Uprawnienia pracownicy w ciąży
Ciąża to szczególny czas nie tylko w prywatnym, ale również zawodowym życiu kobiety. W tych miesiącach przysługuje jej szczególna ochrona, a pracodawca zobowiązany jest brać pod uwagę stan takiej pracownicy. Przez okres trwania ciąży zatrudnione kobiety mogą liczyć nie tylko na wspomnianą ochronę stosunku pracy, ale także mają możliwość poddania się niezbędnym badaniom lekarskim w trakcie godzin pracy. Pracodawca musi udzielić ciężarnej pracownicy zwolnienia od pracy na zalecone przez lekarza badania związane ze stanem, w którym kobieta się znajduje. Przepisy wskazują jednak, że dotyczy to sytuacji, gdy badania te nie mogą być przeprowadzone poza godzinami pracy. Za czas nieobecności w pracy, w którym pracownica była na takich badaniach, zachowuje ona prawo do wynagrodzenia.
Specjalna ochrona pracownicy w ciąży ma charakter bezwzględny, co oznacza, że stanowi obowiązek pracodawcy. – Do szczególnych uprawnień zaliczyć można także zakaz wykonywania prac uciążliwych, niebezpiecznych lub szkodliwych dla zdrowia – mówi Monika Smulewicz, ekspertka prawa pracy, dyrektorka HR z 20-letnim doświadczeniem, założycielka bloga i społeczności HR na szpilkach. Podkreśla ona, że to pracownica musi udowodnić, że jest w ciąży, poprzez okazanie odpowiedniego zaświadczenia od lekarza. Jest ono niezbędne, by móc stosować przepisy prawa pracy dotyczące zatrudnionych ciężarnych.
Przeniesienie pracownicy w ciąży
Mniej popularnym rozwiązaniem jest przeniesienie pracownicy w ciąży do innej pracy. Także taką sytuację regulują przepisy Kodeksu pracy. Jak tłumaczy ekspertka z HR na szpilkach, dotyczy ona tych kobiet, które nie chcą i nie muszą korzystać ze zwolnienia chorobowego, a ich stan zdrowia pozwala na pracę, jednak w innych niż dotychczas warunkach. – Jeśli lekarz stwierdzi, że w danym momencie lub od określonej fazy ciąży wykonywanie dotychczasowych obowiązków jest w przypadku konkretnej kobiety niebezpieczne, uzasadnia to w orzeczeniu, które pracownica niezwłocznie przedkłada przełożonemu. Warto nadmienić, że dotyczy to nie tylko kobiet ciężarnych, ale także matek karmiących dziecko piersią. W tym przypadku także pod warunkiem przedłożenia odpowiedniego zaświadczenia lekarskiego – wyjaśnia Monika Smulewicz.
Co niezwykle istotne, przeniesienie pracownicy do innej pracy nie powinno mieć charakteru degradującego. Co więcej, powinno umożliwiać wykorzystywanie przez nią posiadanej wiedzy, jak również kwalifikacji. Należy je przeprowadzić w porozumieniu z zatrudnioną i za jej zgodą. Może się wydawać to dziwne, ponieważ zarówno pracodawca, jak i pracownica mają obowiązek podporządkować się zaleceniom lekarza. Jednak taka zasada obowiązuje. – W innym przypadku taka zmiana przeczy racjonalności zatrudnienia i stanowi przesłankę do zwolnienia pracownicy w ciąży (lub karmiącej dziecko piersią) z obowiązku świadczenia pracy z prawem do wynagrodzenia – ocenia Monika Smulewicz. Trzeba pamiętać, że zmiana ma charakter okresowy. Gdy ustają przesłanki do wykonywania innej pracy, pracownica wraca na stanowisko wynikające z jej pierwotnej umowy.
Konsekwencje zmiany warunków pracy ciężarnej
Właściwe dla ciężarnej pracownicy stanowisko pracy ma obowiązek wyznaczyć pracodawca. Nie ma możliwości, by taka pracownica straciła finansowo na zmianie stanowiska pracy. Przysługuje jej dotychczasowe wynagrodzenie. Jeżeli okaże się, że na nowym powinna zarabiać mniej, przysługuje jej dodatek wyrównawczy. Wynosi on dokładnie tyle, co różnica między dotychczasowym wynagrodzeniem a wynagrodzeniem przysługującym na nowym stanowisku.
Co ciekawe, przypadek ciężarnej pracownicy to sytuacja, w której nie ma potrzeby tworzenia wakatu, by móc ją przyjąć na stanowisko, na które ma zostać przeniesiona. – Zgodnie z orzeczeniami Sądu Najwyższego oraz interpretacjami Kodeksu pracy przeniesieniem do pracy jest także dostosowanie warunków pracy do zaleceń lekarza poprzez np.: zmianę w sposobie świadczenia pracy, zmianę miejsca i czasu wykonywania pracy, zmianę pory i rytmu wykonywania pracy, czy sytuacja, jeśli wprowadzenie tych zmian spowoduje wyeliminowanie niebezpiecznych dla zdrowia kobiety czynników, bez względu na ich wyjściowy stopień – tłumaczy Monika Smulewicz.
Ochrona przed szkodliwymi warunkami pracy dla pracownic w ciąży
Pracownice w ciąży i karmiące piersią mogą liczyć na szczególną ochronę przed szkodliwymi warunkami pracy mającymi wpływ na stan ich zdrowia. Nie można ich zatrudniać w godzinach nadliczbowych oraz w nocy. Bez ich zgody pracodawca nie może ich również delegować poza stałe miejsce pracy. Jeżeli przez ciążą pracownica wykonywała obowiązki w nocy, pracodawca musi na okres jej ciąży, zmienić rozkład czasu pracy tak, by umożliwiał on wykonywanie pracy poza porą nocną. Jeżeli okaże się to niemożliwe lub niecelowe, wtedy musi ją przenieść na inne stanowisko. – – W razie braku takich możliwości jest obowiązany zwolnić pracownicę na niezbędny czas z obowiązku świadczenia pracy – mówi Monika Smulewicz.
Zwolnienie pracownicy w ciąży
Zgodnie z przepisami Kodeksu pracy pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę w okresie ciąży, a także w okresie urlopu macierzyńskiego pracownicy. Jest to możliwe jedynie, gdy zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z jej winy i reprezentująca pracownicę zakładowa organizacja związkowa wyraziła zgodę na rozwiązanie umowy. Jak więc widać obwarowania są naprawdę spore, a pracownica w ciąży może liczyć na specjalne traktowanie. – Zakaz rozwiązywania umowy o pracę z pracownicą w okresie ciąży obowiązuje również w sytuacji, gdy zaszła w ciążę w okresie biegnącego wypowiedzenia. Orzecznictwo Sądu Najwyższego nakazuje w takim przypadku wycofać prawidłowo wręczone wypowiedzenie – mówi Monika Smulewicz z HR na szpilkach.
Co ciekawe, zakazu zwolnienia nie stosuje się do pracownicy w okresie próbnym nieprzekraczającym jednego miesiąca, jak również do umowy o pracę na czas określony zawartej w celu zastępstwa pracownika w czasie jego usprawiedliwionej nieobecności w pracy. Jak wskazują specjaliści, rozwiązanie przez pracodawcę umowy o pracę za wypowiedzeniem w okresie ciąży lub urlopu macierzyńskiego może nastąpić tylko w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy. Natomiast umowa o pracę zawarta na czas określony lub na okres próbny przekraczający jeden miesiąc, która uległaby rozwiązaniu po upływie trzeciego miesiąca ciąży, automatycznie zostaje przedłużona do dnia porodu.
Ciężarna pracownica na zwolnieniu
Z danych Zakładu Ubezpieczeń Społecznych przygotowanych wiosną 2023 r. dla Dziennika Gazety Prawnej, wynika, że niemal połowa ciężarnych przebywa na zwolnieniu lekarskim przez co najmniej pół roku. Według tego zestawienia 90 proc. kobiet w ciąży korzysta ze zwolnień, w tym większość w długotrwały sposób. Taka tendencja utrzymuje się od lat. DGP wskazuje, że to ponad dwa razy więcej niż by wynikało ze wskazań medycznych. Serwis ocenia, że jednym z powodów takiego stanu rzeczy są m.in. warunki pracy ciężarnych. Być może popularyzacja wiedzy w zakresie tego, jakie prawa w pracy mają kobiety w ciąży, mogłaby tę sytuację poprawić.
