Kiedy pracownikowi przysługuje odprawa?
Podstawowym warunkiem wypłaty odprawy dla pracownika jest rozwiązanie z nim umowy z przyczyn od niego niezależnych. Najczęściej mają one charakter:
- ekonomiczny,
- organizacyjny,
- reorganizacji zakładu pracy,
- likwidacji stanowiska pracy.
Ustawa przewiduje dwa takie scenariusze – zwolnienia indywidualne i grupowe:
Odprawa przy zwolnieniu indywidualnym
Oprawa przysługuje każdemu pracownikowi, który zwalniany jest z przyczyn leżących po stronie pracodawcy. Może chodzić na przykład o niekorzystną sytuację finansową firmy czy też ogłoszenie jej upadłości. Co istotne, przepisy te obowiązują wyłącznie w organizacjach zatrudniających co najmniej 20 osób i dotyczą jedynie tych, którzy mają podpisaną umowę o pracę.
Do odprawy uprawnia nie tylko tradycyjne zwolnienie, ale także wypowiedzenie zmieniające warunki pracy lub płacy. Rekompensata będzie często należała się tym pracownikom, którzy nie zaakceptują nowych warunków zaproponowanych przez pracodawcę.
Odprawa przy zwolnieniach grupowych
Druga sytuacja, w której pracownikom przysługuje odprawa pieniężna, to zwolnienia grupowe. Dochodzi do nich wtedy, gdy pracodawca zatrudniający co najmniej 20 osób w ciągu 30 dni rozwiązuje stosunek pracy (z przyczyn niedotyczących pracowników):
- z 10 pracownikami – gdy zatrudnia od 20 do 100 osób,
- z 10% pracowników – gdy zatrudnia od 100 do 300 osób,
- z 30 pracownikami – gdy zatrudnia ponad 300 osób.
Porozumienie stron a odprawa – co w przypadku takiego rozwiązania umowy o pracę?
Rozwiązanie umowy o pracę za wypowiedzeniem nie pozostawia żadnych wątpliwości – jeśli przyczyny zwolnienia leżą po stronie pracodawcy, musi on wypłacić pracownikowi odprawę pieniężną. Powszechną praktyką jest jednak rozwiązywanie stosunku pracy na mocy porozumienia stron. Wiele osób może się więc zastanawiać, czy taki dokument uprawnia je do rekompensaty.
Sam sposób rozwiązania umowy o pracę ma mniejsze znaczenie niż jego przyczyny i to, która strona je inicjuje. Pracownik, który zakończy stosunek pracy na mocy porozumienia stron, może więc otrzymać odprawę, ale będzie musiał udowodnić, że taka inicjatywa wyszła od pracodawcy.
Rodzaje odpraw
Przepisy definiują różne rodzaje odpraw z pracy. Te opisane powyżej – przysługujące pracownikom zwalnianym z przyczyn leżących po stronie pracodawcy – należą do najpowszechniejszych, ale prawo przewiduje też inne sytuacje. Osoby zatrudnione na umowach o pracę mogą liczyć na takie rekompensaty jak:
Odprawa pośmiertna
Odprawa pośmiertna to świadczenie wypłacane najbliższym członkom rodziny zmarłego pracownika. Do jej otrzymania uprawnieni są zwłaszcza małżonkowie, ale też inni bliscy, którzy spełniają warunki wymagane do uzyskania renty rodzinnej zgodnie z przepisami o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Warto przy tym pamiętać, że odprawa zostanie wypłacona w równych częściach wszystkim uprawnionym, a jeśli przysługuje wyłącznie jednej osobie, przewidziana kwota zostanie zmniejszona o połowę. Co więcej, świadczenie nie przysługuje w ogóle pracownikowi, którego pracodawca ubezpieczył na życie.
Odprawa emerytalna i rentowa
Aby otrzymać odprawę rentową lub emerytalną, pracownik musi spełnić dwa warunki:
- nabyć prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy,
- rozwiązać stosunek pracy w związku z przejściem na rentę lub emeryturę.
Jeśli zostanie spełniony tylko jeden z powyższych warunków, pracodawca nie musi wypłacać pracownikowi odprawy.
Odprawa dla pracownika powołanego do służby wojskowej
Odprawa z pracy przysługuje także osobom, które zostały powołane do:
- zasadniczej służby wojskowej,
- okresowej służby wojskowej,
- terytorialnej służby wojskowej.
Warto jednak zauważyć, że taką rekompensatę można otrzymać tylko raz. Nie należy się ona pracownikom w przypadku ponownego powołania do tej samej służby.
Wysokość odprawy – jak ją ustalić? Jaki jest termin wypłaty?
Najwięcej emocji budzi pytanie, ile wynosi odprawa pracownicza. Jej wysokość uzależniona jest przede wszystkim od rodzaju świadczenia. Przyjrzyjmy się im zatem po kolei:
Wysokość odprawy po zwolnieniu z pracy
Jak obliczyć wysokość odprawy przy zwolnieniu z przyczyn niezależnych od pracownika? To dość proste – pod uwagę należy wziąć staż pracy zatrudnionego i wysokość jego wynagrodzenia. Kwota rekompensaty ustalana jest zgodnie z zasadami obowiązującymi przy obliczaniu ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy. Odpowiada więc wartości:
- 1-miesięcznego wynagrodzenia – dla pracownika zatrudnionego w firmie krócej niż 2 lata,
- 2-miesięcznego wynagrodzenia – dla pracownika zatrudnionego w firmie od 2 do 8 lat,
- 3-miesięcznego wynagrodzenia – dla pracownika zatrudnionego w firmie dłużej niż 8 lat.
Pamiętaj, że do stażu zatrudnienia wlicza się pełny okres pracy w danej firmie, nawet jeśli występowały w nim przerwy. Bez względu na etat, pod uwagę bierze się datę zawarcia umowy o pracę. Warto również wspomnieć o tym, że w przypadku zwolnień grupowych wysokość odprawy pracowniczej nie może przekroczyć 15-krotności minimalnego wynagrodzenia (obowiązującego w dniu rozwiązania stosunku pracy).
Odprawa z tytułu zwolnienia powinna zostać wypłacona pracownikowi najpóźniej w dniu rozwiązania umowy lub wypłaty ostatniego wynagrodzenia. Prawo do rekompensaty przedawnia się jednak dopiero po upływie 3 lat.
Wysokość odprawy pośmiertnej
Wysokość odprawy pośmiertnej również wyliczana jest na podstawie stażu zatrudnienia pracownika. Odpowiada wartości:
- 1-miesięcznego wynagrodzenia – jeśli pracownik zatrudniony był w firmie krócej niż 10 lat,
- 3-miesięcznego wynagrodzenia – jeśli pracownik zatrudniony był w firmie od 10 do 15 lat,
- 6-miesięcznego wynagrodzenia – jeśli pracownik zatrudniony był w firmie dłużej niż 15 lat.
Pamiętaj, że kwoty te ulegają zmniejszeniu o połowę, jeśli do odprawy uprawniona jest tylko jedna osoba z rodziny zmarłego.
Wysokość odprawy emerytalno-rentowej
Wysokość odprawy emerytalnej i rentowej to po prostu równowartość 1-miesięcznego wynagrodzenia pracownika. Przy obliczeniach należy jednak wziąć pod uwagę nie tylko stałą stawkę miesięczną, ale także uśrednione kwoty wynagrodzenia zmiennego (np. premii). Odprawy emerytalno-rentowe mogą być wyższe, jeżeli pracodawca zadbał o odpowiednie postanowienia wewnątrzzakładowe.
Wysokość odprawy dla pracownika powołanego do służby wojskowej
W przypadku powołania do służby wojskowej pracownikowi przysługuje odprawa w wysokości dwutygodniowego wynagrodzenia. Oblicza się ją tak samo jak ekwiwalent za urlop wypoczynkowy.
Kiedy odprawa się nie należy?
Znając najważniejsze przepisy dotyczące rekompensat za zwolnienie z pracy, warto zastanowić się też nad tym, kiedy pracodawca nie musi wypłacać odprawy. Chodzi przede wszystkim o takie sytuacje jak:
- wypowiedzenie umowy o pracę w firmie zatrudniającej mniej niż 20 pracowników,
- zwolnienie indywidualne następujące nie tylko z przyczyn leżących po stronie pracodawcy,
- zatrudnianie pracownika na podstawie umów cywilnoprawnych,
- rozwiązanie umowy wskutek upływu czasu, na jaki została ona zawarta.
Kiedy należy się odprawa pracownicza? Podsumowanie
Każdy pracownik powinien znać przepisy dotyczące odprawy za zwolnienie z pracy, a także innych rekompensat, przysługujących np. osobom przechodzącym na rentę czy emeryturę, powołanym do wojska oraz rodzinom zmarłych. Taka wiedza to podstawa dochodzenia roszczeń pracowniczych i wykorzystania pełni potencjału każdego stanowiska.
