Najczęściej przyznawane renty – co uprawnia do otrzymania renty?

Co uprawnia do otrzymania renty?

Prawo do renty przysługuje osobom, które spełniają określone warunki związane ze stanem zdrowia, sytuacją zawodową lub rodzinną. Przyznanie świadczenia może więc wynikać z niezdolności do pracy, ale też z innej trudnej sytuacji życiowej. Brane pod uwagę kryteria będą różniły się w zależności od rodzaju renty.

Niektóre renty wymagają wcześniejszego opłacania składek na ubezpieczenie społeczne, inne przysługują niezależnie od nich. Mogą być przyznawane na czas określony lub dożywotnio, w zależności od okoliczności.

Najczęściej przyznawane renty

Do najczęściej przyznawanych świadczeń rentowych należą:

• renta z tytułu niezdolności do pracy,

• renta rodzinna,

• renta socjalna.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych wypłaca je w różnych okolicznościach, więc warto zapoznać się z dokładnymi zasadami ich przyznawania:

Renta z tytułu niezdolności do pracy

Renta z tytułu niezdolności do pracy przysługuje osobom, które ze względu na stan zdrowia nie są w stanie wykonywać pracy zarobkowej. W jej przypadku ZUS przewiduje dwie kategorie:

• Całkowita niezdolność do pracy – dotyczy osób, które utraciły zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy.
• Częściowa niezdolność do pracy – dotyczy osób, które w znacznym stopniu utraciły zdolność do pracy zgodnej z posiadanym poziomem kwalifikacji.

Aby ubiegać się o rentę z tytułu częściowej lub całkowitej niezdolności do pracy, należy spełnić wszystkie poniższe warunki:

• zostać uznanym za niezdolnego do pracy,
• mieć wymagany – stosowny do wieku, w którym powstała niezdolność do pracy – okres składkowy i nieskładkowy,
• wykazać, że niezdolność do pracy powstała w okresie zdefiniowanym w ustawie emerytalnej (np. w okresie zatrudnienia, pobierania zasiłku itp.) albo nie później niż w terminie 18 miesięcy od ustania tego okresu.

Warto jednak zauważyć, że drugi z tych warunków nie dotyczy ubezpieczonych, którzy stracili zdolność do pracy wskutek wypadku w drodze do lub z pracy. Ostatni z kolei nie obejmuje osób legitymujących się co najmniej 20-letnim (kobiety) lub 25-letnim (mężczyźni) okresem składkowym i nieskładkowym.

Analizując powyższe przepisy, możesz zastanawiać się, ile wynosi wymagany okres składkowy i nieskładkowy do przyznania renty. Jest on uzależniony od wieku, w którym dana osoba utraciła zdolność do pracy:

• 1 rok – jeśli niezdolność do pracy powstała przed ukończeniem 20. roku życia,
• 2 lata – jeśli niezdolność do pracy powstała między 20. a 22. rokiem życia,
• 3 lata – jeśli niezdolność do pracy powstała między 22. a 25. rokiem życia,
• 4 lata – jeśli niezdolność do pracy powstała między 25. a 30. rokiem życia,
• 5 lat – jeśli niezdolność do pracy powstała po ukończeniu 30. roku życia.

Musisz też wiedzieć, że renta zdrowotna występuje w trzech różnych rodzajach:

• Renta stała przysługuje ubezpieczonemu, którego niezdolność do pracy jest trwała.
• Renta okresowa przysługuje osobie, której niezdolność do pracy ma charakter czasowy.
• Renta szkoleniowa przysługuje ubezpieczonemu, który uzyska orzeczenie o celowości przekwalifikowania zawodowego ze względu na niezdolność do pracy w dotychczasowym zawodzie.

Ile wynosi renta chorobowa? Przy częściowej niezdolności do pracy jest to min. 1335,72 zł, a przy całkowitej 1780,96 zł (stan na luty 2025 r.). Kwoty te wzrastają kolejno do 1602,86 i 2137,15 zł, jeśli niezdolność powstała w związku z wypadkiem lub chorobą zawodową.

Renta rodzinna

Renta rodzinna przysługuje uprawnionym członkom rodziny zmarłego, który w chwili śmierci miał prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy. Jest to forma wsparcia finansowego, mającego na celu zabezpieczenie bliskich ubezpieczonego przed nagłą utratą dochodu.

Prawo do renty rodzinnej posiadają bliscy osoby, która w chwili śmierci:

• miała ustalone prawo do emerytury albo spełniała warunki do jej uzyskania,
• miała ustalone prawo do emerytury pomostowej,
• miała ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy albo spełniała warunki do jej uzyskania,
• pobierała zasiłek przedemerytalny,
• pobierała świadczenie przedemerytalne,
• pobierała nauczycielskie świadczenie kompensacyjne.

Do rodziny, która może liczyć na rentę w przypadku śmierci bliskiej osoby, zaliczają się:

• Dzieci – własne, drugiego małżonka i przysposobione:
  • do ukończenia 16. roku życia,
  • do ukończenia 25. roku życia, jeśli kontynuują naukę,
  • bez względu na wiek, jeśli są całkowicie niezdolne do pracy.
• Małżonek – jeśli spełnia warunki określone w ustawie emerytalnej (np. przed śmiercią ubezpieczonego osiągnął wiek 50 lat, jest niezdolny do pracy, wychowuje dziecko uprawnione do renty rodzinnej itd.).
• Rodzice – jeśli spełniają warunki obowiązujące w przypadku wdowców, a ubezpieczony bezpośrednio przed śmiercią przyczyniał się do ich utrzymania.
• Wnuki i rodzeństwo – jeśli przed osiągnięciem pełnoletniości zostały przyjęte przez ubezpieczonego na wychowanie i utrzymanie (przynajmniej rok przed jego śmiercią).

Szczegółowe warunki przyznawania renty rodzinnej opisane zostały w ustawie o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Ile wynosi renta rodzinna? Jej wysokość odpowiada:

• 85% świadczenia zmarłego – jeśli do renty rodzinnej uprawniona jest jedna osoba,
• 90% świadczenia zmarłego – jeśli do renty rodzinnej uprawnione są dwie osoby,
• 95% świadczenia zmarłego – jeśli do renty rodzinnej uprawnione są trzy lub więcej osób.

Wszystkim uprawnionym przysługuje jedno łączne świadczenie, które dzieli się równo między nich. Jego wartość nie może być przy tym niższa niż 1780,96 zł brutto (stan na luty 2025 r.).

Renta socjalna 

Trzecim często przyznawanym rodzajem świadczenia rentowego jest renta socjalna. Ma ona wiele wspólnego z opisaną na początku tego artykułu rentą inwalidzką, ponieważ ZUS przyznaje ją osobom całkowicie niezdolnym do pracy. Niezdolność ta ma jednak źródło w naruszeniu sprawności organizmu. Jest to zatem forma wsparcia przeznaczona dla tych, którzy nie mogą nabyć uprawnień do innych świadczeń z systemu ubezpieczeń społecznych, ponieważ ich niezdolność do pracy powstała przed rozpoczęciem aktywności zawodowej.

Renta socjalna przysługuje osobom pełnoletnim, które:

• posiadają orzeczenie lekarskie o całkowitej niezdolności do pracy,
• utraciły zdolność do pracy przed ukończeniem 18. roku życia lub – jeśli kontynuowały naukę – przed ukończeniem 25. roku życia.

ZUS przewiduje jednak pewne wyjątki od tej reguły. Na rentę socjalną nie mogą liczyć na przykład osoby uprawnione do emerytury, renty z tytułu niezdolności do pracy, zasiłku lub świadczenia przedemerytalnego, a także nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego. Nie otrzymają jej również posiadacze nieruchomości rolnych o powierzchni użytków powyżej 5 ha przeliczeniowych.

Podobnie jak świadczenie przyznawane z powodu problemów zdrowotnych, tak i renta socjalna może mieć charakter stały lub okresowy. Jej aktualna wysokość to 1780,96 zł (stan na luty 2025 r.). Aby się o nią starać, należy złożyć w ZUS odpowiedni wniosek o rentę wraz z szeregiem niezbędnych dokumentów.

Najczęściej przyznawane renty – podsumowanie

Po lekturze tego artykułu wiesz już, kto może starać się o rentę z tytułu niezdolności do pracy i czym różni się ona od renty rodzinnej czy socjalnej. W ramach podsumowania zapoznaj się więc z najczęściej zadawanymi w tym temacie pytaniami:

Jakie renty przyznaje ZUS?

Podstawowe rodzaje rent ZUS to zdrowotna (z tytułu niezdolności do pracy), rodzinna i socjalna.

Czy wysokość renty zależy od zarobków?

To zależy. Renta z tytułu niezdolności do pracy wyliczana jest m.in. na podstawie stażu ubezpieczeniowego i wynagrodzenia z wybranych lat pracy, ale renta socjalna z oczywistych względów stanowi już świadczenie stałe.

Ile lat pracy do renty?

Wymagany staż ubezpieczeniowy do renty z tytułu niezdolności do pracy zależy od wieku, w którym ta niezdolność powstała, i może wynosić od 1 roku do 5 lat. Osoby zainteresowane rentą bez lat pracy powinny starać się natomiast o świadczenie socjalne.

Renta z tytułu niezdolności do pracy i renta socjalna – dla kogo?

Rentę chorobową przyznaje się w przypadku złego stanu zdrowia i braku rokowań na odzyskanie zdolności do pracy po przekwalifikowaniu. Renta socjalna przysługuje natomiast osobom z naruszoną sprawnością organizmu, które zdolność do pracy utraciły przed 18. lub 25. rokiem życia.

Ile można dorobić do renty?

Przychody większe niż 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy spowodują zmniejszenie renty, a przekraczające 130% tej kwoty poskutkują zawieszeniem świadczenia.