Składki ZUS a umiarkowany stopień niepełnosprawności – jakie ubezpieczenia powinien wybrać przedsiębiorca z niepełnosprawnością?

Ulgi podatkowe dla osób z niepełnosprawnością

Osoby z niepełnosprawnościami mają prawo do korzystania z licznych ulg i preferencji, w tym w zakresie podatków. Jedną z najpopularniejszych jest ulga rehabilitacyjna przeznaczona dla osób z niepełnosprawnościami albo osób, które mają takie osoby na utrzymaniu i poniosły wydatki na rehabilitację lub związane z ułatwieniem wykonywania czynności życiowych. 

Aby skorzystać z ulgi, trzeba przedstawić dokument potwierdzający poniesienie wydatków oraz fakt niepełnosprawności. W przypadku osób z niepełnosprawnością pozostających na utrzymaniu obowiązuje również limit dochodu – w 2024 roku osoba z niepełnosprawnością nie mogła osiągnąć dochodów wyższych niż 21 371,52 złotych z wyłączeniem m.in. świadczenia uzupełniającego czy zasiłku pielęgnacyjnego. 

W zależności od tego, czy dany wydatek jest kwalifikowany do kategorii wydatków nielimitowanych (np. przystosowanie pojazdu do potrzeb osoby z niepełnosprawnościami), czy limitowanych (np. leki), odliczasz albo pełną kwotę wydatku albo ograniczasz się do zastrzeżonego limitu bądź różnicy. Ulgę odlicza się od dochodu, który jest opodatkowany według skali podatkowej bądź od przychodu opodatkowanego ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych. 

ZUS a prawo do renty: co warto wiedzieć?

Prowadzenie działalności gospodarczej przez przedsiębiorcę z niepełnosprawnościami nie zawsze musi się wiązać z obowiązkowym uiszczaniem składek na ubezpieczenia społeczne. 

Zgodnie z art. 9 ust. 5 ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych osoby mające ustalone prawo do emerytury lub renty podlegają dobrowolnie ubezpieczeniom emerytalnym i rentowym. Reguła nie dotyczy jednak tych prowadzących pozarolniczą działalność, którzy mają ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy oraz rentę socjalną. 

W przypadku osób z niepełnosprawnościami, które mają ustalone prawo do renty rodzinnej, istnieje możliwość podlegania jedynie ubezpieczeniu zdrowotnemu. W takiej sytuacji ubezpieczenie emerytalne i rentowe będzie dobrowolne, jednak po zgłoszeniu do tych ubezpieczeń obowiązkowe stanie się także ubezpieczenie wypadkowe. 

Jakie ulgi w opłacaniu składek przysługują przedsiębiorcom z niepełnosprawnościami?

Przedsiębiorcy rozpoczynający prowadzenie działalności gospodarczej mogą korzystać z ulg, które zmniejszą comiesięczne obciążenie wynikające z konieczności opłacania wysokich składek ZUS. Mowa przede wszystkim o takich rozwiązaniach jak: 

• ulga na start – brak objęcia ubezpieczeniami społecznymi nawet przez 6 pierwszych miesięcy prowadzenia działalności gospodarczej; 
• preferencyjne składki – można z nich skorzystać po wykorzystaniu ulgi na start albo wcześniejszej rezygnacji z tej preferencji. Dzięki rozwiązaniu przedsiębiorca może przez kolejne 24 miesiące kalendarzowe naliczać składki od zadeklarowanej kwoty, która będzie nie niższa niż 30% minimalnego wynagrodzenia; 
• mały ZUS – pozwala opłacać obniżone składki na ubezpieczenie społeczne maksymalnie przez 36 miesięcy, jeśli przychód z działalności gospodarczej w poprzednim roku nie przekroczył 120 tysięcy złotych. 

Osoby z niepełnosprawnościami mogą jednak dodatkowo skorzystać z refundacji składek emerytalnych i rentowych, o ile są obowiązkowe. Jej wysokość jest ustalana na podstawie stopnia niepełnosprawności i wynosi odpowiednio: 

• 100% – w przypadku znacznego stopnia niepełnosprawności; 
• 60% – w odniesieniu do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności; 
• 30% – w razie lekkiego stopnia niepełnosprawności. 

Przywileje ZUS dla osób z niepełnosprawnościami prowadzących działalność gospodarczą to realna korzyść. Najlepiej pokazać to na przykładzie. 

W 2025 roku wysokość standardowych składek emerytalnych wynosi 1015,78 złotych, a rentowych – 416,30 złotych. W pierwszych dwóch latach prowadzenia działalności gospodarczej to odpowiednio 273,24 i 111,98 złotych. 

W przypadku dużego ZUS, gdy za podstawę wymiaru składek przyjmuje się 60% przeciętnego prognozowanego wynagrodzenia miesięcznego w 2025 roku, łączna wysokość składek emerytalnych i rentowych wyniosłaby 1432,08 złotych. Tym samym refundacja wyniesie:

• dla osoby z orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności – 1432,08 złotych; 
• dla osoby z orzeczeniem o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności – 859,25 złotych; 
• dla osoby z orzeczeniem o lekkim stopniu niepełnosprawności – 429,62 złotych. 

Przez pierwsze dwa lata prowadzenia działalności gospodarczej podstawę wymiaru składek można obliczać na podstawie 30% minimalnego wynagrodzenia. W 2025 roku standardowa suma składek emerytalnych i rentowych wynosi 385,22 złotych. Tym samym wysokość refundacji w tym przypadku wyniesie 385,22 złotych w odniesieniu do osoby ze znacznym stopniem niepełnosprawności, 231,13 złotych – z umiarkowanym oraz 115,57 złotych z lekkim stopniem niepełnosprawności. 

Dodatkowo od 2023 roku osoby z umiarkowanym i znacznym stopniem niepełnosprawności, które prowadzą pozarolniczą działalność albo działalność gospodarczą w okresie ulgi na start i są objęte obowiązkiem ubezpieczenia zdrowotnego jedynie z tego tytułu oraz dodatkowo rozliczają uzyskiwany przez siebie przychód z zastosowaniem skali podatkowej, mają prawo obniżyć roczną składkę na ubezpieczenie zdrowotne, w ten sposób, że: 

• będą opłacać miesięczną składkę na ubezpieczenie zdrowotne w wysokości nieprzekraczające kwoty zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych należnej za dany miesiąc;
• ograniczą roczną składkę na ubezpieczenie zdrowotne do wysokości nieprzekraczającej wysokości należnego podatku dochodowego za dany rok kalendarzowy, jeżeli byli w tym okresie zaliczeni do umiarkowanego lub znacznego stopnia niepełnosprawności przez co najmniej jeden miesiąc.

 

Jak zgłosić do ZUS osobę z niepełnosprawnością prowadzącą działalność gospodarczą?

Osoba z niepełnosprawnością prowadząca działalność gospodarczą musi zostać zarejestrowana w ZUS z podaniem właściwego kodu oznaczającego tytuł ubezpieczenia, który składa się z sześciu cyfr. 

Jeśli przedsiębiorca ma prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy, odpowiedni będzie: 

• kod 05 40 – dla ulgi na start; 
• kod 05 72 – w przypadku preferencyjnych składek; 
• kod 05 92 – w zakresie małego ZUS; 
• kod 05 12 – jeśli chodzi o standardowy ZUS bez prawa do ulg. 

Piąta cyfra kodu tytułu ubezpieczenia wskazuje, czy ubezpieczony ma prawo do emerytury albo renty. Cyfra 0 jest właściwa, jeśli takiego tytułu brak, natomiast cyfra 1 oznacza, że ubezpieczony ma prawo do emerytury, a 2 – renty. 

Szósta cyfra informuje o stopniu niepełnosprawności: 

• 0 – stosuje osoba, która nie ma orzeczenia o niepełnosprawności albo nie przedłożyła go płatnikowi składek; 
• 1 – właściwa dla osoby z orzeczeniem o lekkim stopniu niepełnosprawności;
• 2 – właściwa dla osoby z orzeczeniem o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności;
• 3 – właściwa dla osoby z orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności;
• 4 – właściwa dla osoby do 16. roku życia z orzeczeniem o niepełnosprawności.

Obowiązki przedsiębiorcy wobec ZUS w okresach rozliczeniowych

Przedsiębiorcy muszą sporządzać okresowo deklarację DRA, w której wykażą składki, którym podlegają. 

W zależności od formy prawnej są zobowiązanie do jej złożenia: 

• do piątego dnia kolejnego miesiąca – jednostki budżetowe oraz samorządowe zakłady budżetowe; 
• do piętnastego dnia kolejnego miesiąca – płatnicy mający osobowość prawną, w tym np. spółki kapitałowe, spółdzielnie, stowarzyszenia, fundacje, jednostki samorządu terytorialnego czy uczelnie wyższe; 
• do dwudziestego dnia następnego miesiąca – pozostali płatnicy składek, a więc płatnicy opłacający wyłącznie składki na własne ubezpieczenia (np. wspólnicy spółek), przedsiębiorcy i inne podmioty nieposiadające osobowości prawnej, które zatrudniają innych ubezpieczonych, w tym spółki osobowe. 

Gdyby termin na złożenie dokumentów przypadał w dzień, który jest ustawowo wolny od pracy lub w weekend, ostatni dzień terminu przesuwa się na następny dzień roboczy. 

Jak uzyskać refundację składek ZUS z PFRON?

Refundacja składek ZUS dla osób z niepełnosprawnościami jest dokonywana przez PFRON, czyli Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. Aby z niej korzystać, musisz: 

• dysponować orzeczeniem o stopniu niepełnosprawności; 
• złożyć terminowo wniosek WN-U-G za każdy miesiąc, za który chcesz się ubiegać o refundację wraz z załącznikiem INF-O-PdM albo INF-O-PdR, o ile są wymagane; 
• terminowo opłacać składki na ubezpieczenie społeczne (opóźnienia nie mogą być dłuższe niż 14 dni); 
• nie mieć zaległości wobec PFRON w wysokości większej niż 100 złotych. 

Warto pamiętać, że przedsiębiorca z niepełnosprawnością musi obliczać i opłacać składki na ubezpieczenie społeczne według aktualnie obowiązujących przepisów. Środki muszą trafić na rachunek ZUS w terminie. Dopiero po tym, jak uregulujesz składki za dany miesiąc, możesz się ubiegać o ich zwrot z PFRON. Pieniądze otrzymasz bezpośrednio na rachunek bankowy. Refundacji nie otrzymasz w stosunku do kwot, które są finansowane ze środków publicznych. 

Przywileje ZUS dla osób z niepełnosprawnościami obejmują różne rodzaje składek. Dodatkowo na pracowników z orzeczeniem o stopniu niepełnosprawności czekają ulgi podatkowe, z których wielu z nich może być w stanie skorzystać. Z tego powodu warto na bieżąco sprawdzać możliwości w zakresie preferencji i pilnować, aby dopełnić wszystkich formalności w termin