Opiekun osoby z niepełnosprawnością – kto może nim zostać? Jakie świadczenia przysługują? Czy opiekun osoby z niepełnosprawnością może pracować?

Kim jest opiekun osoby z niepełnosprawnością?

Opiekun osoby z niepełnosprawnością to osoba, która pomaga osobie z niepełnosprawnością w codziennym funkcjonowaniu. Zajmuje się zarówno podstawowymi czynnościami z życia codziennego, takimi jak karmienie, mycie czy podawanie leków, jak i dba o zapewnienie odpowiedniego poziomu aktywności, czyli zabiera na spacery, czyta książki czy puszcza muzykę. Opieka nad osobami z niepełnosprawnościami obejmuje również m.in. przewożenie do placówek medycznych na wizyty lekarskie czy rehabilitację. 

Potrzeby osób z niepełnosprawnością różnią się znacznie w zależności od stanu zdrowia, kondycji psychicznej i charakteru, jednak w każdym przypadku rola opiekuna jest dla nich kluczowa. To on dba o zaspokojenie podstawowych potrzeb osoby pozostającej pod opieką i nawiązuje z nią więź emocjonalną, która daje poczucie bezpieczeństwa. Z tego powodu opieka nad osobą z niepełnosprawnością jest pełna wyzwań. 

Kto może zostać opiekunem osoby z niepełnosprawnością?

Opieką nad osobami z niepełnosprawnościami zajmują się najczęściej zawodowi opiekunowie albo najbliżsi. Wybór zależy m.in. od stanu zdrowia i warunków rodzinnych. 

Osoby zajmujące się zawodowo opieką nad osobami z niepełnosprawnościami są zazwyczaj zatrudnione w specjalistycznych domach opieki, agencjach opiekunów albo bezpośrednio u osób prywatnych. Zawód opiekuna osoby z niepełnosprawnością nie wchodzi do katalogu zawodów medycznych, dlatego nie jest regulowany na poziomie ustawowym i aby go wykonywać, nie trzeba spełniać konkretnych wymagań. Kryteria przyjęcia ustalają bezpośrednio pracodawcy, oczekując np. ukończenia specjalistycznych kursów opieki nad osobami z niepełnosprawnościami. 

Opiekę nad osobą z niepełnosprawnością w niektórych przypadkach przejmuje rodzina. Brak środków na opłacenie zawodowego opiekuna czy wola, aby osobą z niepełnosprawnością opiekował się ktoś, kogo zna i komu ufa, to tylko niektóre z powodów takiej decyzji. Czasami podjęcie się tego wyzwania wiąże się z koniecznością rezygnacji z pracy zawodowej. 

Funkcję opiekuna dla osoby z niepełnosprawnością może w pierwszej kolejności objąć osoba z bliskim stopniem pokrewieństwa, która jest objęta obowiązkiem alimentacyjnym. Dla przykładu, opiekunem dziecka z niepełnosprawnością może zostać rodzic, a w przypadku osoby dorosłej – małżonek, rodzice, dzieci, rodzeństwo i wnuki.

Jakie świadczenia przysługują opiekunowi osoby z niepełnosprawnością?

Podjęcie się opieki nad osobą z niepełnosprawnością przez opiekuna to wyzwanie, które może prowadzić do pogorszenia jego sytuacji materialnej. O takich przypadkach pomyślał ustawodawca, organizując określone świadczenia z tytułu sprawowania opieki. 

Na mocy ustawy o świadczeniach rodzinnych oraz Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego opiekun osoby z niepełnosprawnością może korzystać z takich świadczeń jak: 

• specjalny zasiłek opiekuńczy – wynosi 620 złotych i przysługuje osobom, na których ciąży obowiązek alimentacyjny, jeżeli rezygnują z zatrudnienia lub innego sposobu zarobkowania po to, aby opiekować się stale wymagającą tego osobą z orzeczeniem o niepełnosprawności. Opiekunowie muszą spełniać kryterium dochodowe w wysokości 764 złote netto. Specjalny zasiłek opiekuńczy nie jest przyznawany od 1 stycznia 2024 roku, ale została wprowadzona ochrona praw nabytych dla osób, które nabyły do niego prawo wcześniej. 
• świadczenie pielęgnacyjne – dedykowane dla opiekunów sprawujących opiekę nad osobami z niepełnosprawnościami do ukończenia przez nie 18 roku życia. W 2025 roku wynosi 3287 złotych na każde dziecko (w porównaniu do 2988 złotych w 2024 roku). Osoba wymagająca opieki musi dysponować aktualnym orzeczeniem o niepełnosprawności wraz ze wskazaniami do stałej lub długotrwałej opieki, pomocy ze względu na znacznie ograniczoną możliwość samodzielnej egzystencji lub codziennego współudziału w procesie edukacji, leczenia czy rehabilitacji albo orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności. 

Po zmianach przepisów od 1 stycznia 2024 roku o świadczenie pielęgnacyjne mogą się ubiegać: 

• matka albo ojciec; 
• inne osoby, na których zgodnie z przepisami kodeksu rodzinnego i opiekuńczego ciąży obowiązek alimentacyjny, a także małżonkom; 
• opiekun faktyczny dziecka; 
• rodzina zastępcza, osoba prowadząca rodzinny dom dziecka, dyrektor placówki opiekuńczo-wychowawczej, dyrektor regionalnej placówki opiekuńczo-terapeutycznej albo dyrektor interwencyjnego ośrodka preadopcyjnego. 

Świadczenie pielęgnacyjne nie przysługuje m.in. w razie pobierania przez opiekuna specjalnego zasiłku opiekuńczego. 

Jakie obowiązki ma opiekun osoby z niepełnosprawnością?

Wymiar i zakres pomocy udzielanej osobie z niepełnosprawnością zależy przede wszystkim od jej potrzeb. Niezależnie od tego, czy opiekunem jest członek rodziny czy osoba z zewnątrz, w zakres jego obowiązków wchodzi najczęściej: 

• mycie, 
• zmiana garderoby,
• podawanie leków, 
• zmiana opatrunków, 
• podawanie pokarmów, 
• zabieranie do lekarza, 
• wspieranie wszelkich aktywności. 

Czy opiekun osoby z niepełnosprawnością może pracować?

Korzystanie ze specjalnego zasiłku opiekuńczego wymaga od opiekuna zrezygnowania z pracy zawodowej. Zmiany w przepisach, które obowiązują od 1 stycznia 2024 roku, zmieniły jednak zasady w tym zakresie dotyczące świadczenia pielęgnacyjnego. 

Obecnie opiekun dla osoby z niepełnosprawnością w wieku do ukończenia przez nią 18 roku życia może pobierać świadczenie pielęgnacyjne, nawet jeśli wykonuje pracę zarobkową lub uzyskuje inne dochody. Dzięki temu nie musi już rezygnować z dotychczasowego zatrudnienia, aby uzyskać finansowe wsparcie. 

Czy opiekun osoby z niepełnosprawnością musi z nią mieszkać?

Przepisy nie wymagają bezpośrednio, aby opiekun osoby z niepełnosprawnością stale z nią mieszkał. Kluczowe jest spełnienie pozostałych warunków koniecznych dla wypłaty poszczególnych świadczeń. W praktyce jednak – zwłaszcza w przypadku opieki nad osobami niepełnoletnimi, czy gdy uzasadnia to stan zdrowia – opiekun osoby z niepełnosprawnością często mieszka pod tym samym adresem. 

Opieka nad osobą z niepełnosprawnością wymaga wyrozumiałości, indywidualnego podejścia i czasu. Przy organizowaniu jej typu i zakresu najważniejsze powinno być dobro zainteresowanego. Wprowadzane w naszym kraju przepisy mają to ułatwić. Dzięki możliwościom, jakie dają nowe regulacje, opiekun osoby z niepełnosprawnością może liczyć na wsparcie finansowe, które ułatwi dopięcie domowego budżetu i umożliwi sprawowanie opieki z odpowiednią starannością.