Orzeczenie o niezdolności do pracy – czym jest?
Orzeczenie o niezdolności do pracy to dokument wydawany w celu potwierdzenia, że dana osoba z powodów zdrowotnych nie jest w stanie wykonywać pracy zarobkowej w pełnym lub nawet ograniczonym zakresie. Ma ono kluczowe znaczenie przy ubieganiu się o rentę z tytułu niezdolności do pracy, a także o inne formy wsparcia – np. świadczenie rehabilitacyjne czy różne zasiłku z ZUS-u.
Osoba, która posiada już orzeczenie o niezdolności do pracy, nie musi się dodatkowo starać o orzeczenie stopnia niepełnosprawności. Dokument z ZUS pozwala jej korzystać ze wszystkich ulg podatkowych i innych przywilejów dostępnych dla osób z niepełnosprawnościami. Nie działa to jednak w drugą stronę – orzeczenie o stopniu niepełnosprawności nie uprawnia do renty z tytułu niezdolności do pracy. Dokument wystawiany przez powiatowe lub wojewódzkie zespoły do spraw orzekania o niepełnosprawności służy więc tylko celom pozarentowym.
Tryb orzekania o niezdolności do pracy
Przy wydawaniu orzeczenia o niezdolności do pracy ustala się przede wszystkim:
- datę powstania niezdolności do pracy,
- przewidywany okres niezdolności do pracy lub jej trwały charakter,
- związek przyczynowy niezdolności do pracy z określonymi okolicznościami (np. chorobą zawodową lub wypadkiem przy pracy),
- ewentualną niezdolność do samodzielnej egzystencji,
- celowość przekwalifikowania zawodowego.
W procesie decyzyjnym ZUS kieruje się zarówno stopniem naruszenia sprawności organizmu, jak i rokowaniami co do odzyskania zdolności pracy w drodze leczenia i rehabilitacji. Ocenia możliwość wykonywania dotychczasowej pracy, ale i celowość ewentualnego przekwalifikowania na rzecz podjęcia innego zatrudnienia. Pod uwagę bierze więc między innymi:
- wiek,
- poziom wykształcenia,
- predyspozycje psychofizyczne,
- rodzaj i charakter dotychczas wykonywanej pracy.
Orzeczenie o niezdolności do pracy wydawane jest na podstawie dokumentacji dołączonej do wniosku i po przeprowadzeniu bezpośredniego badania stanu zdrowia. Może się ono okazać jednak zbędne, jeśli załączone dokumenty stanowią wystarczającą przesłankę do wydania orzeczenia. Dołącza się do nich czasami także opinie lekarza konsultanta lub psychologa oraz wyniki badań dodatkowych czy obserwacji szpitalnej.
Osoba, która stara się o orzeczenie o niezdolności do pracy, jest kierowana na właściwe badania z oddziału ZUS. Jeśli dwukrotnie nie stawi się na nie we wskazanym terminie bez uzasadnionej przyczyny, dojdzie do odstąpienia od postępowania. Warto jednak pamiętać, że badania te mogą być przeprowadzone w miejscu pobytu osoby zainteresowanej orzeczeniem, jeśli stan zdrowia (stwierdzony w zaświadczeniu lekarskim) nie pozwala jej osobiście stawić się przed lekarzami.
Kto wydaje orzeczenie o niezdolności do pracy?
Wydawaniem orzeczeń o niezdolności do pracy zajmuje się lekarz orzecznik z ZUS. Podejmuje on decyzje w pierwszej instancji. W razie ewentualnych sprzeciwów lub zarzutów wadliwości sprawa kierowana jest jednak do komisji lekarskiej, która orzeka w 3-osobowym składzie. Dysponuje ona tą samą dokumentacją i może przeprowadzać te same badania co lekarz orzecznik.
Na zgłoszenie ewentualnego sprzeciwu od orzeczenia lekarza orzecznika do komisji lekarskiej wnioskodawca ma 14 dni. Sprzeciwy po terminie nie są rozpatrywane, choć w uzasadnionych przypadkach ZUS ma prawo przywrócić możliwość ich złożenia. Tyle samo czasu – 14 dni – ma prezes ZUS na zgłoszenie zarzutu wadliwości orzeczenia i przekazanie sprawy do komisji lekarskiej. W takiej sytuacji niezwłocznie informuje o tym również wnioskodawcę.
Zarówno lekarz orzecznik, jak i członek komisji lekarskiej musi spełniać następujące warunki:
- specjalizacja – zwłaszcza w zakresie takich dziedzin medycyny jak choroby wewnętrzne, chirurgia, psychiatria, neurologia, medycyna pracy czy medycyna społeczna,
- przeszkolenie – w zakresie ustalonym przez prezesa ZUS.
Co istotne, lekarz orzecznik nie może być jednocześnie członkiem komisji lekarskiej.
Całkowita a częściowa niezdolność do pracy
Lekarz orzecznik ZUS może wydać orzeczenie o całkowitej lub częściowej niezdolności do pracy. Jego decyzja będzie miała przede wszystkim wpływ na wysokość renty z tego tytułu. Warto pamiętać, że:
- całkowita niezdolność do pracy i samodzielnej egzystencji odpowiada orzeczeniu o znacznym stopniu niepełnosprawności,
- całkowita niezdolność do pracy odpowiada orzeczeniu o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności,
- częściowa niezdolność do pracy odpowiada orzeczeniu o lekkim stopniu niepełnosprawności.
Całkowita niezdolność do pracy oznacza, że dana osoba nie jest w stanie wykonywać żadnej pracy zarobkowej. Częściowa niezdolność dotyczy natomiast niepełnosprawnych, którzy w znacznym stopniu utracili możliwość wykonywania pracy zgodnej z posiadanymi kwalifikacjami. To właśnie osoby z tej drugiej kategorii mają wyższe rokowania na przywrócenie niezbędnej sprawności lub podjęcie innej pracy.
Minimalna renta z tytułu całkowitej niezdolności do pracy wynosi 100% podstawy wymiaru (aktualnie 1780,96 zł), a z tytułu częściowej niezdolności do pracy – 75% podstawy (1335,72 zł).
Orzeczenie o niezdolności do pracy – podsumowanie
Uzyskanie orzeczenia o niezdolności do pracy to podstawowy warunek wypłaty renty z tego tytułu. O dokument należy ubiegać się w ZUS, gdzie wydaje go lekarz orzecznik (w pierwszej instancji) lub komisja lekarska (w drugiej instancji). Trwałość niezdolności do pracy wpływa na przyznany stopień orzeczenia. Całkowita niezdolność uprawnia do renty w wysokości 100% podstawy wymiaru, a częściowa do renty w wysokości 75% podstawy wymiaru. Warto jednak pamiętać, że pozytywna decyzja w sprawie świadczenia nie zamyka osobom z niepełnosprawnościami drogi do zatrudnienia.
