Wskaźniki zaangażowania pracujących rodziców w opiekę nad dziećmi wskazują na to, że to nadal głównie mamy zajmują się dziećmi a finansowe konsekwencje wynikające z opieki nad dziećmi towarzyszą kobietom przez całe ich życie.
W 2023 roku, przeciętna dzienna wysokość zasiłku macierzyńskiego mamy z tytułu urlopu macierzyńskiego wynosiła 111,52 zł, taty z tytułu urlopu ojcowskiego – 204,38 zł. Z kolei przeciętna dzienna wysokość zasiłku macierzyńskiego z tytułu urlopu rodzicielskiego w przypadku mamy wynosiła 107,10 zł, a w przypadku taty – 152,72 zł. Średnia emerytura kobiety w grudniu 2023 r. w Polsce wyniosła 2920,98 zł, a mężczyzn – 4251,56 zł.
Dane ZUS wskazują na duże różnice w zakresie wykorzystania różnego rodzaju świadczeń przez kobiety i mężczyzn oraz na bardzo duże różnice w wysokości świadczeń, jakie są wypłacane rodzicom, np. zasiłki macierzyńskie, czy emerytury. Wynikają one z przebiegu kariery zawodowej, ale również z tego, że kobiety poświęcają dużo więcej czasu na wychowanie dzieci i poświęcają swój czas na okres rodzicielstwa.
Opieka rodzicielska jest jednym z najważniejszych czynników nierówności między płciami. Badacze z całego świata wciąż odnotowują zjawisko tzw. motherhood penalty, czyli kary za macierzyństwo – na rynku pracy matki mają niższe zarobki niż ojcowie. Odmienne traktowanie pracowników ze względu na płeć widać w różnicach w wysokości emerytur, innych możliwościach uczestnictwa w życiu publicznym oraz nierównych szansach na rozwój osobisty.
Wskaźniki zatrudnienia jednoznacznie wskazują, że aktywność zawodowa bezdzietnych kobiet i mężczyzn jest na podobnym poziomie i wynosi 73 i 75%. Po urodzeniu pierwszego dziecka, aktywność kobiet spada do 69%, a mężczyzn rośnie do 85%. Różnice te pogłębiają się wraz z pojawieniem się na świecie kolejnych dzieci.
Ponadto, badania Polskiego Instytutu Ekonomicznego pokazują, że nawet w parach gdzie oboje rodziców pracuje na cały etat i ma dzieci między 1 a 9 rokiem życia, to w aż 68% przypadkach kobieta jest głównie odpowiedzialna za opiekę nad dziećmi. Taka prawidłowość utrzymuje się również w sytuacji, kiedy kobieta zarabia więcej niż mężczyzna, czyli de facto jest głównym żywicielem rodziny.
Podział urlopów rodzicielskich to pierwszy krok do partnerstwa, które przez większość Polek i Polaków jest preferowanym modelem rodziny. Wyniki badania zrealizowanego przez Minds&Roses na zlecenie OLX w maju 2024, wskazują że aż 69% ankietowanych jest zdania, że współdzielenie opieki nad małym dzieckiem umożliwia matkom rozwój zawodowy. Zdaniem większości respondentów włączanie ojców w opiekę to krok w kierunku nowoczesnego, opartego na partnerstwie, modelu rodziny, czy związku. Ponad 73% badanych wskazuje, że tata na urlopie rodzicielskim gwarantuje równiejszy podział obowiązków domowych.
Czy ojcowie zaczną masowo korzystać z urlopów rodzicielskich?
Kiedy w 2011 r. został ustanowiony urlop ojcowski, w bardzo szybkim czasie wykorzystanie tego świadczenia wśród mężczyzn wzrosło do prawie 60%. Wprowadzenie w 2023 roku części urlopu rodzicielskiego dedykowanej ojcom również zaowocowało dynamicznym wzrostem poziomu wykorzystania tego świadczenia.
Doświadczenia innych krajów, np. krajów skandynawskich, wskazują, że nietransferowalność urlopu, czy mówiąc inaczej, część urlopu zarezerwowana tylko dla taty (tzw. father’s qouta) to złoty standard polityki urlopowej dla ojców. Ten mechanizm, obok wysokiej odpłatności, skutecznie zachęca ojców do korzystania z urlopu rodzicielskiego.
Wyniki badania przeprowadzonego przez Uniwersytet Islandii wśród mieszkających na Islandii Polaków, również są optymistyczne. Uniwersytet Islandii postawił przyjrzeć się wykorzystaniu zasiłków rodzicielskich przez polskich ojców mieszkających na Islandii. Kraj ten wprowadzał politykę społeczną dążącą do równego wykorzystania urlopów rodzicielskich przez obojga rodziców od 2000 roku. Obecnie odsetek ojców korzystających z urlopu rodzicielskiego jest tam bardzo wysoki i wynosi 80%.
Badaczki założyły, że polscy ojcowie, ze względu na tradycyjny model wychowania, będą w znikomym stopniu wykorzystywali to świadczenie. Okazało się, jednak, że korzystają z urlopu rodzicielskiego w podobnym stopniu jak Islandczycy (77%). „Wyniki tego badania pokazują jak ważną rolę odgrywają regulacje w kształtowaniu norm społecznych. Liczymy, że ta zmiana w Polsce też się dokona i to w ciągu kilku lat, bo odpowiada na potrzeby młodego pokolenia rodziców. Oczekujemy, że liczba ojców na urlopie rodzicielskim będzie nadal dynamicznie rosła. Jest to w interesie nas wszystkich” – podkreśla przedstawicielka Fundacji Share the Care.
