Pierwsze sygnały wypalenia zawodowego – jak rozpoznać, że organizm mówi „dość”

Rozpoczyna się niewinnie – zmęczeniem po okresie wytężonego wysiłku. Zmęczenie, zwłaszcza kiedy pracujemy dużo i intensywnie jest bardzo naturalnym stanem organizmu, który domaga się regeneracji. Problem zaczyna się wówczas, kiedy przeciążany zadaniami człowiek odpoczywa w sposób nawykowy, nieadekwatny do potrzeb lub kiedy po prostu – tego odpoczynku jest zbyt mało. Podstępność wypalenia polega na tym, że – jak to w procesach bywa – niekorzystne zmiany zachodzą stopniowo. Na tyle stopniowo, że można się przyzwyczaić do pogarszającego się funkcjonowania. Pojawia się coraz więcej napięcia w ciele, na które osoba szuka rozwiązania automatycznie, często bez kontaktu z realną potrzebą. Pojawia się także coraz więcej trudności z mobilizowaniem się do pracy, kolejnych zadań czy wysiłku związanego z nowym projektami lub zmianami. Coraz trudniej skupić uwagę, kontrolować ekspresje emocji, pojawiają się także problemy z zapamiętywaniem a także z kreatywnością. Tak zazwyczaj wyglądają początki. 

Objawy na poziomie personalnym i w relacjach

Objawy zwiastujące wypalenie zawodowe, które zawsze wynika z przeciążania zadaniami (zarówno jakościowo i jak ilościowo) na poziomie indywidualnym można podzielić na cztery grup:

• Objawy fizyczne: symptomy ciała, czyli zmęczenie (które stopniowo przechodzi w wyczerpanie), bóle głowy, bóle pleców, częstsze infekcje, problemy ze snem
• Objawy emocjonalne: rozdrażnienie i drażliwość, uczucie frustracji, które narasta,  coraz trudniejsze kontrolowanie reakcji emocjonalnych
• Objawy poznawcze: trudność z koncentracją i skupieniem, trudność z pamiętaniem, coraz większe trudności w znajdowaniu innowacyjnych czy kreatywnych rozwiązań, a także mobilizowaniu się do standardowych zadań
• Objawy behawioralne, czyli związane z zachowaniem: szukanie różnych sposobów rozładowania napięcia, sięganie po alkohol lub inne substancje psychoaktywne, porzucanie zajęć rekreacyjnych i hobbistycznych lub szukanie niestandardowych aktywności (np. Sporty ekstremalne), które też mają rozładować stres, problemy z jedzeniem (objadanie się lub niedojadanie). 

Oprócz  wyżej wymienionych objawów dochodzą także te związane z wymiarem interpersonalnym – czyli postawą wobec innych ludzi w pracy (pacjentów, klientów, współpracowników). Z uwagi na ograniczone zasoby, jakimi dysponuje przepracowany i wypalający się człowiek zaczyna reagować zwiększonym dystansem względem innych osób. Tendencja do izolowania się (np. rezygnowanie ze spotkań, wyjazdów pracowych, nie włącznie kamerki na spotkaniach on-line), cynie, a nawet postawa wrogości to mechanizm obronny, który ma ochronić pracownika przed wydatkowaniem energii w kontaktach interpersonalnych. 

Branże, zawody i role zawodowe

O ile kiedyś wypalenie zawodowe dotyczyło głównie zawodów kierunkowych na pomoc i relacje z innymi (zawody medyczne, usługowe, ratownicy medyczni, nauczyciele itp), obecnie to ryzyko rozszerza się na niemal wszystkie branże (np., branże IT). Powodem jest nie tylko styl życia, ale także presja czasu i zmiany w organizacjach, które wyznaczają w dużej mierze ogrom zadań ukierunkowanych na ciągłe dostosowywanie się. Zawody, które charakteryzuje:

• wysoki poziom stresu (np. stres związany z
• duża odpowiedzialność (np. za zdrowie i życie ludzkie),
• presja czasu (wynikająca z tempa lub nieuzasadnionego często tryby „ASAP”),
• niska przewidywalność pracy,
• częsty kontakt z emocjami innych (wszędzie tam, gdzie kontakt emocjonalny i tzw. Prac a emocjonalna ma wpływ na sukces zawodowy, np. w sprzedawców czy w branżach usługowych),
• brak równowagi między życiem prywatnym i zawodowym (gdzie trudno jest łączyć rolę zawodową z innymi ważnymi rolami społecznymi)

przy niskim poziomie dbałości o bezpieczeństwo psychologiczne i małej świadomości zjawiska w firmach – tworzą grunt do wypalania się na różnych szczeblach. Badania międzynarodowe Slack z 2023 pokazują, że najbardziej narażona grupą są menedżerowie średniego szczebla (43% badanych w tej grupie cierpi na wypalenie zawodowe, to więcej niż jakakolwiek inna grupa zawodowa). 

Podsumowanie

Zmiana jest najważniejszym wskaźnikiem i może dotyczyć zarówno zachowania, stosunku do samych zadań, jak i postawy (wobec ludzi, obowiązków).To, co powinno zaniepokoić:

• wyraźne zaniedbywanie swoich obowiązków (a to niepodobne do tej osoby);
• porzucanie lubianych dotychczas zajęć rekreacyjnych, hobby;
• odsuwanie się, unikanie innych ludzi (wycofywanie się z kontaktów społecznych, odmawianie udziału w spotkaniach, stopniowe, ale zauważalne pogorszenie relacji);
• zauważalna i utrudniająca funkcjonowanie trudność w kontrolowaniu emocji – wybuchy złości, płacz, drażliwość, agresja;
• wyraźne zmiany w funkcjonowaniu, wyglądzie i reakcjach osoby (na przykład dezorganizacja, oznaki rezygnacji, wyraźne zaniedbanie wyglądu itp.).