Związki zawodowe – definicja
Związek zawodowy to organizacja zrzeszająca pracowników danej instytucji lub całej branży. O jego powstaniu decydują sami zatrudnieni – żaden pracodawca nie ma obowiązku jego powoływania. Musi jednak pozwolić mu działać, jeśli związek zostanie już założony. Głównym celem takiej organizacji jest reprezentowanie pracowników i dbanie o ich interesy.
Prawo do tworzenia związków zawodowych jest zagwarantowane przez art. 12 i 59 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, a zwłaszcza przez zapisy Ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych. Choć dowodzi to bardzo ważnej roli organizacji związkowych na krajowym rynku pracy, to statystyki wskazują, że należy do nich zaledwie ok. 10% pracowników.
Czym zajmują się związki zawodowe? Zadania związków zawodowych
Wspomniana ustawa uprawnia organizacje związkowe do wielu różnych działań w interesie pracowników. Takie inicjatywy dają więc zatrudnionym szersze możliwości i większą siłę nacisku w zakładach pracy. Rola związków zawodowych w Polsce obejmuje przede wszystkim:
- Kontrole zwolnień – pracodawca musi uprzedzać działający w zakładzie pracy związek zawodowy o zwolnieniach dyscyplinarnych i rozwiązywaniu umów na czas nieokreślony. W przypadku zwolnień grupowych organizacja negocjuje możliwie korzystne dla pracowników warunki.
- Konsultacje zmian w regulaminie pracy – związek zawodowy ma wpływ na to, jakie zasady trafiają do regulaminu. Mogą one dotyczyć na przykład trybu i czasu pracy, okresów rozliczeniowych czy systemu nagród i kar. Ewentualne zmiany reguł wynagradzania i premiowania pracowników wymagają zgody organizacji związkowej.
- Zarządzanie funduszem socjalnym – jeden z członków związku zawodowego wchodzi w skład komisji socjalnej, która rozporządza pieniędzmi z funduszu. Zgoda organizacji jest też niezbędna do jego ewentualnej likwidacji (co pracodawca może zrobić bez żadnych konsultacji, jeśli w zakładzie nie istnieje żaden związek zawodowy).
- Interwencje w sprawach indywidualnych – związek zawodowy dba o przestrzeganie prawa pracy i może kierować do pracodawcy zapytania dotyczące sytuacji konkretnych pracowników. Przypadki dyskryminacji, niesłusznie nałożonych kar czy bezpodstawnych zmian w warunkach zatrudnienia kończą się nieraz w sądzie pracy. Tam organizacja związkowa może reprezentować pracownika i udzielać mu porad prawnych.
- Dostęp do informacji o stanie firmy – szeregowy pracownik nie może liczyć na wgląd w dane na temat sytuacji finansowej przedsiębiorstwa. Związek zawodowy ma do nich jednak prawo, co może mu pomóc w negocjowaniu lepszych warunków pracy dla zatrudnionych.
- Postulowanie zmian w firmie – do uprawnień związku zawodowego należy także prowadzenie sporów zbiorowych, a nawet organizacja strajku. Dzięki takim argumentom organizacja może wdrażać w firmie zmiany, na których zależy pracownikom.
Korzyści z istnienia organizacji związkowej w zakładzie pracy
Związki zawodowe niosą szereg korzyści pracownikom zatrudnionym w danej instytucji lub też zrzeszonym w jednej branży:
- Reprezentują ich przed pracodawcą.
- Negocjują w ich imieniu warunki pracy i płacy.
- Zapewniają im wsparcie prawne i możliwość konsultacji.
- Wspierają ich rozwój zawodowy poprzez kursy, szkolenia itd.
- Przyczyniają się do budowy więzi solidarności między nimi.
- Kontrolują decyzje pracodawcy poprzez zawieranie układów zbiorowych pracy.
- Egzekwują zasady bezpieczeństwa i higieny pracy.
Jak założyć związki zawodowe? Tworzenie związków zawodowych
Jeśli pracujesz w przedsiębiorstwie, w którym nie działa żadna organizacja związkowa, zawsze możesz zainicjować jej powstanie. To nic trudnego – wystarczy, że zbierzesz łącznie 10 osób zainteresowanych takim pomysłem. Jak założyć związek zawodowy w prywatnej firmie?
W pierwszej kolejności stwórz grupę przynajmniej 10 osób zatrudnionych na umowach o pracę lub pracujących w Twojej firmie na umowach cywilnoprawnych dłużej niż 6 miesięcy. Następnie zdecydujcie, czy chcecie założyć całkowicie nowy związek zawodowy, czy stworzyć komisję związkową przy już istniejącej organizacji (np. NSZZ „Solidarność”).
Jeśli postawicie na to pierwsze rozwiązanie, będziecie musieli opracować swój własny status i zarejestrować się w sądzie. Drugi scenariusz okaże się zdecydowanie prostszy – wystarczy, że zgłosicie się do centrali związkowej wybranej organizacji i uzyskacie jej zgodę na działanie.
W ostatnim kroku musicie tylko dopełnić formalności, a więc:
- zorganizować zebranie założycielskie,
- wybrać przewodniczących związku zawodowego i komisję rewizyjną,
- przesłać dokumenty do centrali związkowej,
- poinformować pracodawcę o powołaniu związku zawodowego.
Dlaczego warto wstąpić do związku zawodowego? Jak to zrobić?
Związki zawodowe gwarantują liczne zalety nie tylko ogółowi pracowników, ale też swoim poszczególnym członkom. Przystąpienie do takiej organizacji może wiązać się z następującymi benefitami:
- bezpłatny udział w szkoleniach organizowanych przez centralę dla członków związku,
- zasiłki statutowe – środki przyznawane członkom w szczególnych sytuacjach (np. narodziny dziecka),
- pomoc w przekwalifikowaniu dla członków związku, którzy stracili dotychczasowe zatrudnienie,
- profesjonalna pomoc prawna w przypadku spraw sądowych itp.,
- odliczanie składek na związki zawodowe od podatku,
- dodatkowa ochrona przed zwolnieniem – bez zgody organizacji pracodawca nie może zwolnić członków zarządu związku zawodowego i komisji rewizyjnej ani innych osób wskazanych z imienia i nazwiska w uchwale.
Za minus związków zawodowych można natomiast uznać konieczność opłacania składek członkowskich. Nie są to jednak wysokie kwoty. Wynoszą one zazwyczaj od kilkunastu do kilkudziesięciu złotych miesięcznie. Jak już zresztą wiesz, składki na związki zawodowe można odliczać od podatku.
Do związku zawodowego w Polsce może dołączyć właściwie każdy – nie tylko pracownicy danej firmy (na umowach każdego typu), ale także osoby bezrobotne, przechodzące na emeryturę czy świadczące pracę bez wynagrodzenia (np. stażyści, wolontariusze itp.). Aby wstąpić do organizacji związkowej, wystarczy wypełnić deklarację członkowską i złożyć ją w komisji działającej w miejscu pracy, a także zobowiązać się do opłacania wspomnianych składek.
Zakładowa organizacja związkowa – jak pracodawca powinien z nią współpracować?
Wspomniałem już o tym, że pracodawca musi zezwolić organizacji związkowej na działanie, i o tym, że nie może samowolnie zwolnić jej zarządu. Jakie jeszcze ma obowiązki względem związku?
- Musi konsultować wypowiadanie umów na czas nieokreślony i wypowiadanie warunków pracy lub płacy na mniej korzystne.
- Musi pytać o zgodę na rozwiązywanie umów bez wypowiedzenia (zwłaszcza w przypadku chronionych pracowników).
- Musi uczestniczyć w rokowaniach zbiorowych i zawierać porozumienia w sprawie układu zbiorowego pracy.
- Musi współpracować ze związkiem w zakresie gospodarowania zakładowym funduszem świadczeń socjalnych.
- Musi konsultować ze związkiem regulaminy pracy, nagród i premiowania.
- Musi udzielać urlopu bezpłatnego lub zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy członkom związku, którzy zostają powołani do pełnienia funkcji związkowej poza zakładem pracy.
- Musi zapewnić związkowi zawodowemu pomieszczenie wraz z niezbędną infrastrukturą.
Jak i kiedy można założyć związek zawodowy? Podsumowanie
Dzięki lekturze powyższego artykułu wiesz już, od ilu pracowników można założyć związek zawodowy i jakie są jego podstawowe uprawnienia. Znasz też najważniejsze wady i zalety takiej organizacji. Miej więc na uwadze zarówno obowiązki związku zawodowego wobec pracowników, jak i zobowiązania pracodawcy względem jego członków. Dzięki temu w każdej sytuacji będziesz w stanie zadbać o swoje podstawowe prawa!
