Czym jest rasizm? Definicja
Według encyklopedii PWN rasizm to zespół poglądów, według których istnieją naturalne i wrodzone różnice między rasami ludzkimi, co musi prowadzić do dominacji jednej nad pozostałymi. Oczywiście nie ma żadnych naukowych potwierdzeń tych stwierdzeń, a powszechnie uważa się je za głęboko krzywdzące.
Z kolei dyskryminacja to wg Słownika j.polskiego PWN prześladowanie poszczególnych osób lub grup społecznych albo ograniczanie ich praw ze względu na m.in. rasę, narodowość, wyznanie płeć.
Rasizm ma bardzo długą historię. Jak wyjaśnia na stronie PAH dr Margaret Amaka Ohia-Nowak, adiunktka w Instytucie Nauk o Komunikacji Społecznej i Mediach na Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, rasizm to uprzedzenie połączone z władzą i przywilejem społecznym. Rasizm instytucjonalny pojawia się wtedy, gdy dana władza (np. szkoła, miejsce pracy) podtrzymuje przewagę osób białych nad innymi, ograniczając dostęp do społecznych i materialnych zasobów, praw i wolności oraz równoprawnego życia w społeczeństwie. Z kolei koncepcja rasizmu strukturalnego zakłada, że jest to systemem globalnych nierówności kształtowany, np. w wyniku europejskiej ekspansji kolonialnej. Rasizm ma też wymiar indywidualny, wtedy przejawia się w uprzedzeniach jednej osoby w stosunku do drugiej.
21 marca to Międzynarodowy Dzień Walki z Dyskryminacją Rasową. Został on utworzony przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w 1966 r. w drodze rezolucji nr 2142 (XXI) w rocznicę masakry dokonanej przez policję w Sharpeville w 1960 r. w RPA. Podczas pokojowej demonstracji przeciwko apartheidowi, funkcjonariusze otworzyli ogień do protestujących. Zginęło wtedy 69 osób, w tym 8 kobiet i 10 dzieci.
Skąd się bierze rasizm? Przyczyny
Uważa się, że rasizm zapoczątkowały podboje kolonialne. Teorie podkreślające przewagę rasy białej nad innymi miały uzasadniać kolonializm i niewolnictwo. Zwolennicy tych poglądów twierdzili, że istnieje związek między cechami fizycznymi np. kolorem skóry a psychicznymi. Poglądy rasistowskie stanowiły ważny element nazizmu.
Współczesny rasizm to nie tyle przejaw niechęci do rasy, ile do pochodzenia etnicznego i kultury. Dziś wstyd jest powiedzieć, że ktoś nie pasuje do zespołu, ponieważ ma inny kolor skóry. Znacznie łatwiej jest stwierdzić, że jest gorszy, ponieważ wyznaje inną religię albo wychował się w innej kulturze.
Przyczyny rasizmu mogą wynikać ze ślepej wiary w przestarzałe poglądy i stereotypy, lęki przed innymi ludźmi albo strachem przed odmiennością kulturową innych grup.
Jak może objawiać się rasizm?
Dyskryminacja w pracy może mieć formę pośrednią i bezpośrednią. Oba rodzaje opisuje Kodeks pracy.
Dyskryminacja bezpośrednia dotyczy działań i zachować wobec konkretnego pracownika. Nierówne traktowanie może przejawiać się np. w postaci niższego wynagrodzenia niż inni pracownicy zatrudnieni na tym samym stanowisku i mający podobne kompetencje, pomijanie w szkoleniach albo jawne ośmieszanie.
Natomiast dyskryminowanie pośrednie istnieje wtedy, gdy na skutek z pozoru neutralnego postanowienia, kryterium lub działania występują niekorzystne dysproporcje albo sytuacje w zakresie nawiązania i rozwiązania stosunku pracy, nierówności w warunkach zatrudnienia, awansowania lub dostępu do szkoleń w celu podnoszenia kwalifikacji zawodowych danej grupy pracowników.
Przejawem rasizmu w pracy są także zachowania:
- zachęcające inne osoby do naruszenia zasady równego traktowania;
- których celem lub skutkiem jest naruszenie godności pracownika, mobbing lub molestowanie.
Jak przeciwdziałać rasizmowi?
Każdy pracodawca ma obowiązek udostępnić pracownikom przepisy dotyczące równego traktowania w zatrudnieniu w formie pisemnej. Ma też prawo wymagać od podwładnych dostosowania się do zasad panujących w firmie. Tutaj dużą rolę odgrywają działy HR, które tworzą komunikację wewnętrzną, dbają o dobrą atmosferę w firmie. Kluczem do przeciwdziałania rasizmowi będą edukacja oraz jasne komunikaty, że rasizm nie będzie tolerowany w zakładzie pracy.
Na obecność zachowań rasistowskich w pracy mają też wpływ sami pracownicy. Jeśli będą je dezaprobować, tępić i zgłaszać, to rasiści nie odważą się np. na docinki i niestosowne żarty.
Co zrobić, gdy padłeś ofiarą rasizmu?
Niestety często rasistowskie żarty ze strony współpracowników są przejawem nie tyle złośliwości i chęci dokuczenia innej osobie, ile brakiem świadomości, że mogą one komuś sprawić przykrość. W takiej sytuacji należy od razu zwrócić uwagę autorowi wypowiedzi.
Jeśli takie zachowania się powtarzają, kolejnym krokiem powinna być rozmowa z przełożonym. Natomiast kiedy dyskryminacji rasowej dopuszcza się nasz kierownik albo dyrektor, sprawę należy zgłosić do działu kard lub związków zawodowych (o ile istnieją w naszym miejscu pracy). Warto mieć zgromadzone dowody np. zachowane wiadomości oraz świadków poszczególnych zdarzeń. Tutaj warto pamiętać, że kodeks pracy (art. 11) wprost zakazuje jakiejkolwiek dyskryminacji w zatrudnieniu, czy to bezpośredniej, czy pośredniej. Jeśli nie uda nam się wyjaśnić sytuacji, w których dochodziło do przejawów rasizmu, lub nasze skargi zostaną zignorowane, pomocy możemy szukać np. w Państwowej Inspekcji Pracy albo u Rzecznika Praw Obywatelskich lub skierować sprawę do sądu pracy. PIP, jak i RPO zapewniają bezpłatną pomoc prawną.
Co istotne w trakcie postępowania sądowego, pracodawca nie może zwolnić pracownika, ani np. obniżyć mu wynagrodzenia. Ta sama zasada dotyczy pracowników, udzielających wsparcia poszkodowanemu i zeznających przeciw pracodawcy. W sądzie pracy pracownik może dochodzić odszkodowania w wysokości nie niższej niż minimalne wynagrodzenie za pracę.
Ofiary rasizmu są też chronione przez Kodeks karny. Art. 257 k.k. przewiduje karę pozbawienia wolności do lat 3 dla osób, które publicznie znieważają grupę ludności albo poszczególną osobę z powodu jej przynależności narodowej, etnicznej, rasowej, wyznaniowej albo z powodu jej bezwyznaniowości lub z takich powodów naruszają nietykalność cielesną innej osoby.
Przestępstwa z nienawiści są w Polsce ścigane z urzędu. Zatem policja albo prokuratura, jak tylko dowiedzą się o zaistniałym fakcie, mają obowiązek podjęcia czynności niezależnie od inicjatywy osoby pokrzywdzonej. Zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa można zgłosić na komisariacie, jak i w prokuraturze. Ze sobą należy mieć dokument tożsamości. Po zgłoszeniu funkcjonariusze odbiorą zeznania, aby ustalić okoliczności zdarzenia.
Podsumowanie
Choć żyjemy w czasach globalizacji i migracji to w wielu zakładach pracy nadal odczuwalna jest dyskryminacja z powodu narodowości, religii albo koloru skóry. Rasizm to nie tylko wygłaszanie obraźliwych epitetów, ale i nierówność w warunkach zatrudnienia, przyznawaniu premii i wysyłaniu na szkolenia. Na szczęście osoby dotknięte dyskryminacją rasową mają prawo domagać się zadośćuczynienia w sądzie pracy, a nawet zgłosić rasistę na policję.
