Czy pracodawca może zapytać, czy jestem osobą z niepełnosprawnością?
Choć badania pokazują, że coraz więcej osób z niepełnosprawnościami ma pracę i realizuje się zawodowo na różnych stanowiskach, to wciąż mały jest odsetek takich osób aktywnych zawodowo. Jakie są tego powody? Najwyższa Izba Kontroli powołuje się na raport PFRON, który wskazuje na trzy główne powody tego stanu rzeczy. Na pierwszym miejscu zdecydowanie są ograniczenia związane ze stanem zdrowia. Chodzi głównie o strach z niedostosowaniem miejsc pracy, barierami architektonicznymi i transportowymi. Drugi powód, według wspomnianego raportu, to brak odpowiednich kompetencji wśród kandydatów z niepełnosprawnością. W 2020 roku tylko 8 proc. zarejestrowanych bezrobotnych osób z niepełnosprawnościami miała wyższe wykształcenie. Blisko ¼ tych osób zadeklarowała, że nie ma żadnych kwalifikacji. Trzeci powód zniechęcający do podjęcia pracy to strach przed utratą renty. Trzeba pamiętać, że prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy zostaje zawieszone lub świadczenie zostaje zmniejszone w przypadku osiągnięcia przychodu podlegającemu obowiązkowi ubezpieczenia społecznego. Pierwsza sytuacja ma miejsce w razie osiągnięcia przychodu w kwocie wyższej niż 130 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy ostatnio ogłoszonego przez prezesa GUS. Jeżeli kwota przekracza 70 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, nie więcej jednak niż 130 proc. tej kwoty, to renta jest zmniejszana o kwotę przekroczenia, ale nie większą niż kwota maksymalnego zmniejszenia.
Warto pamiętać, że prawo nie wymaga, by potencjalny pracownik informował na etapie rekrutacji o niepełnosprawności. Jedyną osobą, którą przyszły pracownik ma zadanie poinformować o niepełnosprawności, jest lekarz medycyny pracy. To właśnie on podejmuje decyzję, czy dana osoba może pracować na konkretnym stanowisku. I tylko taka informacja trafia do pracodawcy. Nie przekazuje na orzeczeniu szczegółowych informacji o stanie zdrowia przyszłego pracownika. Co ciekawe, nawet orzeczenie ZUS o całkowitej niezdolności do pracy nie oznacza zakazu pracy! Ostateczna decyzja należy bowiem do lekarza.
Jaka praca dla osób z niepełnosprawnością?
To zależy od wielu czynników, w tym podobnych do tych, jakie biorą kandydaci bez orzeczenia o niepełnosprawności, taki jak wykształcenie, doświadczenie zawodowe, zainteresowania, możliwości i zdolności. Dla osób z niepełnosprawnością ruchową z pewnością dużym ułatwieniem może być wykonywanie obowiązków zdalnie. Tak bardzo upowszechnione przez pandemię koronawirusa.
Nie ma konkretnych wymogów prawnych, co musi zostać zapewnione w miejscu pracy osoby z niepełnosprawnością. Kluczowe jest tu porozumienie między pracodawcą a pracownikiem oraz rozmowy na temat potrzeb i możliwości obu stron. Pracodawca może też poprosić o wsparcie w tym zakresie Państwowej Inspekcji Pracy czy organizacji pozarządowych, które zajmują się wsparciem osób z niepełnosprawnościami na rynku pracy. Trzeba liczyć się z tym, że pomoc ta zależy od dobrej woli inspektora, nie ma on bowiem obowiązku udzielania porady. Do tej pory takiej formuły nie wypracowano. W praktyce jednak taka pomoc jest zwykle udzielana.
Pokonywanie barier
Ostatnie dane GUS pochodzą z końca 2021 roku i dotyczą sytuacji osób z niepełnosprawnością w Polsce w 2020 roku. O ponad 3 proc. spadła wtedy liczba pracujących osób z niepełnosprawnością w średnich i dużych przedsiębiorstwach. Więcej niż połowa z nich pracowała w sekcji „działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca” (co ciekawe aż 19 proc. z nich w działalności detektywistycznej i ochroniarskiej) oraz w sekcji „przetwórstwo przemysłowe”. O tym, że zmienia się podejście do zatrudniania osób z niepełnosprawnościami, świadczy spadek odsetka osób bezrobotnych w tej grupie. Jak wynika ze wspomnianego raportu GUS, w porównaniu z 2019 r. liczba bezrobotnych osób niepełnosprawnych zmniejszyła się o 3,1 proc., a liczba tych osób z prawem do zasiłku – o 5,3 proc. W badanej grupie osób bezrobotnych przeważali mężczyźni (55,1 proc.).
Istnieją organizacje pomagające różnym grupom wejść lub powrócić na rynek pracy. Fundacją, która pomaga osobom z niepełnosprawnościami, jest m.in. Fundacja Aktywizacja. Jak piszą na swojej stronie internetowej: „Skuteczna aktywizacja to nasze DNA”. Fundacja pomaga osobom z niepełnosprawnościami z całego kraju w podnoszeniu ich kwalifikacji oraz kompetencji społeczno-zawodowych, a także znalezieniu pracy lub jej zmianie. Z kolei pracodawcom proponuje doradztwo dotyczące zatrudniania osób z niepełnosprawnościami, szkolenia, a także pośrednictwo pracy. A jest tam ok. 140 pracowników i jeszcze więcej wolontariuszy. Działalność prowadzona jest w aż 13 województwach, więc praktycznie każda osoba z niepełnosprawnością może z takiej pomocy skorzystać.
Takich organizacji i stowarzyszeń powstaje coraz więcej. Oto kilka z nich:
Ciekawą firmą jest również Leżę i Pracuję. Na swojej stronie internetowej twórcy firmy chwalą się, że są pierwszą agencją marketingową, która powstała po to, by dać pracę osobom z niepełnosprawnościami. To doskonały przykład, że do tego, by odczuwać satysfakcję z pracy i robić coś pożytecznego, nie trzeba być osobą pełnosprawną. Na stronie Leżę i Pracuję jest sporo dystansu. Począwszy od głównego zdjęcia, na którym pracownicy firmy leżą pod jedną wielką kołdrą, przez opisy poszczególnych osób. Na przykład Kuba Dusza pisze o sobie: Lubię bujać się do tłustych basów i lekko stąpać po ziemi. Rzuć wszystko, rozłóż ramiona i krzyknij: „Siemanero świecie!”. Wpisy nie tylko nie powodują u osób z niepełnosprawnościami strachu przed podjęciem aktywności zawodowej, ale wręcz dają moc. Sporo z nich jest bowiem autorstwa właśnie osób z niepełnosprawnościami. Ich podejście do tematyki rynku pracy jest odświeżające. Wskazuje, że praca to narzędzie do wprowadzenia pozytywnych zmian w życiu. Artykuły o ludzkich, nawet trudnych historiach skupiają się nie na niepełnosprawności, lecz na tym, co ich bohaterom udało się osiągnąć.
Przywileje dla pracowników z niepełnosprawnościami
Do podjęcia pracy osoby z niepełnosprawnością, które się wahają, czy to zrobić, może zachęcić pakiet udogodnień, które przewidział dla nich ustawodawca. Zasady zatrudniania osób niepełnosprawnych są uregulowane w „Ustawie o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych”.
Krótszy czas pracy
Pracownik z niepełnosprawnością może pracować tak jak pełnosprawny – 40 godzin w tygodniu. Istnieje jednak sytuacja, w której ten czas może zostać skrócony. Dzieje się tak, gdy w przypadku znacznego i umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, lekarz medycyny pracy zaleci jego skrócenie . Wtedy maksymalnie może to być 35 godzin tygodniowo. Co ważne dla takiego pracownika, zachowuje on prawo do pełnego wynagrodzenia.
Dodatkowe płatne dni wolne
Osoba z niepełnosprawnością może liczyć na dodatkowy urlop do 21 dni roboczych. Co ważne, te konkretne dni muszą zostać wykorzystane na rehabilitację czy wykonanie badań zdrowotnych – dotyczy osób z umiarkowanym i znacznym stopniem niepełnosprawności. Ten benefit można wykorzystać tylko raz w roku. Dodatkowe wolne może pozyskać także w inny sposób. Mowa o )10 dniach płatnego urlopu wypoczynkowego. Prawo do nich nabywa się dopiero po przepracowaniu jednego roku po dniu uzyskania orzeczeniaokreślenia stopnia niepełnosprawności. Z opcji tej nie mogą skorzystać osoby, które mają uprawnienia do urlopu wypoczynkowego w wymiarze przekraczającym 26 dni roboczych, jak również do urlopu dodatkowego, określonego na podstawie odrębnych przepisów.
Zakaz pracy w nocy
Nie można wymagać od osoby z niepełnosprawnościami wykonywania obowiązków w godzinach 21 – 7. Nie dotyczy to ochroniarzy. Drugim wyjątkiem jest posiadanie zgody lekarza medycyny pracy na pracę w nocy.
Więcej przerw w pracy
Z czasu pracy można odjąć 15 minut, które pracownik z niepełnosprawnością wykorzystuje w dowolny sposób.
Dodatkowe miejsce pracy
Osoby z niepełnosprawnością mogą szukać ofert pracy nie tylko na otwartym rynku ofert, ale również w zakładach pracy chronionej, które są nastawione na zatrudnianie pracowników z niepełnosprawnością.O status prowadzącego zakład pracy chronionej może ubiegać się każdy pracodawca, który:
– prowadzi działalność gospodarczą przez okres co najmniej 12 miesięcy
– zatrudnia nie mniej niż 25 pracowników w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy
– osiąga przez okres minimum 6 miesięcy wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych w wysokości:o co najmniej 50%, w tym co najmniej 20% ogółu zatrudnionych stanowić muszą osoby zaliczone do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności; o co najmniej 30% w przypadku gdy pracodawca zatrudnia osoby niewidome lub psychicznie chore, albo upośledzone umysłowo zaliczone do znacznego albo umiarkowanego stopnia niepełnosprawności;
Dodatkowo obiekty i pomieszczenia użytkowane przez zakład pracy chronionej muszą odpowiadać przepisom i zasadom bezpieczeństwa i higieny pracy oraz muszą uwzględniać potrzeby osób niepełnosprawnych w zakresie przystosowania stanowisk pracy oraz pomieszczeń higienicznosanitarnych i ciągów komunikacyjnych oraz spełniać wymagania dostępności do nich.
Poza tym musi zostać zapewniona doraźna i specjalistyczna opieka medyczna, poradnictwo i usługi rehabilitacyjne.
Decyzję w sprawie przyznania statusu zakładu pracy chronionej wydaje wojewoda. I to właśnie na stronach internetowych urzędów wojewódzkich można znaleźć wykaz takich pracodawców.
Zarobki pracowników z niepełnosprawnościami
Pracownik z orzeczeniem o niepełnosprawności otrzymuje pensję ustaloną w umowie o pracę, pracodawca może uzyskać dofinansowanie do pensji wypłacanej na podstawie takiej umowy.
