Wygaśnięcie umowy o pracę – Kodeks pracy

Wygaśnięcie umowy o pracę – definicja

Wygaśnięcie umowy o pracę regulowane jest zapisami art. 63 Kodeksu pracy. Zgodnie z nimi, do takiej sytuacji może dojść przede wszystkim w 3 przypadkach:

• śmierć pracownika,

• śmierć pracodawcy,

• tymczasowe aresztowanie pracownika.

Kodeks pracy zakłada przede wszystkim, że do wygaśnięcia umowy dochodzi automatycznie. Nie wymaga ono oświadczenia woli żadnej ze stron.

Wygaśnięcie umowy o pracę – śmierć pracownika 

Pierwszym przypadkiem, w którym dochodzi do automatycznego wygaśnięcia umowy o pracę, jest śmierć pracownika. W tej sytuacji pracodawca nie musi podejmować żadnych dodatkowych działań, aby zakończyć stosunek pracy. Ma jednak obowiązek dopełnić następujących formalności:

• Wydanie świadectwa pracy – pracodawca musi niezwłocznie wystawić świadectwo pracy zmarłego, które dokumentuje okres jego zatrudnienia i zawiera inne ważne informacje na temat jego pracy.
• Rozliczenie finansowe – pracodawca jest zobowiązany rozliczyć się z rodziną pracownika z należnych mu świadczeń: wynagrodzenia za pracę do dnia śmierci, ekwiwalentu za niewykorzystany urlop wypoczynkowy i innych przysługujących mu świadczeń.
• Wypłata odprawy pośmiertnej – Kodeks pracy zakłada, że pracodawca powinien wypłacić odprawę pośmiertną rodzinie zmarłego (małżonkowi lub innym bliskim uprawnionym do renty rodzinnej). Wysokość świadczenia zależy od okresu zatrudnienia pracownika:
  • równowartość 1-miesięcznego wynagrodzenia – przy zatrudnieniu krótszym niż 10 lat,
  • równowartość 3-miesięcznego wynagrodzenia – przy zatrudnieniu trwającym 10 – 15 lat,
  • równowartość 6-miesięcznego wynagrodzenia – przy zatrudnieniu dłuższym niż 15 lat.

Wygaśnięcie umowy o pracę – śmierć pracodawcy

Umowa o pracę wygasa automatycznie także w przypadku śmierci pracodawcy. Pracownikowi przysługuje wówczas odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia za okres wypowiedzenia. Przepisy prawa pracy przewidują jednak dwie sytuacje, w których mimo śmierci pracodawcy nie dojdzie do wygaśnięcia stosunku pracy. Chodzi o:

• Przejęcie pracownika przez nowego pracodawcę – jeżeli zakład pracy przejdzie na innego pracodawcę, umowa pracownika może być kontynuowana na dotychczasowych zasadach. W takich okolicznościach stosunek pracy zatem nie wygaśnie.
• Ustanowienie zarządu sukcesyjnego – umowa o pracę nie wygaśnie także w sytuacji, kiedy kierowaniem firmą po śmierci pracodawcy zajmie się zarząd sukcesyjny. Stosunek pracy zakończy się dopiero z dniem wygaśnięcia samego zarządu, chyba że zakład zostanie wówczas przejęty przez nowego pracodawcę.

Warto pamiętać, że okres od dnia śmierci pracodawcy do wygaśnięcia umowy o pracę (lub uzgodnienia jej ewentualnej kontynuacji) jest dla pracownika czasem usprawiedliwionej nieobecności w pracy, za który nie przysługuje mu prawo do wynagrodzenia. Jeżeli po śmierci pracodawcy dojdzie natomiast do ponownego zatrudniania pracowników w tej samej grupie zawodowej, zarządca sukcesyjny będzie miał obowiązek przyjąć ich na dotychczasowych warunkach. W tym celu pracownik musi jednak zgłosić zamiar podjęcia pracy w ciągu miesiąca od chwili ustanowienia zarządu sukcesyjnego.

Wygaśnięcie umowy o pracę – tymczasowe aresztowanie pracownika

Do wygaśnięcia stosunku pracy dojdzie też po 3 miesiącach nieobecności pracownika spowodowanej tymczasowym aresztowaniem. Co więcej, pracodawca może zwolnić go nawet wcześniej, jeśli aresztowanie wynikało z działań zatrudnionego. Należy jednak zauważyć, że mimo wygaśnięcia umowy o pracę, pracodawca ma obowiązek ponownie zatrudnić aresztowanego pracownika, jeżeli:

• postępowanie karne zostanie umorzone,

• zapadnie wyrok uniewinniający.

W takich sytuacjach – jeśli tylko pracownik zgłosi chęć powrotu do pracy w ciągu 7 dni od uprawomocnienia się orzeczenia – pracodawca musi zapewnić mu zatrudnienie na tych samych warunkach. Istnieją jednak pewne wyjątki od tej reguły, ponieważ firma nie musi przywracać na stanowisko aresztowanego pracownika, którego postępowanie karne umorzono z powodu przedawnienia, amnestii lub warunkowego umorzenia postępowania.

Wygaśnięcie umowy o pracę – podstawa prawna

Podstawę prawną wygaśnięcia umowy stanowią przede wszystkim artykuły 63 – 67 Kodeksu pracy. Inne sytuacje, w których może dojść do zakończenia stosunku pracy w ten sposób, opisane są w art. 122 ust. 1 ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. dotyczącej powszechnego obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej. Zgodnie z nim, niezgłoszenie powrotu do pracy w ciągu 30 dni od zwolnienia ze służby wojskowej powoduje wygaśnięcie umowy (chyba że termin nie został dotrzymany z przyczyn usprawiedliwiających nieobecność w pracy).

Art. 67 Kodeksu pracy daje też pracownikowi prawo odwołania do sądu pracy w celu zakwestionowania wygaśnięcia umowy. Jeśli zaistnieją odpowiednie przesłanki, sąd może przyznać odszkodowanie zatrudnionemu lub zdecydować o jego przywróceniu na dotychczasowe stanowisko. Pracownik powinien jednak pamiętać, aby swoje roszczenia zgłosić w ciągu 7 dni od chwili, w której dowiedział się o wygaśnięciu stosunku pracy.

Czym się różni wygaśnięcie umowy od rozwiązania?

Chociaż skutki wygaśnięcia umowy właściwie nie różnią się od następstw jej rozwiązania, każdą z tych procedur stosuje się w zupełnie innych okolicznościach. Jak już wiesz, w ramach tej pierwszej stosunek pracy kończy się z mocy prawa. Do tej drugiej może natomiast dojść wskutek:

• porozumienia stron,
• oświadczenia woli jednej ze stron z zachowaniem okresu wypowiedzenia,
• oświadczenia woli jednej ze stron bez zachowania okresu wypowiedzenia,
• upływu czasu, na jaki była zawarta umowa.

Do rozwiązania umowy niezbędne jest więc oświadczenie woli obu stron lub przynajmniej jednej z nich. O ile porozumienie i wypowiedzenie nie powinny budzić żadnych wątpliwości, o tyle koniec umowy na czas określony może do złudzenia przypominać jej wygaśnięcie. Należy więc podkreślić, że nieprzedłużenie umowy kwalifikowane jest jako jej rozwiązanie. Wygaśnięcie umowy o pracę na czas określony lub okres próbny byłoby możliwe jedynie w przypadku śmierci lub aresztowania pracownika oraz śmierci pracodawcy.

Zapamiętaj zatem, że:

• Do wygaśnięcia umowy o pracę na czas nieokreślony, określony lub umowy o pracę na okres próbny dochodzi automatycznie tylko w określonych sytuacjach, a do zakończenia stosunku pracy nie jest wymagane oświadczenie woli żadnej ze stron.
• Do rozwiązania umowy o pracę może dojść wskutek porozumienia stron, oświadczenia woli jednej z nich (wypowiedzenia) lub upływu okresu zatrudnienia. Zakończenie stosunku pracy wymaga więc inicjatywy pracownika lub pracodawcy. Koniec umowy o pracę na czas określony także należy rozpatrywać w kategorii jej rozwiązania – nie można bowiem mówić o czymś takim jak wygaśnięcie umowy z upływem czasu.

Wygaśnięcie umowy o pracę a zasiłek dla bezrobotnych

Wygaśnięcie umowy o pracę może być dla pracownika sporym zaskoczeniem. Nie musi jednak oznaczać utraty zarobków. Taka osoba zyskuje bowiem prawo do zasiłku dla bezrobotnych, które regulowane jest ustawą z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy.

Aby ubiegać się o zasiłek dla bezrobotnych po wygaśnięciu stosunku pracy, pracownik powinien spełnić następujące warunki:

• Zarejestrować się jako bezrobotny w powiatowym urzędzie pracy, właściwym dla swojego miejsca zamieszkania.
• Być zatrudnionym przez min. 365 dni w ciągu ostatnich 18 miesięcy przed rejestracją, otrzymując jednocześnie pensję nie niższą niż wynagrodzenie minimalne, od której odprowadzane były składki na Fundusz Pracy.
• Aktywnie poszukiwać nowego zatrudnienia, uczestnicząc też w oferowanych przez PUP formach pomocy (np. kursach czy szkoleniach).

Wygaśnięcie umowy o pracę – podsumowanie

Wygaśnięcie stosunku pracy jest sytuacją, w której umowa między pracodawcą a pracownikiem automatycznie przestaje obowiązywać. Dzieje się tak przede wszystkim w przypadku śmierci jednego z nich lub aresztowania zatrudnionego. W przeciwieństwie do rozwiązania stosunku pracy, w takich sytuacjach nie jest wymagane oświadczenie woli żadnej ze stron. Pracownik powinien też pamiętać, że w przypadku wygaśnięcia umowy przysługuje mu prawo odwołania się do sądu pracy, a także prawo do zasiłku dla bezrobotnych.