Wzór skierowania na badania lekarskie od pracodawcy można znaleźć w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 30 maja 1996 r. Zgodnie z załącznikiem 3a, taki dokument powinien zawierać następujące elementy:

• oznaczenie pracodawcy,
• miejscowość i data,
• informacja o rodzaju badań (wstępne, okresowe, kontrolne),
• podstawa prawna skierowania,
• imię i nazwisko pracownika,
• PESEL pracownika,
• adres pracownika,
• opis stanowiska pracownika,
• opis warunków pracy i informacje o występowaniu na stanowisku czynników niebezpiecznych, szkodliwych lub uciążliwych,
• łączna liczba czynników niebezpiecznych, szkodliwych lub uciążliwych,
• podpis pracodawcy.

O ile większość wymienionych wyżej kwestii wydaje się oczywista, warto przyjrzeć się bliżej dwóm elementom: informacji o rodzaju badań i opisowi warunków pracy. Pracodawca może bowiem wystawić pracownikowi:

• Skierowanie na badania wstępne – to obowiązkowe badania, które na początku zatrudnienia powinien przejść każdy pracownik.
• Skierowanie na badania okresowe – to badania, które wykonuje się regularnie po upływie ważności badań wstępnych (zazwyczaj co 2 – 4 lata, w zależności od warunków pracy).
• Skierowanie na badania kontrolne – to badania, które należy wykonać we wszystkich pozostałych przypadkach (np. przy powrocie do pracy po chorobie trwającej dłużej niż 30 dni).

W opisie warunków pracy należy z kolei uwzględnić podstawowe obowiązki pracownika wraz z czasem ich wykonywania (orientacyjną liczbą godzin dziennie, miesięcznie lub rocznie). Niezbędne okażą się ponadto informacje o występowaniu na stanowisku czynników niebezpiecznych, szkodliwych dla zdrowia i uciążliwych. Obejmują one:

1. Czynniki fizyczne – podaje się ich nazwy i poziom narażenia, powołując się na ostatnie pomiary (stężenie lub natężenie i krotność wartości dopuszczalnej).
2. Pyły – podobnie jak wyżej.
3. Czynniki chemiczne – podobnie jak wyżej.
4. Czynniki biologiczne – podaje się ich nazwy lub rodzaje, wraz ze źródłem.
5. Inne czynniki, w tym niebezpieczne – wymienia się czynniki niebezpieczne i uciążliwe oraz inne wynikające ze sposobu wykonywania pracy.

W skierowaniu na badania medycyny pracy należy podać też łączną liczbę czynników niebezpiecznych, szkodliwych dla zdrowia lub czynników uciążliwych i innych, które wynikają ze sposobu wykonywania obowiązków wskazanych w dokumencie.

Pracodawca ma obowiązek wydać skierowanie na badania lekarskie do pracy w dwóch egzemplarzach. Jeden z nich powinien trafić do lekarza medycyny pracy, a drugi do pracownika. Kserokopię skierowania pracodawca przechowuje w aktach osobowych wraz z uzyskanym później orzeczeniem lekarskim zatrudnionego.

Pracodawca musi skierować pracownika do placówki medycyny pracy w kilku podstawowych przypadkach:

• przed dopuszczeniem go do pracy,

• z chwilą upływu ważności badań lekarskich do pracy,

• po dłuższej nieobecności pracownika,

• przy zmianie stanowiska pracy (jeśli wiąże się ono z innymi warunkami i czynnikami niebezpiecznymi),
• po zaprzestaniu pracy w kontakcie z substancjami rakotwórczymi i pyłami zwłókniającymi lub po rozwiązaniu stosunku pracy, jeśli pracownik zawnioskuje o objęcie takimi badaniami.

Choć przepisy nie precyzują, kiedy pracodawca powinien dostarczyć zatrudnionemu wypełnione skierowanie na badania lekarskie, to określają czas ich wykonania:

• Badania wstępne powinny zostać wykonane przed przystąpieniem pracownika do pracy.
• Badania okresowe i kontrolne powinny być przeprowadzane w godzinach pracy.

Co istotne, zatrudniony zachowuje prawo do wynagrodzenia za czas poświęcony na badania do pracy. Koszty związane z ich wykonaniem pokrywa natomiast pracodawca. Jeśli nie wywiąże się z tych obowiązków, popełni wykroczenie zagrożone grzywną w wysokości nawet 30 tys. zł.

Warto zwrócić uwagę nie tylko na czas, ale także na miejsce wykonywania badań lekarskich do pracy. Pracodawca musi mieć zawartą umowę z placówką medycyny pracy i to właśnie tam każdy pracownik powinien przechodzić swoje badania. Teoretycznie dzięki temu lekarz lepiej zna specyfikę danego zakładu i zagrożenia, na które mogą być narażone zatrudnione tam osoby. W związku z tym orzeczenia lekarskie wydawane poza ośrodkiem wskazanym przez pracodawcę nie powinny być przez niego honorowane.

Ani Kodeks pracy, ani inne przepisy nie określają, ile jest ważne skierowanie na badania. Pracodawca może je zatem wystawić nawet kilka miesięcy przed terminem ich wykonania. Takie rozwiązanie jest jednak niepraktyczne ze względu na konieczność podania w skierowaniu informacji na temat czynników niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych. Ich pomiary mogą się zaś zmieniać w czasie.

Optymalnym momentem, żeby wydać skierowanie na badania do pracy, wydaje się więc okres ok. 30 dni przed ich planowanym wykonaniem. Taki dokument nie wzbudzi żadnych wątpliwości lekarza medycyny pracy i zostanie bez problemów przyjęty.

Mimo że skierowanie na badania lekarskie od pracodawcy nie ma określonego terminu ważności, pracownik powinien wykonać je bezzwłocznie. Jeśli nie zrobi tego w czasie wyznaczonym przez przełożonego, narazi się na poważne konsekwencje, w tym nawet na rozwiązanie umowy o pracę. Pracodawca nie ma bowiem prawa dopuścić kogokolwiek do wykonywania obowiązków służbowych bez ważnego orzeczenia lekarskiego.

Mimo powszechnego obowiązku wykonywania badań lekarskich przez pracowników, Kodeks pracy przewiduje kilka sytuacji, w których nie są one konieczne.

Skierowanie na badania lekarskie wstępne nie będzie potrzebne w przypadku:

• osób zatrudnianych ponownie u tego samego pracodawcy na stanowisko o takich samych warunkach pracy, jeśli od rozwiązania lub wygaśnięcia poprzedniej umowy minęło maksymalnie 30 dni,
• osób zatrudnianych u innego pracodawcy w ciągu maksymalnie 30 dni od rozwiązania lub wygaśnięcia poprzedniego stosunku pracy, jeżeli ich aktualne orzeczenie lekarskie odpowiada warunkom występującym na danym stanowisku.

Warto pamiętać również o przepisach wprowadzonych w okresie pandemii Covid-19, które na czas zagrożenia epidemicznego lub epidemii zawieszają obowiązki związane z badaniami okresowymi pracowników. W tej chwili nie znajdują one oczywiście zastosowania, ale byłyby w mocy, gdyby zaistniały ku temu właściwe warunki.

Skierowanie pracownika na badania jest konieczne zarówno w momencie, gdy rozpoczyna on pracę, jak i wtedy, kiedy wraca do niej po długiej nieobecności lub kończy się ważność jego orzeczenia lekarskiego. W takich sytuacjach pracodawca musi wydać mu wypełnione zgodnie ze wzorem skierowanie na badania medycyny pracy. Choć przepisy nie precyzują, kiedy należy to zrobić, badania wstępne powinny być przeprowadzone przed przystąpieniem zatrudnionego do pracy, a okresowe – w godzinach pracy.

Zastanawiając się nad tym, jak wypełnić wzór skierowania na badania lekarskie, warto zwrócić przede wszystkim uwagę na opis warunków pracy uwzględniający czynniki związane z ryzykiem zawodowym. Jeśli lekarz medycyny pracy nie dopatrzy się przeciwwskazań, wyda pracownikowi zaświadczenie o zdolności do pracy w postaci orzeczenia w dwóch egzemplarzach: dla pacjenta i jego pracodawcy.