Wiedza na temat regulacji prawnych względem formy umowy przydaje się każdemu zatrudnionemu. Jest jednak szczególnie ważna dla osób, które stoją na początku swojej ścieżki kariery. Niestety, nie każdy kandydat ma czas i wiedzę niezbędną, by samodzielnie interpretować przepisy Kodeksu pracy.
Czym jest stosunek pracy?
Odpowiedź na to pytanie znajdziemy w artykule 22 § 11 i 12 Kodeksu pracy. O tym, czy strony danej umowy łączy stosunek pracy decyduje jedynie charakter i sposób wykonywanej pracy, oraz treść zawartej umowy. Jeżeli intuicja podpowiada nam, że powinniśmy podpisać umowę o pracę (UoP), powinniśmy w pierwszej kolejności zweryfikować sposób świadczenia pracy proponowany przez firmę. Jeżeli w grę wchodzą stałe godziny, miejsce pracy jest określone, a wynagrodzenie ustalone w wymiarze miesięcznym, bardzo możliwe, że zajdzie stosunek pracy. Istota stosunku pracy została wskazana w art. 22 § 1 Kodeksu pracy: „Przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca – do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem”.
Przeczytaj również: Pierwsza praca – na co zwrócić uwagę i czego się wystrzegać?
Mamy więc do czynienia z czterema kluczowymi warunkami:
- określony rodzaj pracy, czyli wskazane jest stanowisko (np. sprzedawca);
- praca pod kierownictwem, czyli taka, w której to pracodawca narzuca oczekiwania względem pracownika, a pracownik zobowiązuje się do wykonywania poleceń kierownictwa;
- określone miejsce i czas pracy, czyli zadania wykonujemy w założonych godzinach, nie mamy wpływu na miejsce świadczenia pracy;
- wynagrodzenie, czyli wykonujemy zadania odpłatnie.
Praca zmianowa – czy zachodzi stosunek pracy?
A co z pracą zmianową, tak popularną w handlu czy usługach? Ta kwestia również jest regulowana przez Kodeks pracy. Zgodnie z art. 128 §1 k.p. czasem pracy jest czas, w którym pracownik pozostaje w dyspozycji pracodawcy w zakładzie pracy lub w innym miejscu wyznaczonym do wykonywania pracy. Z uwagi na specyfikę danego zakładu pracy lub systemu pracy i jej rodzaju, praca może być wykonywana w trybie zmianowym i nadal mamy do czynienia ze stosunkiem pracy. Na podstawie art. 128 §2 pkt 1 k.p. rozumiemy przez to pracę na podstawie harmonogramu, w którym założone są różne pory jej wykonywania w zależności od dnia czy tygodnia (np. grafik zmian).
Według Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 4 listopada 2003 r. dotyczącej niektórych aspektów organizacji: „Praca w systemie zmianowym oznacza każdą formę organizacji pracy w systemie zmianowym, zgodnie z którą pracownicy zmieniają się na tych samych stanowiskach pracy według określonego harmonogramu, łącznie z systemem następowania po sobie, który może mieć charakter nieprzerwany lub przerywany oraz pociąga za sobą konieczność wykonywania pracy przez pracownika o różnych porach w ciągu określonych dni lub tygodni”.
Praca zdalna – czy zachodzi stosunek pracy?
Podobne dylematy mogą mieć osoby zaczynające pracę w pełni zdalną. Jeżeli nasz przyszły pracodawca działa na terenie Polski, warto sprawdzić, czy stanowisko wpisuje się w ramy telepracy. Została ona szczegółowo opisana w Kodeksie: „Praca może być wykonywana regularnie poza zakładem pracy, z wykorzystaniem środków komunikacji elektronicznej w rozumieniu przepisów o świadczeniu usług drogą elektroniczną (telepraca). Telepracownikiem jest pracownik, który wykonuje pracę w warunkach określonych powyżej i przekazuje pracodawcy wyniki pracy, w szczególności za pośrednictwem środków komunikacji elektronicznej”.
Jeżeli więc będziemy pracować zdalnie, ale z domu, i w stałych godzinach, a wszystkie pozostałe składowe spełniają znamiona stosunku pracy, to jak najbardziej powinniśmy rozważyć umowę o pracę.
Kiedy nie trzeba podpisywać umowy o pracę?
Propozycja podpisania alternatywnej umowy cywilnoprawnej może paść zarówno ze strony firmy, jak i potencjalnego pracownika. Umowa zlecenia bywa bardziej opłacalna dla studentów, umowa o dzieło pozwala natomiast zrezygnować z niektórych składek, i zarobić więcej na rękę. Pamiętajmy jednak, że w temacie formy umowy nie mamy pełnej dowolności – wszystko zależy od tego, czy zatrudnienie spełnia znamiona stosunku pracy. Jeżeli zależy nam na umowie cywilnoprawnej, musimy dostosować sposób świadczenia pracy do jej założeń. To oznacza, z reguły:
- brak stałych godzin pracy lub określonego miejsca pracy,
- brak określonego stanowiska,
- wynagrodzenie godzinowe lub za całość zlecenia/dzieła.
Takie warunki mogą dotyczyć np. pracy dorywczej lub twórczej. Jeżeli jednak mamy do czynienia z normalnym stanowiskiem, pracodawcy nie opłaca się obchodzić przepisów, ponieważ naraża się na kary finansowe. Zgodnie z art. 282 Kodeksu pracy: „Kto, będąc pracodawcą lub działając w jego imieniu, zawiera umowę cywilnoprawną na warunkach, w których zgodnie z art. 22 § 1 powinna być zawarta umowa o pracę, podlega karze grzywny od 1000 zł do nawet 30 000 zł”.
Zatrudnienie na podstawie umowy cywilnoprawnej bywa również nieopłacalne dla pracownika, mimo pozornego zysku w postaci wyższej kwoty netto wynagrodzenia. Potencjalny spór z pracodawcą jest rozstrzygany na podstawie Kodeksu cywilnego, ponieważ prawo pracy zwyczajnie nas nie obowiązuje. Jest więc trudniej wyegzekwować zaległe wynagrodzenie lub walczyć o przywileje pracownicze – w świetle prawa jesteśmy kontrahentami, nie pracownikami firmy.
Forma umowy – jak ją negocjować?
Potencjalny pracodawca może mieć swoje preferencje co do umowy, jednak Kodeks pracy zawsze będzie nadrzędny wobec wewnętrznych zasad firmy. Dotyczy to każdej organizacji która zatrudnia w Polsce pracowników, nawet jeżeli jest to spółka zagraniczna.
Podczas negocjacji zwróćmy uwagę na jasne określenie podstawowych założeń pracy:
- zakresu obowiązków,
- godzin i miejsca pracy,
- formy rozliczenia.
Pomoże to ustalić, czy nowe stanowisko spełnia znamiona stosunku pracy – jeżeli tak, jesteśmy prawnie zobligowani do podpisania umowy o pracę.
Nie bójmy się wskazać zatrudniającemu odpowiednich paragrafów Kodeksu pracy, zwłaszcza, jeżeli propozycje i opinie firmy stoją w kontrze do zgodnych z prawem praktyk. Sprawdzajmy też legalność półśrodków takich jak umowa zlecenie na okres próbny, umowa mieszana (umowa o pracę i cywilnoprawna) czy umowa agencyjna. W większości przypadków prawo będzie po naszej stronie – dlatego warto je znać!
