Postawa proaktywna i reaktywna w pracy

Czym jest postawa proaktywna?

Postawa proaktywna to chęć posiadania świadomego wpływu na wydarzenia i procesy zachodzące na zewnątrz, poprzez odpowiednie reagowanie, oparte na wcześniejszej analizie, posiadanej wiedzy, niezależności oraz własnym zdaniu. To również umiejętność przewidywania danych procesów i odpowiedniego interpretowania zdarzeń, które pojawiają się w naszym życiu. Osoba proaktywna potrafi wziąć odpowiedzialność za swoje zaangażowanie, czyny, decyzje i wybory życiowe, dąży do realizowania celów. 

Osoba cechująca się postawą proaktywną nie czeka na to, aż ktoś wyciągnie pomocną dłoń, tylko reaguje na wydarzenia wokół, przygotowuje plan działania, nie odkłada podejmowania trudnych decyzji na później. Według Stephena Coveya, który napisał bestseller nazywany potocznie biblią współczesnego człowieka – „7 nawyków skutecznego działania”, postawa proaktywna należy do najważniejszych nawyków (w książce bycie proaktywnym jest pierwszym przedstawionym nawykiem skutecznego działania). Z książki wynika, że nasze zachowania są pochodną naszych decyzji, a nie warunków. W rękach każdego człowieka są inicjatywa i odpowiedzialność za to, co się dzieje wokół. 

Czym charakteryzuje się aktywna postawa na rynku pracy?

Na rynku pracy, ze względu na różnorodność dostępnych kategorii, specjalizacji, panuje wiele zmiennych i rośnie konkurencja, co pokazują także statystyki. Użytkownicy OLX Praca w grudniu 2022 r. przesłali ponad 370 tysięcy więcej aplikacji niż w analogicznym okresie rok wcześniej, co przekłada się na blisko 20 proc. wzrostu rok do roku. Poszukujący mogli wybierać średnio w 162 tysiącach aktywnych ogłoszeń o pracę dostępnych w OLX każdego dnia. Choć są przykłady kategorii, w których panuje rynek pracodawcy, w większości przypadków to od kandydatów i pracowników zależy, jak potoczy się ich kariera zawodowa. 

Pracownika z aktywną postawą na rynku pracy cechuje stała chęć rozwoju, wzbogacania własnych umiejętności. Taka osoba uczestniczy w kursach i warsztatach, analizuje swoje mocne i słabe strony, wyciąga wnioski i próbuje jednocześnie niwelować błędy podczas wykonywania obowiązków, bierze odpowiedzialność za to, co robi. Pracodawca, mający zamiar zatrudnić nowego pracownika, chce poznać kandydatów podczas rozmowy kwalifikacyjnej – jeśli szuka osoby, która wykazuje proaktywną postawę w pracy, wybierze kogoś ambitnego, zainteresowanego, otwartego na współpracę z innymi, ale z własnym zdaniem i wartościami. 

Co to znaczy, że ktoś jest reaktywny?

Postawa reaktywna charakteryzuje się przenoszeniem odpowiedzialności na czynniki zewnętrzne. Na osoby działające reaktywnie bardzo mocno oddziałują warunki zewnętrzne – pogoda, bliscy, środowisko, życie innych. Jeśli dana osoba opiera swoje życie na negatywnym nastawieniu, nie wierzy we własne możliwości, a swoje niepowodzenia warunkuje czynnikami zewnętrznymi, wprowadza do swojego życia postawę reaktywną. 

Cechą postawy reaktywnej jest brak wzięcia odpowiedzialności za swoje przewinienia, błędne decyzje, również w pracy. Bardzo często błąd, który pracownik popełnia, nie ma w ostatecznym rozrachunku tak negatywnego skutku, jaki może mieć nieodpowiednia reakcja na niego. Jeśli pracownik szuka wymówki i za wszelką cenę usprawiedliwia samego siebie, nie będzie wyciągał wniosków, nie naprawi błędów. Ludzie działający skutecznie zdają sobie sprawę z własnej odpowiedzialności za podejmowane decyzje. Pomiędzy „wolę” a „muszę” jest ogromna różnica – to granica pomiędzy byciem proaktywnym a reaktywnym. 

Zalety postawy proaktywnej

Postawa proaktywna wpływa na większą kontrolę nad życiem prywatnym oraz zawodowym, pozwala czuć, że nasz los zależy od nas samych, bo to my podejmujemy decyzje. Ma także nieodłączny związek z przyszłością – proaktywne działanie pomaga również w wyznaczaniu celów, rozwijaniu się, osiąganiu sukcesów.

Jeśli ktoś jest proaktywny, wie, że jego życie ma znaczenie. Może realizować swoją wolę, wartości, potrafi na bazie własnej wiedzy zareagować na czynniki, które wpływają na jego życie. Jest odpowiedzialny, potrafi przyjąć porażkę, nie zwala winy na innych, na czynniki zewnętrzne – uwarunkowania, okoliczności, zachowania innych osób. Dlaczego jest to pomocne? Ponieważ uczy odpowiedniej interpretacji zachodzących wydarzeń. 

Jak rozwijać postawę proaktywną?

Postawa proaktywna jest nabyta i warto nad nią pracować. Jest jednak mnóstwo sytuacji, w których to właśnie język reaktywny może z łatwością wtargnąć do życia każdego z nas. Skoro mówimy do kogoś: „Nie mogę, nie mam na to czasu”, to znaczy, że jest zjawisko zewnętrzne, które ma wpływ na nasz brak czasu, ponieważ każdy z nas ma możliwość organizowania własnego czasu – np. życia poza pracą. W końcu może się okazać, że przyczyną braku czasu nie są istotne obowiązki, tylko np. wielogodzinne scrollowanie mediów społecznościowych. Osoba nie potrafi odpowiednio zareagować przez czynnik zewnętrzny, co uwalnia w niej język reaktywny, np. w formie wypowiedzi: 

• „Nie mogę”, 
• „Tego nie da się zrobić, bo…”, 
• „Zrobiłbym to, gdyby…”, 
• „Nie umiem języka angielskiego, ponieważ w szkole źle mnie go uczono”.

Co jest istotne w rozwijaniu w sobie postawy aktywnej? Ważne jest budowanie własnej świadomości – dostrzeganie możliwości i budowanie wrażenia, że niekoniecznie jest tylko jedno wyjście z danej sytuacji. Na wiele sytuacji nie możemy mieć wpływu, ale jeśli zrozumiemy, że wiele wydarzeń zależy od naszego zdania, naszych decyzji, możemy uświadomić sobie, że nasz system wartości jest bardzo potrzebny – że istotne są nasze odczucia, reagowanie w zgodzie ze sobą. Wtedy łatwiej będzie zrozumieć, czy podejmujemy decyzje dlatego, bo ktoś inny tak powiedział, czy po prostu zgadzamy się z tym zdaniem i jest to spójne z naszymi wartościami. 

W budowaniu postawy proaktywnej pomaga wyznaczanie sobie własnych celów i dążenie do ich realizacji. Ważne jest jednak to, aby realizować je wtedy, jeśli one rzeczywiście są dla nas ważne i zgodne z naszym systemem wartości. Wówczas nasze zaangażowanie będzie na jeszcze wyższym poziomie, możemy mieć w sobie większą motywację, otwieramy się na kolejne pomysły, utożsamiamy się z danym celem i jego założeniami. 

Postawa proaktywna pokazuje, jak ważne jest kontrolowanie własnego życia i rozumienie, że nasze decyzje powinny być świadome. Warto w swoim życiu przejąć inicjatywę, by być mniej podatnym na uwarunkowania zewnętrzne i zachowania innych. Nie ma nic lepszego niż świadomość, że jesteśmy kowalami własnego losu – i to przede wszystkim od nas zależy, jak nasze życie będzie wyglądało.