Dyskryminacja w miejscu pracy: przykłady, skutki i jak jej zapobiegać

Definicja dyskryminacji w miejscu pracy

Dyskryminacja w miejscu pracy jest nieuczciwym podejściem, które polega na nierównym traktowaniu pracowników ze względu na ich cechy osobiste. Może przyjmować formę świadomych i celowych działań, ale też bardziej subtelnych zachowań. Choć Kodeks pracy nie definiuje dyskryminacji, to nakłada na pracodawców obowiązek równego traktowania zatrudnionych w zakresie:

• nawiązywania i rozwiązywania stosunku pracy,
• warunków zatrudnienia i awansów,
• dostępu do szkoleń w celu podnoszenia kwalifikacji zawodowych.

Najczęstsze formy dyskryminacji w miejscu pracy

Dyskryminację w miejscu pracy dzieli się przede wszystkim na dwie podstawowe kategorie:

• Dyskryminacja bezpośrednia ma miejsce, gdy z powodu określonych cech osobistych pracownik jest traktowany mniej korzystnie niż inni pracownicy w podobnej sytuacji.
• Dyskryminacja pośrednia ma miejsce, gdy pozornie neutralne warunki lub praktyki stawiają pracownika o określonych cechach osobistych w niekorzystnej sytuacji.

Źródłem dyskryminacji pracownika mogą być różne czynniki. Należą do nich między innymi:

• wiek,
• płeć,
• niepełnosprawność,
• pochodzenie etniczne,
• narodowość,
• sympatie polityczne,
• religia,
• przynależność związkowa,
• orientacja seksualna,
• rodzaj umowy (na czas określony lub nieokreślony),
• wymiar czasu pracy (pełny lub niepełny etat).

Dyskryminacja w pracy – przykłady

Dyskryminacja w zatrudnieniu może przyjmować bardzo różne formy, więc każdy pracodawca powinien zadbać o właściwą edukację swoich pracowników w tym zakresie. Nieuczciwym działaniem jest zarówno molestowanie w pracy, jak i nierówne traktowanie w wynagrodzeniu. Najczęstsze przykłady dyskryminacji obejmują:

Nierówność płci

Dyskryminacja ze względu na płeć dotyczy zazwyczaj kobiet. Mimo nagłaśniania problemu, często są one traktowane w pracy gorzej niż mężczyźni. Przejawia się to choćby różnymi wynagrodzeniami na tych samych stanowiskach. Według danych Głównego Urzędu Statystycznego, panie zarabiają w Polsce średnio o 13% mniej niż panowie. Dyskryminacja może zacząć się jednak dużo wcześniej, bo już na etapie rekrutacji. Do takiej sytuacji dojdzie na przykład wtedy, gdy pracodawca będzie oceniał kandydatkę pod kątem jej stanu cywilnego czy planów dotyczących założenia rodziny.

Co więcej, dyskryminacja kobiet w pracy może przyjmować postać traktowania przedmiotowego. W skrajnych sytuacjach przeradza się wręcz w molestowanie seksualne. Należy za nie uznać nie tylko nakłanianie pracownicy do czynności seksualnych z wykorzystaniem przewagi zawodowej czy bezpośredni szantaż, ale także aluzje werbalne, prezentowanie materiałów pornograficznych, a nawet sprośne żarty.

Warto zaznaczyć, że ofiarami dyskryminacji ze względu na płeć mogą być także mężczyźni. Chociaż statystycznie częściej powierza im się stanowiska menedżerskie, to miewają oni problemy ze zdobyciem pracy w zawodach stereotypowo uznawanych za bardziej kobiece. Mowa na przykład o posadzie pielęgniarza, pedagoga czy opiekuna.

Ageizm

Badanie Polskiego Instytutu Ekonomicznego wykazało, że kandydaci w wieku 28 lat są zapraszani na rozmowy rekrutacyjne 2 razy częściej niż osoby w wieku 52 lat. Oznacza to, że ageizm, czyli dyskryminacja ze względu na wiek, stanowi dziś bardzo poważny problem na rynku pracy. Choć pracownicy w wieku przedemerytalnym są chronieni przed wypowiedzeniem, to niejednokrotnie zdarza się, że tracą oni zatrudnienie tuż przed jego osiągnięciem. Osoby starsze często pomijane są też przy planowaniu rozwoju zawodowego zatrudnionych – blokuje się im na przykład dostęp do kursów czy szkoleń podnoszących kwalifikacje.

Z drugiej strony w firmach nieraz dochodzi do gorszego traktowania pracowników w bardzo młodym wieku. Pracodawcy wykorzystują ich brak doświadczenia, aby narzucać im mniej korzystne warunki pracy.

Dyskryminacja osób z niepełnosprawnościami

Powszechną przyczyną dyskryminacji jest także niepełnosprawność pracowników. Nierówne traktowanie może polegać choćby na niedostosowaniu miejsca pracy do ich potrzeb. Mowa o braku windy czy podjazdów dla osób poruszających się na wózkach inwalidzkich. Za dyskryminację należy ponadto uznać wykluczanie pracowników z niepełnosprawnościami przy podziale obowiązków w pracy. Jeśli pracodawca ignoruje ich rzeczywiste umiejętności i powierza im mniej odpowiedzialne zadania tylko ze względu na ich niepełnosprawność, nie oddaje im żadnej przysługi, a wręcz przeciwnie – wyrządza im krzywdę.

Warto jednak wspomnieć w tym miejscu o tzw. pozytywnej dyskryminacji. W przeciwieństwie do nierównego traktowania, jest ona zjawiskiem pożądanym i polega na różnicowaniu sytuacji prawnej pracowników ze względu na ochronę rodzicielstwa, niepełnosprawności czy staż pracy. Pracodawca może więc na przykład zastrzec w rekrutacji, że zależy mu na zatrudnieniu osoby należącej do jednej z grup niedostatecznie reprezentowanych na rynku pracy. Takie działanie ma na celu ułatwienie osobom dyskryminowanym – między innymi niepełnosprawnym, ale też kobietom czy seniorom – wykonywanie działalności zawodowej.

Co robić, gdy jesteś ofiarą dyskryminacji w pracy?

Każdy pracownik, który z powodu określonych cech osobistych doświadcza złego traktowania w pracy, może dochodzić swoich praw i ubiegać się o odszkodowanie. W pierwszej kolejności powinien jednak zgłosić problem samemu pracodawcy bądź też organizacji związkowej czy Państwowej Inspekcji Pracy. Jeśli po podjęciu tego kroku nie zauważy poprawy sytuacji, ma prawo wstąpić na drogę sądową.

Pozew o dyskryminację wiąże się z żądaniem odszkodowania. Jego wysokość musi odpowiadać przynajmniej minimalnemu wynagrodzeniu krajowemu. Pracownik może się też domagać przywrócenia na stanowisko, jeśli wskutek dyskryminacji jego umowa została rozwiązana. Co ważne, w takich sytuacjach nie ma on obowiązku udowadniać, że był dyskryminowany. To pracodawca musi dowieść przed sądem, że nierówne traktowanie nie miało miejsca.

Dyskryminacja w zatrudnieniu może oznaczać dla pracodawcy konieczność wypłaty nie tylko odszkodowania, ale też zadośćuczynienia z powodu pogorszenia się stanu zdrowia (w tym psychicznego) pracownika. Co więcej, w wyniku kontroli wszczętej na wniosek pracownika PIP ma prawo nałożyć na pracodawcę grzywnę – na przykład za naruszenie godności osoby fizycznej.

Jak reagować i przeciwdziałać dyskryminacji?

Aby uniknąć problemów związanych z nierównym traktowaniem pracowników na tych samych stanowiskach, warto wdrożyć w miejscu pracy politykę prewencyjną. Jeden z jej kluczowych elementów stanowi komisja, która powinna przyjmować od zatrudnionych powiadomienia o domniemanych przypadkach dyskryminacji. W takich sytuacjach jej zadanie polega na wszczęciu postępowania wyjaśniającego i obiektywnej ocenie, czy faktycznie doszło do naruszenia zasady równego traktowania.

Niezależnie od działania komisji, pracodawca powinien zadbać o właściwą edukację pracowników w zakresie rozpoznawania i zapobiegania dyskryminacji. Służą temu przede wszystkim szkolenia i otwarta komunikacja. Warto ponadto monitorować zachowania zatrudnionych i na bieżąco wyciągać z nich wnioski. O ile duże przedsiębiorstwa mogą skorzystać w tym celu z zewnętrznych audytów czy badań, mniejszym firmom powinny wystarczyć takie rozwiązania jak:

• Stworzenie przejrzystych wymagań na potrzeby rekrutacji do pracy.
• Jasne określenie warunków przyznawania premii i awansów czy dostępu do szkoleń.
• Organizacja cyklicznych ankiet dla pracowników lub oddanie im do dyspozycji skrzynki, gdzie mogą anonimowo zostawiać swoje zażalenia.

Pracodawca może też zapewnić zatrudnionym dostęp do wsparcia psychologicznego w miejscu pracy. Powinien rozważyć ponadto spisanie polityki antymobbingowej w formie dokumentu, aby świadomie zapobiegać skrajnej formie dyskryminacji, czyli mobbingowi w biurze.

Dyskryminacja w pracy – podsumowanie

Nierówne traktowanie zatrudnionych może przybierać różne formy – od dyskryminacji płacowej po mobbing w pracy. Jego źródłem są najczęściej krzywdzące stereotypy dotyczące określonych cech osobistych i grup społecznych. Każdy pracodawca powinien więc zadbać o atmosferę szacunku w pracy i odpowiednią edukację swoich podwładnych. Każdy pracownik dobrze zaś zrobi, poznając swoje prawa i domagając się ich respektowania. Na szczęście po lekturze tego artykułu wiesz już, jakie są najczęstsze przejawy dyskryminacji i gdzie zgłosić nierówne traktowanie w pracy!