Echa ostatnich kilku miesięcy nie cichną zwłaszcza w gospodarce. Część firm cały czas walczy o przetrwanie, część z nich już ogłosiła upadłość. Te, które działają, często stają przed trudną decyzją dotyczącą redukcji etatów.
Rozstanie z pandemią w tle
Rozstanie z pracownikiem to zawsze duże wyzwanie. Niezależnie od jego stażu pracy, sympatii czy sytuacji gospodarczej, zakończenie stosunku pracy musi przebiegać zgodnie z obowiązującym prawem. Jest to szczególnie istotne teraz, kiedy huragan przetaczający się przez rynek pracy prowokuje niektórych pracodawców do nieuczciwych zagrywek, wprowadza chaos i bałagan komunikacyjny lub boleśnie obnaża nieznajomość prawa pracy.
Skutkiem tych wszystkich wydarzeń są kolejne mrożące krew w żyłach każdego HR-owca historie z forów prawniczych, a także pojawiające się negatywne opinie o poszczególnych pracodawcach czy wręcz propozycje tworzenia czarnych list nieuczciwych firm. Jest to zatem najlepszy możliwy czas na usystematyzowanie wiedzy dotyczącej rodzajów umów o pracę i sposobów zakończenia współpracy w świetle prawa.
Rodzaje umów o pracę i ich rozwiązywanie
Stosunek pracy z pracownikiem można nawiązać na podstawie trzech rodzajów umowy o pracę: na okres próbny, na czas określony lub nieokreślony. Każda z nich może zostać rozwiązana zarówno z inicjatywy pracownika, jak i pracodawcy, a także – w szczególnych przypadkach opisanych niżej – bez ingerencji którejkolwiek ze stron.
Przykłady zaczerpnięte ze strony rządowej.
Przykład 1: Pan Andrzej pracuje w firmie DOM SA od 1 czerwca 2019 r. na podstawie umowy o pracę zawartej na czas określony. Znalazł bardziej atrakcyjną pracę i 31 stycznia 2020 r. złożył swojemu dotychczasowemu pracodawcy oświadczenie o rozwiązaniu umowy o pracę za wypowiedzeniem. Miesięczny okres wypowiedzenia, który obowiązuje pana Andrzeja, skończy się z dniem 29 lutego 2020 r. Tego dnia rozwiąże się jego umowa o pracę.
Przykład 2: Pani Katarzyna pracuje w firmie Rękodzieło od ponad 3 lat na podstawie umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony. Planuje założyć własną działalność i chce rozwiązać umowę z pracodawcą. Może to zrobić, składając oświadczenie o rozwiązaniu umowy o pracę za wypowiedzeniem, które w jej przypadku wyniesie 3 miesiące. Postanowiła jednak zaproponować dotychczasowemu pracodawcy rozwiązanie umowy o pracę za porozumieniem stron, na co ten przystał. W związku z tym pani Katarzyna i firma Rękodzieło zawarły porozumienie, na podstawie którego rozwiązały umowę o pracę w dniu podpisania tego porozumienia.
Ustawodawca przewidział pięć możliwych form rozwiązania umowy o pracę, z czego trzy mogą zostać zainicjowane przez pracownika, pracodawcę lub obie strony:
- Na mocy porozumienia stron – to rozwiązanie umowy na obustronnie określonych warunkach. Nie ma konieczności podawania przyczyny, propozycja może wyjść od pracodawcy, pracownika lub obu stron. Aby porozumienie stron było wiążące, musi zostać poparte dokumentem określającym jego warunki i czas. W ten sposób można zakończyć stosunek pracy w dowolnym momencie i w terminie, które ustalą strony. Co ważne, przyjmuje się, że podpisany dokument jest wspólną wolą pracownika i pracodawcy, nie ma zatem możliwości późniejszego dochodzenia ewentualnych roszczeń w sądzie pracy.
- Za wypowiedzeniem – tutaj istotne jest to, że rozwiązując w ten sposób umowę, która wygaśnie wraz z ustawowym końcem okresu wypowiedzenia, pracodawca będący inicjatorem wypowiedzenia musi jasno określić przyczynę swojej decyzji w przypadku wypowiadania umowy na czas nieokreślony. Pracownik nie ma takiego obowiązku. Tutaj również wymagany jest dokument – oświadczenie o rozwiązaniu umowy za wypowiedzeniem.
- Bez wypowiedzenia – tak rozwiązać umowę może zarówno pracownik, jak i pracodawca, do miesiąca od momentu stwierdzenia przesłanek do jej zakończenia. Akt ten dokonuje się na mocy pisemnego oświadczenia, a zakres przesłanek jest ściśle określony prawem. Pracodawca może rozwiązać umowę w momencie, gdy pracownik dopuści się ciężkiego naruszenia swoich obowiązków, popełni przestępstwo lub z własnej winy utraci uprawnienia konieczne do wykonywania swoich obowiązków – to przyczyny rozwiązania umowy z winy pracownika.
Istnieją też sytuacje z tzw. przyczyn niezawinionych: przedłużająca się w określonych ramach niezdolność do pracy lub opieka nad dzieckiem po ustaniu wypłacania zasiłku. Umowę bez wypowiedzenia może także rozwiązać pracownik wtedy, gdy wykonywana praca negatywnie wpływa na jego zdrowie i jest to potwierdzone orzeczeniem lekarskim lub też pracodawca dopuścił się ciężkiego naruszenia swoich obowiązków.
Umowa o pracę może ulec samoistnemu rozwiązaniu w dwóch przypadkach, nie wymaga to wówczas inicjatywy żadnej ze stron:
- Z upływem czasu, na który została zawarta – tutaj stosunek pracy kończy się ostatniego dnia obowiązywania umowy.
- Poprzez wygaśnięcie stosunku – w momencie, w którym nastąpi jedna z sytuacji opisanych w prawie, czyli: śmierć pracownika, śmierć pracodawcy, który był osobą fizyczną, 3-miesięczna nieobecność pracownika tymczasowo aresztowanego. Co ważne, w ostatnim przypadku pracownik może wrócić na swoje stanowisko pracy, gdy postępowanie zostanie umorzone bądź pracownik będzie uniewinniony.
Jak rozwiązać umowę?
Sposobów rozwiązania stosunku pracy jest sporo i każdy niesie ze sobą różne skutki. Dlatego warto dobrać rozwiązanie odpowiednie do sytuacji. Przyjęło się, że jedną z popularniejszych form jest rozwiązanie umowy za porozumieniem stron, chętnie proponowane zarówno przez pracownika, jak i przez pracodawcę. Ta forma jest uznawana za najbardziej polubowną i umożliwia kompromisowe ustalenie warunków zakończenia współpracy, np. skrócenia okresu wypowiedzenia.
Niezależnie od powodów zakończenia współpracy, strony, która o to wnioskuje, czy sytuacji, w jakiej znajduje się firma – pamiętajmy, aby ten trudny i ważny moment przebiegał możliwie profesjonalnie i w zgodzie z literą prawa. Często zapominamy, że sam koniec współpracy potrafi pozostawić silne wrażenia, które uwidocznić się mogą np. przy udzielaniu pracownikowi referencji.
