Przepisy BHP w pracy – podstawa prawna
Warto wiedzieć, że w Polsce nie funkcjonuje jeden, kompleksowy akt prawny, który by wyczerpująco regulował zasady bezpieczeństwa i higieny pracy. Zarówno ogólne procedury BHP, jak i te bardziej szczegółowe, dotyczące konkretnych okoliczności, wynikają z kilku dokumentów. Najczęściej opieramy się na tych pięciu:
- Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy [tekst jednolity z 1998 r. Dz. U. Nr 21 poz. 94 z późn. zm.] – reguluje najbardziej podstawowe kwestie związane z BHP, wymienia ogólne obowiązki pracodawcy oraz pracowników wszystkich branż.
- Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej [tekst jednolity z 2009 r. Dz. U. Nr 178 poz. 1380 z późn. zm.] – dotyczy wyłącznie zasad związanych z bezpieczeństwem w przypadku pożaru, wskazuje m.in. jak alarmować i zabezpieczać grupę, precyzuje obowiązki pracodawcy w zakresie przeciwpożarowej ochrony jego firmy.
- Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy [tekst jednolity z 2003 r. Dz. U. Nr 169 poz. 1650 z późn. zm.] – rozporządzenie jest aktem niższego rzędu niż ustawa, ale stanowi ważne uzupełnienie Kodeksu pracy. To konkretnie pomaga uregulować m.in. takie kwestie jak projektowanie zabezpieczeń, projektowanie obiektów budowlanych, poszczególnych pomieszczeń pracy, urządzeń higienicznosanitarnych.
- Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 1 grudnia 1998 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe [Dz. U. z 1998 r. Nr 148 poz. 973] – ze względu na powszechność stanowisk komputerowych w zakładach pracy rozporządzenie to staje się kluczowym wsparciem Kodeksu pracy.
- Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 30 października 2002 r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie użytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy [Dz. U. z 2002 r. Nr 191 poz. 1596 z późn. zm.] – jest szczególnie ważne dla pracowników firm produkcyjnych, usługowych, rzemieślniczych. Co ciekawe, pojęcie „maszyny” obejmuje w tym rozporządzeniu także „narzędzia”.
Przyjrzyjmy się teraz najważniejszym zasadom BHP, czyli tym, które wynikają z Kodeksu pracy i dotyczą w jednakowym stopniu wszystkich firm. Mowa o nich w:
- art. 100 §2 pkt 3,
- art. 211,
- art. 212.
Przyjrzymy się zarówno obowiązkom pracownika, jak i osoby kierującej pracownikami w zakresie bezpieczeństwa i higieny.
Jakie obowiązki spoczywają na pracowniku w ramach przestrzegania przepisów i zasad BHP?
Obowiązki pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy określa art. 100 § 2, w którym czytamy: „Pracownik jest obowiązany w szczególności […] przestrzegać przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, a także przepisów przeciwpożarowych”. Reguły te rozwija art. 211.
Co nam mówi? Do obowiązków pracownika należy:
- wzięcie udziału w szkoleniu BHP, aby znać obowiązujące zasady bezpieczeństwa i higieny,
- wykonywanie swojej pracy w sposób zgodny z BHP,
- stosowanie się do wskazówek przełożonych w zakresie bezpieczeństwa i higieny,
- dbanie o dobry stan urządzeń oraz porządek na stanowisku pracy,
- poddawanie się badaniom lekarskim (wstępnym, okresowym i kontrolnym) oraz stosowanie się do zaleceń lekarza,
- stosowanie środków ochrony indywidualnej i zbiorowej zgodnie z ich przeznaczeniem,
- natychmiastowe zawiadamianie przełożonych i współpracowników, ilekroć zauważy w miejscu pracy wypadek lub sytuację zagrażającą życiu lub zdrowiu,
- współdziałanie z przełożonymi i pracodawcą w wypełnianiu obowiązków dotyczących BHP.
Artykuł 211 Kodeksu pracy podnosi obowiązek przestrzegania reguł BHP do rangi podstawowego obowiązku pracownika. Warto pamiętać, że rutyna i perfekcyjna znajomość naszej pracy nie zwalniają nas z przestrzegania zasad BHP, nawet jeśli nasz zespół przymyka na to oko. Według Sądu Najwyższego pracownicy popadający w rutynę przez długotrwałe wykonywanie jednego typu czynności nie są zwolnieni z obowiązków przewidzianych w ustawie (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 czerwca 1963 r., I PR 281/62, OSNC 1964, nr 7-8, poz. 145).
Jakie obowiązki spoczywają na osobie kierującej pracownikami w ramach przestrzegania przepisów i zasad BHP?
W art. 212 Kodeksu pracy określono obowiązki osób kierujących pracownikami. Muszą:
- zorganizować stanowiska pracy tak, aby były zgodnie z przepisami BHP,
- dbać o dobry stan środków ochrony indywidualnej i zbiorowej oraz czuwać nad stosowaniem ich zgodnie z przeznaczeniem,
- tak organizować pracę, aby zabezpieczyć pracowników przed wypadkami przy pracy, chorobami zawodowymi czy dolegliwościami związanymi ze środowiskiem pracy,
- dbać o bezpieczeństwo i higienę pomieszczeń, wyposażenia technicznego,
- egzekwować przestrzeganie przez pracowników przepisów BHP,
- nadzorować przestrzeganie zaleceń wydanych danemu pracownikowi przez lekarza medycyny pracy.
Przepisy BHP w pracy a prawa pracownika
Dobrze wiedzieć, że sumienne przestrzeganie przepisów BHP czasem wiąże się z koniecznością odmówienia wykonywania niektórych prac.
Do czego ma prawo pracownik?
- Może odmówić wykonania polecenia służbowego, gdy z winy przełożonego, pracodawcy czy osób trzecich w miejscu pracy doszło do naruszenia zasad BHP. Pracownik zachowuje przy tym prawo do otrzymania wynagrodzenia za czas spędzony w zakładzie.
- Może odmówić wykonania danego zadania z powodu obniżonej sprawności psychofizycznej – a więc wtedy, gdy polecenie służbowe wymaga od niego siły, którą (z przyczyn niezależnych od siebie) nie dysponuje.
Może złożyć wniosek do pracodawcy o usunięcie usterek zagrażających zdrowiu lub życiu lub o zadbanie o dodatkowe zabezpieczenia.
Przeczytaj, jak zadbać o bezpieczeństwo w przypadku pracy na wysokości.
Odpowiedzialność pracownika za nieprzestrzeganie przepisów BHP
Przełożony może wyciągnąć następujące konsekwencje, jeśli pracownik nie stosuje się do regulaminu.
Odpowiedzialność porządkowa pracownika
Polega na zastosowaniu jednego z dwóch typów kar porządkowych w myśl art. 108 Kodeksu pracy:
- niemajątkowej: upomnienie, nagana;
- majątkowej: przy czym kara pieniężna za jedno przewinienie nie może być wyższa od jednodniowego wynagrodzenia pracownika.
Wypowiedzenie umowy o pracę
Jak czytamy w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 14 września 1998 r. (I PKN 322/98, OSNP 1999, nr 20, poz. 641): „naruszenie przez pracownika zatrudnionego na stanowisku kierowniczym przepisów (zasad) bezpieczeństwa i higieny pracy, zwłaszcza w sposób prowadzący do zagrożenia życia lub zdrowia pracowników, jest przyczyną uzasadniającą wypowiedzenie przez pracodawcę umowy na czas nieokreślony”.
Rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika
Jest jak najbardziej możliwe, jeśli pracownik z własnej winy ciężko naruszy zasady bezpieczeństwa i higieny pracy (których przestrzeganie, przypomnijmy, jest jego podstawowym obowiązkiem). O takiej karze informuje art. 52 §1 pkt. 1 Kodeksu pracy.Szkolenia BHP zwykle nie cieszą się dużą sympatią wśród pracowników. Warto jednak być świadomym, że znajomość tych zasad jest naszym obowiązkiem. W skrajnych przypadkach nasza ignorancja może nas słono kosztować i dotyczy to tak szeregowych pracowników, jak przełożonych.
