Czym jest wypalenie zawodowe? Definicja
Wypalenie zawodowe to stan, podczas którego nasz organizm odczuwa presję związaną z pracą, którą wykonujemy. Może być konsekwencją długotrwałego stresu, przeciążenia przez natłok obowiązków, zmęczenia, problemów komunikacyjnych wewnątrz firmy, braku odpowiedniego rozdzielenia życia zawodowego od prywatnego.
Kogo najczęściej dotyka wypalenie zawodowe?
Z ubiegłorocznego raportu „People at Work 2022: A Global Workforce View”, opracowanego przez ADP Research Institute, wynika, że ponad 20% Polaków czuje się wypalonych zawodowo, podkreślając przy tym, że przyczyną nie jest pandemia koronawirusa. Jakie grupy zawodowe są bardzo często narażone na wypalenie zawodowe i dlaczego?
Pracownicy służby zdrowia
Przez dodatkowe godziny przepracowanych oraz niezwykle odpowiedzialną pracę reprezentanci służby zdrowia są narażeni na wypalenie zawodowe. Skąd bierze się nadmiar obowiązków w służbie zdrowia? Z deficytów kadrowych oraz biurokratyzacji. Wielogodzinne dyżury oraz intensywność pracy mogą wpływać negatywnie na stan psychiczny pracowników. W dodatku, jeśli pacjenci nie są zadowoleni ze świadczonych usług, pierwsi o ich niezadowoleniu dowiadują się właśnie pracownicy służby zdrowia. Nawet jeśli problem nie odnosi się do umiejętności lub zadań pracownika, ale np. błędów proceduralnych, na które pracownicy nie mają wpływu, to właśnie oni najczęściej muszą zmierzyć się z krytyką.
Pracownicy wymiaru sprawiedliwości
NSZZ „Solidarność” w ubiegłym roku zaczęła się skrupulatniej przyglądać problemowi mobbingu w sądach. Napływają niestety wiadomości o nieprawidłowościach – pracownicy wymiaru sprawiedliwości mogą czuć się przemęczeni przez zbyt zagęszczone harmonogramy, zdecydowany nadmiar pracy i olbrzymią odpowiedzialność. Brakuje przerw pomiędzy pracą, bardzo dużo czasu zajmuje np. protokołowanie rozpraw. Pracownicy podkreślają także, że natłok zadań nie jest współmierny z liczbą zatrudnionych – tych jest po prostu zbyt mało, aby rozdzielić zadania na więcej osób i odciążyć ich w obowiązkach.
Pracownicy sektora edukacji oraz opieki społecznej
Najczęściej wypalenie zawodowe jest widoczne w branżach, w których jednym z głównych zadań jest pomoc innym, a relacje odgrywają ważną rolę. Tak jest nie tylko w ośrodkach pomocny społecznej, ale także w edukacji. Wymagania wobec nauczycieli rosną – odczuwają oni presję nie tylko od swoich przełożonych, ale także od dzieci i ich rodziców. Nie pomaga także rynek pracy i uwarunkowania na stanowisku nauczyciela. Nadal nie zarabiają oni zbyt dobrze, od lat walcząc od podwyżki. Podczas strajków, tak częstych w ostatnich latach, starają się opowiedzieć opinii publicznej o trudach pracy, ale nawet wtedy nie otrzymują pełnego zrozumienia. Gdy w 2019 r. doszło do wielkiego strajku, część rodziców uczniów nie kryła niezadowolenia, że ich dzieci zamiast być w szkole, spędzają czas w domu.
Przyczyny wypalenia zawodowego – co powoduje burnout?
Wypalenie zawodowe to nie tylko przemęczenie pracą, to także szereg czynników, które realnie doprowadzają pracownika do gorszego samopoczucia.
Specyfika wykonywanej pracy
Najczęściej wypalenie zawodowe doskwiera pracownikom w branżach, w których kontakt z innymi osobami jest codziennością, a jeśli specyfika pracy ma związek np. z emocjami (chociażby w służbie zdrowia), wpływ pracy na podejście pracownika może zdecydowanie rosnąć.
Chroniczny stres
Stres może być wynikiem nadmiaru obowiązków, złej organizacji własnego czasu oraz pracy, niedostatecznej pomocy innych osób, np. przełożonych, którzy zamiast pomóc w odpowiedniej optymalizacji zadań pracownika, skłaniają go do jeszcze cięższej, bardziej efektywnej pracy. Przemęczony i zestresowany pracownik może mieć wówczas gorsze relacje ze współpracownikami, klientami, kontrahentami – co nakręca spiralę kolejnych stresogennych sytuacji.
Coraz wyższe wymagania
W sytuacji gdy pracodawca zwiększa wymagania wobec pracownika, bez konsultacji z nim i bez ustalenia, czy pracownik jest w stanie wziąć na siebie więcej zadań i większą odpowiedzialność, może dojść nie tylko do przepracowania, ale i frustracji danej osoby. Pracodawca często chce, by pracownik był efektywniejszy, szybszy, lepszy – szczególnie w momentach, gdy firma ma gorszy okres i kierownictwo szuka konkretnych rozwiązań, aby to zmienić. Jednak gdy nie ma rozmów i tym bardziej zgody pracowników na zwiększenie zakresu obowiązków, może dojść do przeciążenia kadry, co ostatecznie przełoży się na spadek efektywności i jakości wykonywanych zadań.
Presja czasu, brak odpoczynku oraz poczucia kontroli
Więcej zadań, więcej obowiązków – jak ze wszystkim zmieścić się w czasie? Skoro pracownik wykonuje swoje obowiązki przez 40 godzin w tygodni, a otrzymuje kolejne zadania, bardzo często nie jest w stanie zrealizować ich terminowo. Nawarstwiają się zaległości, pojawia się zmęczenie. Presja, by wykonać zadania w wyznaczonym terminie, gdy czasu coraz mniej, może wpływać destrukcyjnie, wręcz paraliżująco.
Niedostateczne zadowolenie z siebie
Czasami zbyt często porównujemy się z innymi osobami. Zwracamy uwagę na ich pracę, życie prywatne, rozwój osobisty i bardzo chcemy na siłę zmienić u siebie pewne przyzwyczajenia, styl pracy, biorąc na siebie większą liczbę zadań. A im więcej staramy się zrobić, tym mniej czasu zostaje nam na realizację tych zadań, przez co efekt końcowy nie jest taki, jak byśmy oczekiwali.
Objawy wypalenia zawodowego
Jak możemy odpowiednio zinterpretować problem i rozpoznać, że jesteśmy wypaleni zawodowo? Od głębszej analizy są oczywiście specjaliści – np. psychologowie, psychiatrzy, lekarze, ale sami również powinniśmy zwracać uwagę na swoje zachowania i rozbijać pewne sytuacje na czynniki pierwsze. Jakie są objawy wypalenia zawodowego?
Fizyczne
Mogą być to częste bóle głowy podczas pracy oraz poza nią, problemy żołądkowe, trudności ze snem, chroniczne zmęczenie.
Afektywne
Afektywne, czyli takie, które silnie oddziałują na nasze emocje. Są tą wszelkiego rodzaju lęki, depresyjny nastrój, problemy z wyregulowaniem własnych emocji np. podczas komunikacji z innymi osobami. Odcinanie się od innych może również powodować uczucie osamotnienia.
Poznawcze
Przykładem takich objawów mogą być problemy z pamięcią – zapominanie o ważnych informacjach, spotkaniach, ostatecznych terminach na zakończenie zadań. Pracownik wypalony nie potrafi skoncentrować się w stu procentach na wykonywanym zadaniu lub projekcie, przez co poświęca więcej czasu na jego ukończenie.
Behawioralne
Zmęczony, wypalony zawodowo pracownik wycofuje się z relacji z innymi, zamyka się w sobie, ogranicza kontakty. Izolacja i stałe poczucie znużenia obniża nastrój i doprowadza do jeszcze gorszego samopoczucia.
Motywacyjne
Osoba zmagająca się z wypaleniem zawodowym diametralnie traci zapał do wykonywania obowiązków w pracy. Nie interesuje się już rozwojem osobistym, traci wiarę w sens tego, czym się zajmuje, nie chce utożsamiać się z wykonywanymi obowiązkami.
Etapy wypalenia zawodowego
Możemy rozróżnić kilka faz wypalenia zawodowego – czym one się charakteryzują?
Emocjonalne wyczerpanie
Fizyczne i emocjonalne zmęczenie, spadek chęci do pracy, uczucie wyeksploatowania własnego organizmu, mimo że za wszelką cenę pracownik chce pokazać, że jest zdolny do pracy w stu procentach.
Depersonalizacja
Tracenie kontroli nad własnym ciałem, emocjami, reakcjami, decyzjami. Wypalona zawodowo osoba ma wrażenie, że jest tylko obserwatorem własnego życia, a decyzje, które podejmuje, są niezależne od niej. Pojawia się także spora bariera w relacjach ze współpracownikami.
Subiektywne umniejszanie własnych dokonań
Może dojść do drastycznego spadku własnej wartości. Pracownik zaczyna uważać, że to, co robi, nie jest istotne, więc zaczyna deprecjonować własne umiejętności oraz wykonywaną pracę. Nie jest zadowolony z realizowanych zadań i ma coraz mniejszą motywację do ich wykonywania.
Leczenie wypalenia zawodowego
Wypalenie może objawiać się na różne sposoby, ale jeśli pracownik zaczyna odczuwać problem z codziennym funkcjonowaniem w pracy, to w wielu przypadkach powinien udać się do specjalisty. Pomóc może psycholog, psychoterapeuta lub psychiatra. Wyczerpany psychicznie pracownik powinien wiedzieć, że choć bliskie osoby starają się go wspierać, to nie mają takiej wiedzy, doświadczenia oraz kwalifikacji, jak specjaliści.
Profilaktyka wypalenia zawodowego – co robić, aby nie stracić zapału do pracy?
Każdy pracownik powinien dbać o swój work-life balance, znać swoje możliwości czasowe i projektowe. I przede wszystkim mówić otwarcie, gdy coś zaczyna go w pracy przytłaczać, żeby móc odpowiednio wcześnie zareagować – udać się na dłuższy urlop, ochłonąć i z dystansem ocenić sytuację czy nawet zmienić pracę.
Wypoczynek i odpowiedni sen
Pracownik narażony na chroniczny stres i wypalenie zawodowe powinien o siebie zadbać. Nie może zapominać o odpoczynku, relaksie i odpowiednio długim śnie. Spacer, bieganie czy spotkanie ze znajomymi po pracy pozwolą przewietrzyć głowę, zrelaksować się i zasnąć głębszym, zdrowszym snem.
Zdrowia dieta i aktywność fizyczna
Nie można również zapominać o odpowiednim odżywianiu i aktywności fizycznej, szczególnie jeśli pracę wykonujemy na siedząco. Jednym z najważniejszych benefitów pozapłacowych w polskich firmach jest możliwość skorzystania z karty Multisport – treningi, ćwiczenia pozwolą odciążyć umysł oraz zadbać o ciało. Zdrowia dieta może z kolei dać nam dużo więcej energii każdego dnia, co wpłynie korzystnie na koncentrację i zapał do pracy.
Balans między życiem prywatnym a zawodowym
Przede wszystkim warto zadbać o swój czas prywatny i nie dopuścić do chronicznego zmęczenia. Jeśli organizm daje Ci znać, że potrzebuje więcej czasu na regenerację, weź wolny piątek – pośpij dłużej, pojedź na basen, idź do kina, zrób coś, co sprawi Ci przyjemność. Natomiast w pracy poukładaj zadania w taki sposób, żeby realizować je terminowo. Jeśli masz zbyt dużo wykonania, zgłoś to przełożonemu, poproś o przydzielenie kogoś do projektu albo zredukowanie liczby zadań. Jeśli Twoje przepracowanie wynika jednak z nieodpowiedniego zarządzania firmą, pomyśl o zmianie pracy.
Praca jest i będzie częścią naszego życia, nie możemy jednak dopuścić do tego, by je zdominowała i wpływała na nas destrukcyjnie. Jeśli jednak sami nie jesteśmy w stanie rozpoznać problemu, a zauważamy, że coś jest nie tak (albo mówią nam o tym nasi bliscy), zgłośmy się do specjalisty.
