Czy urlop rodzicielski przysługuje po ustaniu zatrudnienia?
Zgodnie z przepisami pracownik nie ma prawa do urlopu rodzicielskiego po ustaniu zatrudnienia, ale może pobierać zasiłek macierzyński za jego pozostałą część. Aby pomóc Ci to zrozumieć, przypomnę najpierw podstawowe zasady dotyczące udzielania urlopu rodzicielskiego.
Urlop rodzicielski to przywilej przysługujący pracownikom-rodzicom dziecka, który ma umożliwić im opiekę nad nowo narodzoną lub adoptowaną pociechą. Zasady jego przyznawania reguluje przede wszystkim Kodeks pracy. Świadczenie ma na celu wsparcie rodzin w tym wymagającym okresie, a także promowanie równości w podziale obowiązków opiekuńczych między matką a ojcem.
Urlop rodzicielski przysługuje obojgu rodzicom bezpośrednio po zakończeniu urlopu macierzyńskiego. Jego wymiar wynosi:
- 41 tygodni – jeśli podczas porodu na świat przyjdzie jedno dziecko,
- 43 tygodnie – jeśli podczas porodu na świat przyjdzie co najmniej dwoje dzieci.
Co istotne, jedno z rodziców nie może wykorzystać całego wymiaru urlopu rodzicielskiego. Jego nieprzenoszalna część wynosi 9 tygodni. Prawo do świadczenia przysługuje pracownikom najpóźniej do końca roku kalendarzowego, w którym ich dziecko kończy 6. rok życia. Urlop można wykorzystać w maksymalnie 5 częściach.
Aby nabyć prawo do urlopu rodzicielskiego w trakcie trwania umowy o pracę, należy spełnić następujące warunki:
- Zatrudnienie matki dziecka – urlop rodzicielski przysługuje obojgu rodzicom tylko wtedy, gdy matka dziecka pozostaje zatrudniona w dniu porodu. Uprawnia ją to do ubezpieczenia chorobowego.
- Zakończenie urlopu macierzyńskiego – aby zyskać prawo do urlopu rodzicielskiego, najpierw trzeba wykorzystać obowiązkową część urlopu macierzyńskiego.
- Wniosek o urlop rodzicielski – pracownik musi zawnioskować o urlop co najmniej 21 dni przed jego planowanym rozpoczęciem. Wniosek jest wiążący dla pracodawcy.
Zgodnie z przepisami prawa pracy, urlop rodzicielski przysługuje wyłącznie osobom zatrudnionym na umowie o pracę. W przypadku, gdy ona wygaśnie, pracownik straci prawo do świadczenia. W większości sytuacji nadal będzie mu jednak przysługiwał zasiłek macierzyński. Ze szczegółami tego zagadnienia zapoznasz się w dalszej części poradnika.
Urlop rodzicielski po ustaniu zatrudnienia
Urlop macierzyński i rodzicielski to przywileje przewidziane tylko dla osób pozostających w stosunku pracy. Nie uprawniają do nich zatem ani umowa-zlecenie, ani fakt prowadzenia własnej działalności gospodarczej. Prawo do urlopu rodzicielskiego straci też pracownik, którego umowa o pracę zakończy się lub zostanie rozwiązana w jego trakcie.
Warto w tym miejscu zauważyć, że kobiety w ciąży objęte są szczególną ochroną zatrudnienia. Przepisy zabezpieczają je na przykład na wypadek wygaśnięcia umowy o pracę. W przeważającej większości takich sytuacji stosunek pracy przedłużany jest do dnia porodu. Choć nie uprawnia to pracownic do urlopu macierzyńskiego ani rodzicielskiego, to zapewnia im ubezpieczenie chorobowe, a tym samym dostęp do zasiłku macierzyńskiego.
Ochrona pracownic do dnia porodu dotyczy kobiet zatrudnionych na umowie o pracę na czas określony lub na okres próbny przekraczający jeden miesiąc, która kończy się po upływie trzeciego miesiąca ciąży. Przedłużenie stosunku pracy nie zawsze będzie jednak możliwe. Mowa na przykład o ogłoszeniu upadłości lub likwidacji pracodawcy. W takiej sytuacji ciężarna pracownica straci oczywiście zatrudnienie, ale będzie miała prawo ubiegać się w ZUS o zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego, a po urodzeniu dziecka – o właściwy zasiłek macierzyński.
Zasiłek macierzyński po ustaniu zatrudnienia
Zależność między zasiłkiem macierzyńskim a końcem umowy jest dla pracowników zdecydowanie korzystniejsza niż zasady dotyczące samego urlopu rodzicielskiego. Wsparcie finansowe przysługuje im bowiem nawet wtedy, gdy ich stosunek pracy dobiegł końca. Obowiązek wypłacania świadczenia przechodzi jednak wówczas z pracodawcy na Zakład Ubezpieczeń Społecznych.
Jeśli więc kobieta jest ubezpieczona w momencie porodu, zachowuje prawo do zasiłku macierzyńskiego za cały okres, w którym w ramach zatrudnienia korzystałaby z urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego. Łączny czas pobierania świadczenia zależy od liczby dzieci urodzonych przy jednym porodzie i może wynosić:
- 52 tygodnie (364 dni) – przy jednym dziecku,
- 65 tygodni (455 dni) – przy bliźniakach,
- 67 tygodni (469 dni) – przy trojaczkach,
- 69 tygodni (483 dni) – przy czworaczkach,
- 71 tygodni (497 dni) – przy pięciorgu i więcej dzieci.
Zarówno w przypadku umowy przedłużonej do dnia porodu, jak i kończącej się w trakcie urlopu rodzicielskiego kobieta zachowuje więc prawo do zasiłku macierzyńskiego. Zauważ jednak, że czas jego pobierania nie wlicza się do pracowniczego stażu pracy. Choć świadczenie jest okresem składkowym i może wpływać na prawo do emerytury, nie bierze się go pod uwagę przy obliczaniu na przykład urlopu wypoczynkowego.
Ile wynosi zasiłek macierzyński po ustaniu zatrudnienia?
W przypadku ustania zatrudnienia w trakcie urlopu rodzicielskiego lub przed jego rozpoczęciem, obowiązek wypłacania zasiłku macierzyńskiego przechodzi na ZUS. Wysokość świadczenia obliczana jest wówczas dokładnie tak samo jak w sytuacji pracownic korzystających z omawianych urlopów.
Podstawa wymiaru zasiłku macierzyńskiego odpowiada więc średniemu wynagrodzeniu z ostatnich 12 miesięcy przed ustaniem zatrudnienia. To wartość brutto pomniejszona o składki na ubezpieczenie społeczne (13,71%). Jeśli kobieta pracowała krócej niż rok, ZUS bierze pod uwagę średnią z przepracowanych miesięcy.
Wysokość zasiłku macierzyńskiego może wynosić:
- 100% podstawy wymiaru przez pierwsze 20 tygodni i 70% przez resztę okresu pobierania zasiłku.
- 81,5% podstawy wymiaru przez cały okres pobierania zasiłku (jeśli w terminie 21 dni od porodu kobieta złoży pisemny wniosek o wypłacenie zasiłku macierzyńskiego w pełnym wymiarze).
Aby ZUS mógł kontynuować wypłacanie zasiłku macierzyńskiego po ustaniu zatrudnienia (a więc i ubezpieczenia chorobowego), dotychczasowy płatnik składek musi przekazać organowi właściwe zaświadczenie. Pracodawca powinien skorzystać w tym celu z formularza Z-3, w którym wskaże:
- okres zatrudnienia pracownicy ubiegającej się o świadczenie,
- rodzaj świadczenia i planowany okres jego pobierania przez pracownicę,
- datę złożenia wniosku o zasiłek macierzyński,
- stawkę procentową wypłaconego już zasiłku macierzyńskiego,
- okresy urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego udzielone już pracownicy,
- składniki wynagrodzenia wchodzące w skład podstawy wymiaru zasiłku.
Do wniosku pracodawca powinien dołączyć:
- skrócony odpis aktu urodzenia dziecka pracownicy lub jego kopię,
- kopię wniosku pracownicy o udzielenie urlopu rodzicielskiego,
- kopię oświadczenia pracownicy o okresie, w którym drugi z rodziców zamierza korzystać z zasiłku macierzyńskiego, lub o braku takiego zamiaru.
Urlop rodzicielski a koniec umowy – podsumowanie
Urlop rodzicielski przysługuje wyłącznie osobom zatrudnionym na umowie o pracę. W przypadku zakończenia stosunku pracy pracownik traci więc prawo do tego świadczenia, jednak w większości przypadków może ubiegać się o zasiłek macierzyński. Przysługuje on matce dziecka, jeśli w dniu porodu była objęta ubezpieczeniem chorobowym. Jego wysokość zależy od sposobu składania wniosku, a okres wypłacania od liczby dzieci, które przyszły na świat podczas jednego porodu.
Kobiety w ciąży objęte są ochroną zatrudnienia, co oznacza, że ich umowy na czas określony i okres próbny powinny zostać przedłużone do dnia porodu (pod warunkiem, że są zawarte na min. 1 miesiąc i kończą się po upływie 3. miesiąca ciąży). Nie zawsze jest to jednak możliwe. Na przykład przy upadłości lub likwidacji firmy pracownica traci zatrudnienie, ale nadal może otrzymywać zasiłek macierzyński, który wypłaca ZUS. Warunkiem jest wcześniejsze objęcie jej ubezpieczeniem chorobowym.
Zasiłek macierzyński po ustaniu zatrudnienia wypłacany jest przez ZUS, a jego wysokość oblicza się na podstawie średniego wynagrodzenia z ostatnich 12 miesięcy pracy. Może wynosić 100% przez pierwsze 20 tygodni i 70% przez resztę czasu lub 81,5% przez cały okres (jeśli wniosek zostanie złożony w ciągu 21 dni od porodu). Dzięki temu kobiety, które straciły zatrudnienie, mają zapewnione wsparcie finansowe na czas opieki nad dzieckiem.
