Umowa o dzieło jest jednym z rodzajów umowy cywilnoprawnej. Kodeks cywilny określa, że przez umowę o dzieło przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania wskazanego dzieła, a zamawiający do zapłaty wynagrodzenia. Ten typ kontraktu nazywa się też umową rezultatu, ponieważ jej celem jest osiągnięcie określonego efektu w postaci materialnej (np. wykonaniu stołu) lub niematerialnej (stworzenie logo firmowego), a nie proces twórczy.

Wykonanie dzieła polega na:

• wytworzeniu rzeczy;
• zmianie rzeczy już istniejącej;
• naprawieniu, przerobieniu, uzupełnieniu lub rozbudowie rzeczy;
• dodaniu części składowych.

Umowy tego typu najczęściej zawierają rzemieślnicy, artyści i inne osoby pracujące w wolnych zawodach np. dziennikarze, tłumacze, copywriterzy, graficy albo projektanci stron internetowych.

Podstawowe dane do umowy o dzieło to:

• określenie stron: zamawiającego i przyjmującego dzieło;
• dane stron:
  • w przypadku osoby fizycznej będą to: imię i nazwisko, miejsce zamieszkania, PESEL, numer dokumentu tożsamość (dowód osobisty, paszport albo mDowód – dokument mObywatel);
  • przedsiębiorca musi podać: imię i nazwisko, nazwę firmy, adres, PESEL, numer dowodu tożsamości, NIP, REGON, wydruk z CEIDG;
  • w przypadku spółki prawa handlowego wymagane są: nazwa spółki, siedziba i adres, oznaczenie sądu rejestrowego, w którym przechowywana jest dokumentacja oraz numer rejestru, wysokość kapitału zakładowego oraz osoba lub osoby uprawnione do reprezentacji spółki, wydruk ze strony KRS;
• data zawarcia umowy;
• dokładny opis przedmiotu umowy;
• termin wykonania dzieła;
• kwota wynagrodzenia lub sposób ustalenia jego wysokości np. na podstawie zestawienia planowanych prac i przewidywanych kosztów – jest to tzw. wynagrodzenie kosztorysowe lub wynagrodzenie ryczałtowe, czyli na podstawie szacunkowego kosztu wykonania dzieła;
• kwestie przeniesienia praw autorskich;
• ewentualne kary za nienależyte wykonanie lub opóźnienie realizacji dzieła;
• zobowiązanie wykonawcy do wytworzenia dzieła samodzielnie (ewentualna możliwość powierzenia wykonania dzieła osobie trzeciej musi zostać uregulowana w umowie);
• podpisy obu stron.

W umowie warto sprecyzować też zasady dostarczenia i odbioru wykonanej pracy, a także:

• sposób wyrażenia akceptacji stworzonego dzieła;
• tryb zgłaszania zastrzeżeń przez zamawiającego;
• liczbę akceptowanych przez strony poprawek;
• wpływ zastrzeżeń na wypłatę wynagrodzenia.

Co do zasady im bardziej szczegółowa umowa, tym lepiej dla stron.

W umowie o dzieło pełną odpowiedzialność za efekt pracy ponosi osoba wykonująca pracę.

Zatem musi liczyć się z konsekwencjami za:

• wystąpienie ewentualnych wad fizycznych np. uszkodzenia lub nieprawidłowe wykonanie i prawnych np. plagiat; w takiej sytuacji zamawiający ma prawo wymagać poprawy dzieła;
• terminowość – przyjmujący zamówienie powinien skończyć dzieło do umówionej daty;
• wykorzystane materiały, o ile zostały dostarczone przez zamawiającego dzieło; przyjmujący zamówienie musi je spożytkować właściwe i prawidłowo.

W niektórych przypadkach odpowiedzialność może być ograniczona lub wyłączona, np. jeśli wada dzieła jest spowodowana dostarczeniem nieodpowiednich materiałów przez zamawiającego, lub też opóźnienie wynikło nie z winy wykonawcy.

Zgodnie z kodeksem cywilnym, zamawiający ma prawo do roszczeń z tytułu rękojmi za wady oraz może domagać się naprawienia szkód.

Umowa o dzieło jest opodatkowana podatkiem dochodowym. Wysokość daniny zależy od kwoty wynagrodzenia. Zaliczka na podatek wynosi 12% do kwoty dochodów 120 tys. zł i 32% od nadwyżki powyżej tej sumy. Ustalając wysokość podatku, należy uwzględnić kwotę zmniejszającą podatek, która w 2025 r. wynosi 3600 zł.

Obliczając podatek, stosuje się koszty uzyskania przychodów. Standardowo wynoszą one 20% uzyskanego przychodu, pomniejszonego o potrącone przez płatnika składki na ubezpieczenia społeczne. Jeśli wykonawca dzieła ma dokumenty potwierdzające wyższe koszty niż standardowo przyjęte, może przyjąć wysokość faktycznie poniesionych wydatków.

Dokumentami tymi są np. rachunki i faktury.

Natomiast podwyższone koszty uzyskania przychodów w wysokości 50% można zastosować do umów o dzieło, których przedmiotem umowy jest utwór chroniony prawem autorskim np. artykuł, obraz, projekt graficzny – o ile dojdzie do przekazania majątkowych praw autorskich.

Zgodnie z art. 30 ust. 1 pkt 5a ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, jeżeli kwota wynagrodzenia określona w umowie o dzieło nie przekracza 200 zł, obowiązuje zryczałtowany podatek dochodowy w wysokości 12% przychodu. W tym przypadku nie mają znaczenia koszty uzyskania przychodu ani wiek. Powyższy przepis dotyczy wyłącznie sytuacji, w której osoba wykonująca dzieło nie jest pracownikiem zamawiającego. 

Warto pamiętać, że limit dotyczy pojedynczej umowy. Oznacza to, że można podpisać np. w tym samym miesiącu kilka takich umów, a kwoty z nich wynikające nie podlegają sumowaniu. Ryczałt nie jest uwzględniany w PIT-11 ani w PIT-4R.

Zaliczki na podatek dochodowy powinny zostać uiszczone do 20. dnia miesiąca następującego po tym, w którym został osiągnięty przychód. Kto opłaca zaliczkę?

W przypadku gdy umowę zawierają osoby fizyczne nieprowadzące działalności, to podatek musi odprowadzić wykonawca. Przychód z tytułu umowy o dzieło należy wykazać w rocznym zeznaniu podatkowym w rubryce „przychód z innych źródeł” lub albo „przychód z praw majątkowych” w PIT-36.

Jeśli zatrudniającym jest firma, to na niej ciąży obowiązek zapłaty zaliczki na podatek dochodowy i przekazanie wykonawcy PIT-11 za rok, w którym zostało wykonane dzieło. Kwotę przychodu wpisuje się w PIT-36 w rubryki podane powyżej.

Osoby pracujące na umowę o dzieło nie są objęte ulgą dla młodych, nawet jeśli spełniają kryterium dochodowe.

Umowy o dzieło nie podlegają ubezpieczeniom społecznym, ubezpieczeniu zdrowotnemu ani składkom na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych. Wyjątkiem jest sytuacja kiedy:

• firma zawiera umowę z własnym pracownikiem;
• pracownik zawiera umowę z innym podmiotem w celu wykonania zadania na rzecz swojego pracodawcy.

Wtedy zalecające przedsiębiorstwo musi od umowy odprowadzić zaliczkę na podatek dochodowy i składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne.

W każdym innym przypadku, bez względu czy zamawiającym jest osoba fizyczna, czy firma, należy zgłosić umowę w ZUS. Jest na to 7 dnia od dnia zawarcia umowy.

Z powodu braku obowiązku odprowadzania składek ZUS umowa o dzieło wydaje się bardziej atrakcyjna od zlecenia. Jednak należy pamiętać, że jeśli podczas ewentualnej kontroli inspektor ZUS uzna, że nie spełnia ona warunków umowy o dzieło, nałoży obowiązek uiszczenia składek na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne. Należności z tytułu składek przedawniają się dopiero po upływie 5 lat, licząc od dnia, w którym stały się wymagalne.

Zgodnie z art. 1 Ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia. Przedmiotem prawa autorskiego są m.in. utwory:

• literackie, publicystyczne, naukowe oraz programy komputerowe;
• plastyczne i graficzne;
• fotograficzne;
• wzornictwa przemysłowego;
• architektoniczne;
• muzyczne;
• sceniczne;
• audiowizualne.

Prawa autorskie dzielą się na majątkowe i osobiste. Autorskie prawa osobiste chronią nieograniczoną w czasie i niepodlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy z utworem, a w szczególności prawo do:

• autorstwa;
• przedstawienia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo;
• nienaruszalności treści i formy dzieła oraz jego rzetelnego wykorzystania;
• decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności;
• nadzoru nad sposobem korzystania z utworu.

Z kolei prawa majątkowe to prawo do:

• korzystania z dzieła i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji;
• wynagrodzenia za korzystanie z utworu.

Są to prawa zbywalne, więc autor może je przenieść na inny podmiot. Jeśli tego nie zrobi, to zamawiający nie będzie mógł swobodnie korzystać z dzieła.

Umowa o dzieło z przeniesieniem autorskich praw majątkowych lub korzystania z nich musi określać zasady i warunki przeniesienia autorskich praw majątkowych do dzieła, a w szczególności pola eksploatacji. Umowa powinna też regulować prawa zależne np. zasady modyfikacji dzieła (pomalowanie rzeźby, tłumaczenie tekstu). Twórca ma też prawo do dodatkowego wynagrodzenia za korzystanie z utworu.

Pola eksploatacji to nic innego jak sposoby korzystania z dzieła. Katalog pól znajduje się w art. 50 ustawy o prawie autorskim. Odrębne pola eksploatacji stanowią w szczególności:

• zakres utrwalania i zwielokrotniania utworu;
• charakter obrotu (wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem);
• zakres rozpowszechniania utworu w sposób inny niż określony powyżej, np. publiczne odtwarzanie lub udostępnianie utworu.

Zgodnie z art. 644 Kodeksu cywilnego, dopóki dzieło nie zostało ukończone, zamawiający ma prawo odstąpić od umowy w każdej chwili. Musi jednak wypłacić wykonawcy umówione wynagrodzenie. Przy czym zamawiający może odliczyć to, co przyjmujący zamówienie oszczędził z powodu niewykonania dzieła.

Ponadto zlecający może odstąpić od umowy o dzieło w sytuacji, gdy:

dzieło zawiera wady, których nie można usunąć;

• przyjmujący opóźnia się z rozpoczęciem lub wykończeniem dzieła na tyle, że istnieje duże prawdopodobieństwo nieukończenia prac w terminie określonym w umowie; 
• wykonawca tworzy dzieło w sposób wadliwy albo sprzeczny z umową i wyraźnie ignoruj wezwanie zamawiającego do zmiany sposobu wykonania lub naprawy niedociągnięć.

Przyjmujący ma bardzo ograniczone możliwości odstąpienia od umowy. Zgodnie z prawem może to zrobić tylko w sytuacji, gdy do wykonania dzieła niezbędna jest współpraca z zamawiającym, a ten odmawia jej.

Umowę o dzieło charakteryzuje: efekt w formie konkretnego dzieła; samodzielność wykonawcy przy wykonywaniu prac i jednorazowość. Umowa powinna określać wysokość wynagrodzenia lub sposób jego ustalenia. Dziełem może być rzecz materialna np. rzeźba, meble lub niematerialna np. utwór muzyczny lub literacki, strona internetowa, usługa aranżacji wnętrza.

W przeciwieństwie do umowy zlecenie nie wymaga ona odprowadzenia składek na ubezpieczenie zdrowotne i społeczne, wyjątkiem są pracodawcy zawierający umowę o dzieło z własnym pracownikiem lub pracujący dla innego podmiotu, ale na rzecz pracodawcy Wtedy muszą odprowadzić składki.

Umowa o dzieło z przeniesieniem praw autorskich materialnych umożliwia zastosowanie podwyższonych kosztów uzyskania przychodu na poziomie 50%. Warunkiem jest określenie wynagrodzenia za korzystanie z dzieła oraz pól jego eksploatacji.