Umowa powołania – definicja
Zgodnie z definicją powołanie jest jednostronną czynnością prawną, która polega na powierzeniu przez pracodawcę określonej funkcji osobie zatrudnianej i nawiązaniu stosunku pracy między nimi. Zazwyczaj tryb ten stosuje się przy stanowiskach kierowniczych. Warto jednak pamiętać, że choć to pracodawca wychodzi z inicjatywą powołania, to decyzja o przyjęciu danej funkcji należy do pracownika. Dla powstania stosunku pracy niezbędna jest więc zgoda osoby powoływanej.
W tym miejscu trzeba też wyraźnie podkreślić, że akt powołania nie musi być tożsamy z tym, co w potocznym języku nazywa się „powołaniem” kogoś na jakieś stanowisko. Omawiany tryb dotyczy wyłącznie sytuacji, w których nawiązywany jest stosunek pracy. W innych przypadkach dochodzi natomiast jedynie do wyznaczenia – przydzielenia komuś określonej funkcji.
Zanim zagłębisz się dalej w tekst, zauważ też, że stosunek pracy na podstawie powołania można nawiązać tylko w sytuacjach określonych w odrębnych przepisach. Mowa przede wszystkim o wspomnianych już stanowiskach kierowniczych i dyrektorskich, uważanych za najbardziej nietrwałe. Ich przykłady podaję w dalszej części artykułu.
Umowa powołania – kodeks pracy
Kwestie związane z powołaniem na stanowisko reguluje art. 68 Kodeksu pracy. Zgodnie z przepisami osoba zatrudniona w tym trybie może zostać w każdej chwili odwołana bez podania konkretnej przyczyny. Co więcej, taki pracownik nie ma prawa roszczenia o przywrócenie na stanowisko. Zatrudnienie na podstawie powołania cechuje się bowiem brakiem ochrony trwałości.
Poza tym Kodeks pracy określa, że przy powołaniu na stanowisko stosuje się te same przepisy co w przypadku tradycyjnej umowy o pracę na czas nieokreślony. Wyjątek stanowią kwestie, które:
- regulują tryb rozwiązania umowy o pracę,
- odnoszą się do rozwiązywania sporów wynikających ze stosunku pracy,
- dotyczą przywracania do pracy na konkretne stanowisko.
Umowę powołania zawiera się zazwyczaj na czas nieokreślony. Wyjątkowo dopuszcza się jednak porozumienia terminowe, przy czym musi to zostać wyraźnie zaznaczone w akcie powołania. Powinny się w nim również znaleźć takie informacje jak:
- stanowisko, na które powoływana jest dana osoba,
- termin rozpoczęcia pracy na danym stanowisku,
- wysokość wynagrodzenia pracownika zatrudnionego na podstawie powołania.
Dodatkowe regulacje mogą przyjąć formę załączników do aktu powołania.
Kto może być zatrudniony na podstawie umowy powołania?
Według art. 68 Kodeksu pracy, powołanie jako tryb nawiązania stosunku pracy można zastosować tylko w przypadkach określonych w odrębnych przepisach. Mogą one wynikać między innymi z:
- Ustawy o pracownikach samorządowych – to np. stanowiska zastępcy wójta czy skarbnika gminy, powiatu lub województwa,
- Ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy – to np. stanowisko Głównego Inspektora Pracy i jego zastępcy, a także okręgowych inspektorów pracy wraz z zastępcami,
- Ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej – to np. stanowisko dyrektora instytucji kultury.
Inne przykłady stanowisk, na które pracodawca może kogoś powołać, to choćby:
- dyrektor i jego zastępca w przedsiębiorstwie państwowym,
- dyrektor biura zarządu Krajowej Rady Izb Rolniczych,
- dyrektor Generalny Lasów Państwowych i jego zastępcy,
- Główny Inspektor Straży Leśnej,
- dyrektor parku narodowego.
W przypadku stanowisk dyrektorskich często dochodzi do powołań poprzedzonych konkursem. Taki sposób wyłonienia kandydata nie jest obowiązkowy, ale pozwala pracodawcy na wybór osoby o kwalifikacjach odpowiednich do wykonywania danej pracy. Forma ta jest również uważana za najbardziej przejrzystą i sprawiedliwą. Choć Kodeks pracy nie narzuca konkretnych wymagań w zakresie organizacji konkursu na stanowisko, konieczne jest określenie szczegółowych kryteriów i procedury wyłaniania kandydatów.
Nawiązanie stosunku pracy na podstawie powołania
Do zatrudnienia na podstawie powołania dochodzi w terminie określonym w powołaniu. Jeśli nie zostanie on natomiast wskazany, stosunek pracy nawiązuje się w dniu doręczenia powołania, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej. Co istotne, dokument ten powinien zostać sporządzony na piśmie.
Jeżeli osoba powołana na stanowisko pozostaje w stosunku pracy z innym pracodawcą, może skrócić swój 3-miesięczny okres wypowiedzenia do 1 miesiąca. Musi mieć jednocześnie na uwadze, że organ, który powołał ją na nowe stanowisko, ma prawo odwołać ją z niego niezwłocznie lub w określonym terminie. Dotyczy to także pracowników powołanych na czas określony na podstawie przepisów szczególnych.
Umowa o pracę a umowa powołania – czym się różni?
Zarówno umowa o pracę, jak i powołanie skutkują nawiązaniem stosunku pracy między stronami. W obu przypadkach zastosowanie znajdują więc przepisy Kodeksu pracy. Różnice pomiędzy tymi dwoma rodzajami umów sprowadzają się tak naprawdę do wspomnianych wcześniej kwestii rozwiązywania stosunku pracy i przywracania na stanowisko. Oznacza to, że pracownika powołanego na stanowisko w wyniku konkursu zdecydowanie łatwiej zwolnić. Nie chronią go bowiem takie same prawa jak osoby zatrudnionej na umowie o pracę.
Warto też zauważyć, że o ile umowę o pracę można podpisać z każdym, powołanie stosuje się tylko w przypadkach określonych w odrębnych przepisach (ustawach o pracownikach samorządowych, PIP czy działalności kulturalnej). Zazwyczaj tryb ten wiąże się także z organizacją konkursu na stanowisko – do powołania nie wystarczy więc zwykły proces rekrutacyjny.
Jak rozwiązać umowę z powołania? Akt odwołania
Kwestie związane z aktem odwołania reguluje art. 70 Kodeksu pracy. Jak już wiesz, organ powołujący może zastosować go w dowolnej chwili ze skutkiem natychmiastowym lub w określonym terminie. Co istotne, odwołania należy dokonać na piśmie. Jest to dokument równoznaczny z wypowiedzeniem umowy o pracę. Niesie to ze sobą oczywiście konkretne konsekwencje.
Podczas okresu wypowiedzenia odwołany pracownik ma prawo do pełnej pensji, która przysługiwała mu na danym stanowisku. Do zwolnienia ze skutkiem natychmiastowym może natomiast dojść wyłącznie z przyczyn, o których mowa w:
- art. 52 Kodeksu pracy – rozwiązanie umowy o pracę z winy pracownika,
- art. 53 Kodeksu pracy – niezdolność do pracy spowodowana chorobą lub nieusprawiedliwiona nieobecność w pracy z innych przyczyn niż choroba.
Łatwo więc zauważyć, że pracodawca ma stosunkowo dużą swobodę w zakresie rozwiązania stosunku pracy zawartego na podstawie powołania. Zdaniem sądów odwołanie ze stanowiska, które jest równoznacznie z wypowiedzeniem, nie wymaga nawet uzasadnienia. Wyjątkiem jest tu oczywiście wspomniana wyżej sytuacja rozwiązania umowy bez wypowiedzenia – taką decyzję należy poprzeć konkretnymi argumentami.
Co więcej, akt odwołania nie narzuca też na pracodawcę obowiązku konsultacji z zakładową organizacją związkową. Pracownik natomiast nie musi wykonywać swojej pracy na stanowisku, z którego został usunięty. To o tyle istotne, że organ powołujący może natychmiast odsunąć go od pełnienia obowiązków i innych kwestii związanych ze specyfiką danej funkcji. Zabezpiecza to instytucję na wypadek utraty zaufania do pracownika lub innych komplikacji, które towarzyszą decyzji o jego odwołaniu.
Jeśli nie uniemożliwia tego przyczyna odwołania, w okresie wypowiedzenia pracodawca ma prawo zatrudnić odsuniętego ze stanowiska pracownika przy innych zadaniach. Powinny one naturalnie odpowiadać jego kwalifikacjom zawodowym. W tym celu niezbędna jest jednak zgoda pracownika. Po upływie okresu wypowiedzenia może on natomiast zostać zatrudniony na innych warunkach pracy i płacy, uzgodnionych przez obie strony.
Na uwagę zasługuje też odwołanie ze stanowiska pracownika podlegającego szczególnej ochronie. Jeśli nastąpi ono w czasie usprawiedliwionej nieobecności w pracy, okres wypowiedzenia rozpocznie się po powrocie zatrudnionego. W przypadku odwołania pracownicy w ciąży lub osoby, której do wieku emerytalnego brakuje nie więcej niż 2 lata, pracodawca ma natomiast obowiązek zapewnić im inne stanowisko odpowiadające ich kwalifikacjom.
W trakcie okresu wypowiedzenia tacy pracownicy mają prawo do pełnego wynagrodzenia przysługującego im przed odwołaniem. Jeśli nie wyrażą zgody na podjęcie innej pracy po odwołaniu, ich umowa zostanie rozwiązana z zachowaniem właściwego okresu wypowiedzenia. Jego bieg rozpocznie się zaś w momencie, w którym dotychczasowy pracodawca dostarczy im na piśmie propozycję innej pracy.
Powołanie jako tryb nawiązania stosunku pracy – podsumowanie
Powołanie, wybór, mianowanie czy spółdzielcza umowa o pracę to różne sposoby nawiązywania stosunku pracy. Wszystkie mają więc podobne skutki jak tradycyjna umowa o pracę, ale różnią się detalami w zakresie praw pracowniczych. Powołanie na jakieś stanowisko można zastosować tylko w określonych przypadkach, a zatrudnieni w ten sposób pracownicy są słabiej chronieni przed zwolnieniem niż osoby na umowach o pracę. Z perspektywy pracodawcy przekłada się to z kolei na większą elastyczność, wyższy poziom kontroli i lepsze zabezpieczenie interesów.
