Czym są niedozwolone klauzule umowne?
Definicję klauzul niedozwolonych znaleźć można w art. 3851 Kodeksu cywilnego. Obejmują one wszystkie postanowienia zawarte w umowach pomiędzy przedsiębiorcami a konsumentami, które:
- nie zostały zawarte indywidualnie,
- rażąco naruszają interesy konsumentów,
- kształtują prawa i obowiązki konsumentów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami.
Przykłady klauzul abuzywnych mogą dotyczyć różnych dziedzin, takich jak umowy ubezpieczeniowe, kredytowe, telekomunikacyjne czy zawierane w sektorze handlu elektronicznego. Występują jednak wyłącznie w relacji pomiędzy przedsiębiorcą a konsumentem.
W jaki sposób ocenić, czy dana klauzula umowna jest niedozwolona?
Nie istnieje żaden kompletny katalog przykładów klauzul niedozwolonych. Kodeks cywilny może Ci więc nie dostarczyć odpowiedzi na pytanie o to, czy dane postanowienie należy uznać za zapis abuzywny. W celu jego oceny przeprowadź dokładną analizę umowy cywilnoprawnej oraz okoliczności jej zawarcia. Zwracaj uwagę na takie klauzule, które:
- wyłączają lub ograniczają odpowiedzialność przedsiębiorcy za szkody na osobie, za brak wykonania zobowiązania albo za jego nienależyte wykonanie,
- uprawniają kontrahenta do jednostronnej zmiany umowy bez wskazania ważnej przyczyny,
- tylko kontrahentowi przyznają uprawnienie do stwierdzania zgodności świadczenia z umową.
Jeśli natkniesz się na jakieś zapisy, które budzą Twoje podejrzenia, możesz skonsultować się z prawnikiem lub skorzystać z pomocy organizacji konsumenckich. Przydatne w ocenie okażą się ponadto materiały dostępne na stronie Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, a więc:
- rejestr niedozwolonych klauzul umownych,
- decyzje wydawane przez Prezesa UOKiK w sprawach o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone.
Przykłady niedozwolonych klauzul umownych
Kodeks cywilny zawiera tylko wyliczenie najczęstszych nieuczciwych postanowień, które są stosowane przez przedsiębiorców. O uznaniu innych zapisów za abuzywne decyduje natomiast sąd. Aby dobrze zrozumieć ich specyfikę, można posłużyć się przykładami najpopularniejszych niedozwolonych klauzul umownych w sklepach internetowych. To między innymi:
- uzależnianie realizacji zamówienia od woli sprzedawcy,
- zastrzeżenie możliwości ograniczenia asortymentu dla określonych stref dostawy,
- zastrzeżenie możliwości limitowania liczby zamówionych przez klienta artykułów promocyjnych,
- zastrzeżenie prawa do odmowy realizacji zamówienia w przypadku niespodziewanych błędów na stronie sklepu,
- brak odpowiedzialności sprzedawcy za niewykonanie lub niewłaściwe wykonanie umowy,
- brak zobowiązania sprzedawcy do zwrotu pieniędzy w przypadku rezygnacji konsumenta z usługi.
Niedozwolone klauzule umowne w umowach między przedsiębiorcami
Jak już wspomniałem, klauzule abuzywne występują wyłącznie w umowach między przedsiębiorcą a konsumentem. Nie dotyczą więc kontraktów B2B zawieranych między firmami. Uznaje się bowiem, że podmioty gospodarcze to profesjonaliści posiadający odpowiednią wiedzę i kwalifikacje. Ustawodawca nie widzi więc potrzeby ich ochrony prawnej. Co więcej, zabezpieczenie niektórych z nich (np. początkujących przedsiębiorców, którzy mają najsłabszą pozycję na rynku) byłoby naruszeniem zasad uczciwej konkurencji.
Zawarcie umowy z niedozwoloną klauzulą – co można zrobić?
Monitorowaniem i karaniem przedsiębiorców za stosowanie umów abuzywnych zajmuje się w Polsce Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów. To właśnie do tego organu można zgłaszać wszelkie zapisy budzące zastrzeżenia w kontraktach cywilnoprawnych. Konsument ma też prawo składać skargi do sądu w celu ochrony swoich interesów.
Warto jednak zauważyć, że niedozwolone postanowienia umowne nie wpływają na ważność całego kontraktu. Inne jego zapisy pozostają więc w mocy, podczas gdy klauzule abuzywne traktowane są jako nieważne i pozbawione skutków prawnych. W przypadku postępowania sądowego zostaną one prawdopodobnie zignorowane bądź zmienione na korzyść konsumenta.
Aby uniknąć problemów związanych z abuzywnymi umowami, zawsze należy dokładnie czytać podpisywane dokumenty. W razie wątpliwości warto skonsultować się z prawnikiem lub specjalizującą się w tym obszarze organizacją społeczną. Instytucje te mają prawo składać pozwy do Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów o uznanie postanowień wzorców umów za niedozwolone. W ostateczności – kiedy kontrakt z nieuczciwym przedsiębiorcą zostanie już podpisany – konsument ma możliwość dochodzenia swoich praw w sądzie cywilnym.
Niedozwolone klauzule umowne a ochrona praw konsumenta – podsumowanie
O tym, jak duże znaczenie mogą mieć zapisy abuzywne, świadczą choćby niedozwolone klauzule umowne w umowach kredytowych. Dziś banki często ponoszą konsekwencje stosowania przed laty mechanizmów podwójnej waloryzacji przy kredytach frankowych. Warto więc znać przysługujące konsumentom prawa i wiedzieć, jak egzekwować je na co dzień.
