Jakie są skutki dyskryminacji i jak wpływają na życie zawodowe?

Jakie są konsekwencje dyskryminacji?

Nierówne traktowanie pracowników to zjawisko, którego skutki można rozpatrywać zarówno w skali mikro, jak i makro. Dzielą się one między innymi na:

• Psychologiczne – dyskryminacja wpływa przede wszystkim na stan psychiczny i emocjonalny osób, które jej doświadczają.
• Ekonomiczne – warto zauważyć, że nierówne traktowanie może negatywnie odbijać się nie tylko na zarobkach dyskryminowanego pracownika, ale także na kosztach ponoszonych przez firmę.
• Prawne – dyskryminacja w miejscu pracy podlega konsekwencjom prawnym, które mogą obejmować na przykład postępowania sądowe i sankcje finansowe.
• Organizacyjne – nierówne traktowanie pracowników negatywnie wpływa na funkcjonowanie firmy i kulturę pracy, co może prowadzić do spadku efektywności organizacji.
• Społeczne – dyskryminacja uniemożliwia wykorzystanie pełnego potencjału pracowników, ograniczając ich aktywność na rynku pracy, a więc i rozwój gospodarki.

W dalszej części artykułu przyjrzymy się dokładniej każdemu z powyższych zagadnień. Warto w tym celu podzielić je na indywidualne i organizacyjne konsekwencje dyskryminacji.

Jakie efekty dyskryminacja ma na poziomie indywidualnym?

Dyskryminacja w zatrudnieniu negatywnie odbija się przede wszystkim na samych jej ofiarach. Skutki te mogą mieć charakter psychiczny, zawodowy lub społeczny. Prowadzą do długofalowych konsekwencji, utrudniając jednostce rozwój, obniżając jej jakość życia i pogarszając ogólne samopoczucie.

Osoby dyskryminowane są narażone na stres, frustrację i poczucie niesprawiedliwości. Może to oczywiście prowadzić do poważnych i długotrwałych problemów ze zdrowiem, takich jak bezsenność, bóle głowy czy zaburzenia trawienia. Tacy pracownicy tracą również wiarę we własne możliwości i kompetencje. Drastycznie zwiększa to ryzyko wypalenia zawodowego, a nawet stanów depresyjnych.

U ofiar dyskryminacji niejednokrotnie obserwuje się też wycofanie z życia społecznego, co może prowadzić do konfliktów z rodziną i przyjaciółmi. Nierówne traktowanie pracowników nie jest więc problemem, który zaczyna się i kończy w pracy. Doświadczające go osoby czują się odrzucone i sfrustrowane, przenosząc te emocje do domu i kierując się nimi w relacjach prywatnych. Przestają ponadto wierzyć w społeczną sprawiedliwość i tracą chęć walki o swoje prawa.

Bardzo wyraźny jest oczywiście wpływ dyskryminacji na sytuację zawodową pracownika. Mając ograniczony dostęp do awansów, podwyżek, szkoleń lub innych przywilejów, nie może się on swobodnie rozwijać, a co za tym idzie – poprawiać swojego położenia. Nierówno traktowane osoby często zmuszane są do odejścia z pracy, a w ich CV pojawiają się problematyczne luki. W efekcie dyskryminowanym pracownikom trudniej znaleźć nowe zatrudnienie i utrzymać stabilność finansową.

Jakie są długofalowe efekty dyskryminacji na poziomie organizacyjnym?

Nie przeciwdziałając dyskryminacji, firmy narażają się na negatywne skutki w zakresie efektywności pracy, kultury organizacyjnej, a także wizerunku. Szkodząc pracownikom, szkodzą więc same sobie.

W każdej organizacji dyskryminacja negatywnie wpływa na wyniki w pracy. Dzieje się tak, ponieważ pracownicy, którzy doświadczają nierównego traktowania, często nie są w stanie wykorzystać pełni swoich możliwości. W efekcie czują się niedoceniani i zniechęceni do angażowania się w obowiązki zawodowe. Brak perspektyw awansu i poczucie niesprawiedliwości mogą powodować u nich nawet apatię.

Silne napięcie emocjonalne związane z dyskryminacją utrudnia lub wręcz uniemożliwia koncentrację i podejmowanie racjonalnych decyzji. Dochodzi do większej liczby błędów i przestojów, co naraża firmę na wymierne straty finansowe. W nieprzyjaznym środowisku pracy nie może być też mowy o kreatywności, podejmowaniu twórczego ryzyka czy generowaniu nowatorskich rozwiązań.

Organizacje, które nie przeciwdziałają dyskryminacji, narażone są ponadto na odpływ wartościowych pracowników. Nierówne traktowanie to zjawisko, które zdecydowanie utrudnia przyciąganie i utrzymywanie talentów, co w dłuższej perspektywie osłabia konkurencyjność firmy. Staje ona w obliczu wysokiej rotacji pracowników, która pociąga za sobą wzrost kosztów rekrutacji i onboardingu nowych specjalistów.

Dyskryminacja prowadzi do spadku zespołowego zaangażowania i wzrostu liczby konfliktów. Niezdrowa rywalizacja osłabia dynamikę firmy, a dodatkowo utrudnia komunikację, narażając całe przedsiębiorstwo na sytuacje kryzysowe. Żaden wysoko wykwalifikowany pracownik nie zostanie w takim miejscu, wobec czego kadra zarządzająca może mieć spory problem z budową sprawnie funkcjonującej organizacji.

Jak łatwo się domyślić, wewnętrzne spory i nieporozumienia nie pozostaną żadną firmową tajemnicą. Każdy niezadowolony pracownik – zwłaszcza jeśli zdecyduje się odejść – chętnie podzieli się swoją opinią na temat pracodawcy czy to w mediach społecznościowych, czy w portalu branżowym. To z kolei doprowadzi do pogorszenia wizerunku organizacji i spadku jej reputacji zarówno wśród klientów czy inwestorów, jak i wśród potencjalnych pracowników oraz partnerów biznesowych.

Warto też pamiętać, że przypadki dyskryminacji niejednokrotnie znajdują swój finał w sądzie. Naraża to pracodawcę na konsekwencje prawne i straty finansowe. Takie procesy mogą ciągnąć się latami, generując oczywiście dodatkowe koszty. Wypłata ewentualnych odszkodowań czy kar to nie jedyny problem firmy, która zaniedbała kwestię przeciwdziałania dyskryminacji. Postępowanie sądowe – a tym bardziej niekorzystny dla organizacji wyrok – to przecież wyjątkowo negatywny PR na rynku, utrudniający podejmowanie nowych współprac i pozyskiwanie klientów.

Czym tak naprawdę jest dyskryminacja w pracy?

Żeby przeciwdziałać skutkom nierównego traktowania pracowników, trzeba najpierw wiedzieć, na czym ono dokładnie polega. Definicja dyskryminacji mówi, że jest to niesprawiedliwe i krzywdzące zachowanie wobec jednostki, które stawia ją w niekorzystnej sytuacji w porównaniu z innymi, ze względu na jej określoną cechę chronioną. Może to być na przykład (ale nie tylko):

• płeć,
• wiek,
• narodowość,
• rasa,
• pochodzenie etniczne,
• niepełnosprawność,
• orientacja seksualna,
• wyznanie,
• przekonania polityczne,
• przynależność związkowa,
• cechy fizyczne,
• status materialny,
• pochodzenie społeczne,
• rodzaj umowy (na czas określony/nieokreślony),
• wymiar czasu pracy (na pełen etat/na część etatu).

Nierówne traktowanie najczęściej wiąże się więc z cechą uznaną przez grupę dominującą w danym środowisku za mniej wartościową lub wręcz niepożądaną. Jeśli chcesz poznać konkretne przykłady dyskryminacji w miejscu pracy, czytaj dalej.

Jakie są różne formy dyskryminacji w miejscu pracy?

W miejscu pracy można spotkać się z przejawami dyskryminacji bezpośredniej i pośredniej. Te pierwsze są zdecydowanie łatwiejsze do zidentyfikowania – mają miejsce wtedy, gdy jednostka jest traktowana gorzej niż inni z powodu konkretnej cechy chronionej. Obejmują na przykład:

• odrzucenie kandydatury kobiety na stanowisko kierownicze, mimo że ma ona takie same kwalifikacje jak rywalizujący z nią mężczyzna,
• wypłacanie osobie z niepełnosprawnością niższego wynagrodzenia za taką samą pracę, jaką wykonują inni pracownicy,
• odmowa pracownikowi awansu ze względu na jego orientację seksualną.

Dyskryminacja pośrednia nie ma tak jawnego charakteru, wobec czego może być trudna do udowodnienia. Występuje wtedy, gdy pozornie neutralne zasady, procedury lub wymagania powodują niekorzystne skutki dla określonego pracownika. To na przykład:

• wymóg pracy w pełnym wymiarze godzin, który może wykluczać rodziców i opiekunów małych dzieci,
• organizacja obowiązkowych spotkań po godzinach pracy, co może dyskryminować pracowników o określonych zobowiązaniach rodzinnych lub religijnych,
• wymóg biegłej znajomości języka w sytuacjach, kiedy nie jest ona niezbędna, co może stawiać w niekorzystnej sytuacji choćby imigrantów.

Omawiając rodzaje dyskryminacji, warto również wspomnieć o zjawisku pozytywnej dyskryminacji. W przeciwieństwie do tej negatywnej, nie krzywdzi ona osób o określonych cechach, a służy wyrównywaniu ich szans na rynku pracy. Takie działania podejmowane są z myślą o grupach marginalizowanych w różnych obszarach życia – na przykład o osobach z niepełnosprawnościami lub o mamach powracających do pracy po opiece nad nowonarodzonym dzieckiem.

W jaki sposób może przejawiać się dyskryminacja w miejscu pracy?

Do najczęstszych przejawów nierównego traktowania w miejscu pracy należą:

Dyskryminacja ze względu na płeć

Na wielu stanowiskach kobiety wciąż otrzymują niższe pensje niż mężczyźni. Mają też problemy z powrotem do pracy po przerwie macierzyńskiej lub rodzicielskiej. W skrajnych przypadkach padają nawet ofiarami molestowania seksualnego, czyli fizycznego, werbalnego lub pozawerbalnego zachowania, które polega na naruszeniu ich godności na tle seksualnym albo odnoszącym się do ich płci.

Nie oznacza to jednak, że ofiarami dyskryminacji ze względu na płeć nie mogą być mężczyźni. Najczęściej dotyczy to zawodów i stanowisk powszechnie uznawanych za „kobiece”. Panowie mogą mieć duże problemy na przykład z tym, żeby znaleźć pracę jako przedszkolny wychowawca, pielęgniarz czy położny.

Dyskryminacja ze względu na wiek

Ageizm – czyli dyskryminacja seniorów (50+) na rynku pracy – to coraz powszechniejszy problem. Wiek i doświadczenie przestają dziś działać na korzyść pracowników, a zaczynają im utrudniać znalezienie godnej i stabilnej pracy. Z uwagi na obecną strukturę demograficzną w Polsce trend powinien być wręcz odwrotny. Aktywizacja zawodowa osób starszych zdecydowanie wsparłaby system emerytalny i pozytywnie wpłynęłaby na stan gospodarki.

Zdecydowanie rzadziej ofiarami dyskryminacji padają osoby młode. Warto tu jednak wspomnieć o wszelkiego rodzaju ogłoszeniach, które wymagają od nich doświadczenia zawodowego, jakiego początkujący pracownicy nie mieli jeszcze prawa zdobyć.

Inne przejawy dyskryminacji

Problemem w miejscu pracy może być też:

• dyskryminacja wobec osób LGBTQ+ – np. brak akceptacji dla neutralnych płciowo zwrotów w miejscu pracy,
• dyskryminacja ze względu na religię i światopogląd – np. zmuszanie pracowników do udziału w wydarzeniach firmowych o charakterze niezgodnym z ich przekonaniami,
• dyskryminacja ze względu na niepełnosprawność – np. brak infrastruktury dostosowanej do potrzeb osób poruszających się na wózkach inwalidzkich.

Jak walczyć z dyskryminacją w pracy i w zatrudnieniu? Kodeks Pracy jako narzędzie ochrony

Zgodnie z Kodeksem pracy, każdy pracownik ma prawo do równego traktowania w zakresie:

• nawiązania i rozwiązania stosunku pracy,
• warunków zatrudnienia,
• awansowania,
• dostępu do szkoleń w celu podnoszenia kwalifikacji zawodowych.

W przepisach Kodeksu pracy wymienione są też cechy szczególnie chronione w kontekście dyskryminacji, a wśród nich między innymi płeć, wiek, niepełnosprawność, rasa, religia, narodowość itd. Akt wprowadza zakaz nierównego traktowania pracowników na wszystkich etapach zatrudnienia – od nawiązania stosunku pracy, przez warunki awansowania, aż po dostęp do szkoleń.

Pracodawca ma więc obowiązek przeciwdziałać dyskryminacji poprzez:

• organizację pracy w sposób gwarantujący równe traktowanie,
• wprowadzenie procedur antydyskryminacyjnych,
• w przypadku zarzutów ze strony pracownika – udowodnienie przed sądem, że do dyskryminacji nie doszło.

Pracownik ma prawo dochodzić odszkodowania, jeśli pracodawca dopuści się dyskryminacji lub nie będzie jej aktywnie przeciwdziałał. Zgodnie z Kodeksem pracy, taka rekompensata nie może być niższa niż minimalne wynagrodzenie. Warto pamiętać, że kiedy sprawa trafi na drogę sądową, to na pracodawcy będzie spoczywał ciężar dowodu.

Jak zgłosić przypadek dyskryminacji w pracy?

Jako że dyskryminacja wpływa na zdrowie psychiczne i może mieć poważne konsekwencje dla kariery pracownika, nie powinien on zwlekać ze zgłoszeniem takiego problemu. Aby to zrobić, będzie potrzebował przede wszystkim dowodów. Warto więc dokumentować niepożądane incydenty, zapisując na przykład konkretne zdarzenia, ich daty, godziny i okoliczności. Przydadzą się również świadkowie, którzy potwierdzą te relacje.

W pierwszej kolejności pracownik może zgłosić przypadek nierównego traktowania do swojego pracodawcy, a dokładnie do działu HR. W ramach przyjętych procedur firma powinna zareagować i rozwiązać problem. Jeśli taka interwencja nie przyniesie oczekiwanych rezultatów, pracownik ma prawo zgłosić się do Państwowej Inspekcji Pracy. Przeprowadzi ona odpowiednie kontrole i przyjrzy się polityce antydyskryminacyjnej organizacji. Jeśli wykryje nieprawidłowości w tym zakresie, będzie mogła nałożyć na pracodawcę karę finansową.

W ostateczności ofiara dyskryminacji może skorzystać z konsultacji prawnych i złożyć pozew do sądu pracy. Taka ścieżka pozwoli jej ubiegać się o odszkodowanie z tytułu nierównego traktowania w miejscu pracy.

Jakie kroki podjąć, by powstrzymać dyskryminację?

Aby nie narażać się na dyskryminację i jej długoterminowe skutki społeczne, wizerunkowe czy ekonomiczne, pracodawcy powinni aktywnie jej przeciwdziałać. Mogą to osiągnąć poprzez:

• budowanie właściwej kultury organizacyjnej – np. promowanie różnorodności i inkluzywności, a także wprowadzenie zasad szacunku i sprawiedliwości w zakładzie pracy,
• wdrożenie jasnej polityki antydyskryminacyjnej – obejmującej zakazane zachowania i ich konsekwencje, a także konkretne procedury dla ewentualnych ofiar dyskryminacji,
• edukację i szkolenia – skierowane do całej firmy, a w szczególności do kadry zarządzającej,
• monitorowanie środowiska pracy – np. regularne ankiety i oceny, pozwalające na wczesne wykrywanie i eliminowanie przejawów dyskryminacji.

Konsekwencje prawne i skutki emocjonalne dyskryminacji – podsumowanie

Dyskryminacja w miejscu pracy może mieć bardzo daleko idące konsekwencje – zarówno dla niesprawiedliwie traktowanego pracownika, jak i dla całej organizacji, a nawet… dla krajowej gospodarki. Warto więc robić wszystko, aby aktywnie przeciwdziałać takim praktykom. Pamiętaj, że na pozytywną atmosferę w pracy składają się z jednej strony odpowiednie procedury i rozwiązania proponowane przez pracodawcę, ale z drugiej – nastawienie samych zatrudnionych. Każdy powinien zatem dołożyć swoją cegiełkę do budowy przyjaznego miejsca pracy.