżeli pracownik weźmie wolne, gdy jego pociecha będzie miała na przykład 4 lata, nie zdąży w pełni wykorzystać przysługującej mu puli do czasu, kiedy dziecko skończy 6. rok życia.
Urlop wychowawczy – ile części?
Zastanawiając się nad tym, ile wynosi urlop wychowawczy, należy także wspomnieć o możliwości podzielenia go na maksymalnie 5 części. Oznacza to, że rodzice nie muszą wykorzystywać całej przysługującej im puli dni wolnych na raz. Mają natomiast prawo przebywać na zwolnieniu równocześnie, przy czym obowiązuje ich wówczas limit 18 miesięcy na osobę (łącznie 36 miesięcy).
Czy urlop wychowawczy jest płatny?
Urlop wychowawczy to jeden z niewielu bezpłatnych urlopów przewidzianych przez Kodeks pracy. Osoby przebywające na zwolnieniu nie pobierają więc wynagrodzenia. Mimo to przez cały ten okres ich składki ZUS finansowane są z budżetu państwa.
Zasiłek wychowawczy
Swego rodzaju wyjątek stanowi w tym przypadku zasiłek wychowawczy, przysługujący wyłącznie rodzinom o niskim statusie materialnym (w których dochód na osobę nie przekracza 674 zł). Wynosi on 400 zł i otrzymuje się go jedynie z zasiłkiem rodzinnym:
- przez 24 miesiące w przypadku osób wychowujących jedno dziecko,
- przez 36 miesięcy w przypadku osób wychowujących min. dwoje dzieci,
- przez 72 miesiące w przypadku osób wychowujących dziecko z niepełnosprawnością.
Kiedy wnioskować o urlop wychowawczy?
Zgodnie z prawem pracy, o udzielenie urlopu wychowawczego należy ubiegać się przynajmniej na 21 dni przed planowanym terminem jego rozpoczęcia. Procedura ta wymaga:
- złożenia pisemnego wniosku w pracy,
- oświadczenia drugiego prawnego opiekuna dziecka (o zrzeczeniu się tego przywileju),
- załączenia aktu urodzenia dziecka.
Warto wiedzieć także, kiedy wniosek o urlop wychowawczy można wycofać. Pracownik powinien zrobić to nie później niż na 7 dni przed planowanym rozpoczęciem zwolnienia.
Praca w czasie urlopu wychowawczego
Co ciekawe, obowiązujące przepisy umożliwiają pracownikowi przebywającemu na urlopie wychowawczym podjęcie pracy zarobkowej u dotychczasowego bądź innego pracodawcy. Pozwalają także na prowadzenie innej działalności, pobieranie nauki lub udział w szkoleniach. Jedynym warunkiem jest możliwość jednoczesnego sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem.
Oznacza to, że jeśli aktywność zarobkowa nie będzie kolidowała z wychowywaniem jego pociechy, pracownik może pobierać wynagrodzenie na urlopie wychowawczym. Wystarczy, że pracodawca obniży mu wymiar czasu pracy (nie bardziej niż do połowy etatu). Zasady urlopu wychowawczego stanowią również, że pracownik może w tym okresie posyłać dziecko do żłobka lub przedszkola.
Czy urlop wychowawczy wlicza się do stażu pracy?
Zgodnie z Kodeksem pracy, okres urlopu wychowawczego wlicza się do stażu zatrudnienia, od którego zależą uprawnienia pracownicze, takie jak ubezpieczenie zdrowotne czy emerytura. Pracodawca ma więc obowiązek składać dokumenty rozliczeniowe osoby zatrudnionej do ZUS-u, a jej składki finansowane są z budżetu państwa.
Podstawa wymiaru składek odpowiada w tym przypadku przeciętnemu wynagrodzeniu w okresie 12 miesięcy, które poprzedzają miesiąc rozpoczęcia urlopu wychowawczego przez pracownika. Nie może jednak być:
- wyższa niż 60% prognozowanego wynagrodzenia przeciętnego,
- niższa niż 75% wynagrodzenia minimalnego w danym roku.
Urlop wychowawczy a urlop wypoczynkowy
Osoby przebywające na urlopie wychowawczym muszą pamiętać, że po jego zakończeniu wymiar przysługującego im urlopu wypoczynkowego może ulec proporcjonalnemu zmniejszeniu. Z upływem każdego miesiąca kalendarzowego pracownik w takiej sytuacji będzie tracił prawo do kolejnych dni wolnych. Warto mieć to na uwadze na przykład wtedy, gdy planuje się wykorzystać urlop wypoczynkowy jako przedłużenie urlopu wychowawczego.
Ochrona pracowników będących na urlopie wychowawczym
Uwzględniając to, ile trwa urlop macierzyński i wychowawczy, pracownicy (a zwłaszcza kobiety) mogą obawiać się o swoją wartość dla pracodawcy. Podlegają jednak szczególnej ochronie, co oznacza, że od chwili złożenia wniosku o urlop do momentu powrotu do pracy nie mogą zostać zwolnieni. Wyjątek stanowią sytuacje, w których firma upadnie lub zostanie zlikwidowana i w których umowa może zostać rozwiązana z winy pracownika.
Warto też pamiętać, że pracownik zachowuje prawo do rezygnacji z urlopu wychowawczego w dowolnym momencie. Jeśli więc martwi się o swoją karierę i czuje, że jest gotowy do wykonywania pracy, może wrócić do pełnienia swoich obowiązków na dotychczasowym stanowisku.
Podsumowanie
Dzięki lekturze powyższego tekstu wiesz już, co daje urlop wychowawczy i kiedy warto się na niego zdecydować. Dzięki temu łatwiej będzie Ci zarządzać czasem pracy i korzystać z różnego rodzaju świadczeń, takich jak urlop macierzyński, urlop tacierzyński, urlop ojcowski i urlop rodzicielski. Jeśli masz jeszcze jakieś wątpliwości dotyczące tego zagadnienia, poniżej znajdziesz odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania.
