Praca za granicą a emerytura
Emerytura z ZUS zależy z jednej strony od stażu pracy osoby ubezpieczonej, a z drugiej od wysokości odkładanych składek. Osoba, która przez długi czas pracowała za granicą, może mieć jednak problemy z udokumentowaniem wystarczającego okresu zatrudnienia w Polsce. Co dzieje się w takim przypadku? Wszystko zależy od kraju, w którym ubezpieczony wykonywał pracę.
Czy lata pracy za granicą wlicza się do emerytury?
W większości przypadków praca za granicą wlicza się do stażu pracy w Polsce. W tym celu potrzebna jest jednak umowa międzynarodową pomiędzy krajem zatrudnienia ubezpieczonego a naszym państwem. Skoordynowany system emerytalny działa między innymi w porozumieniu z:
- państwami członkowskimi Unii Europejskiej,
- państwami Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG) nienależącymi do UE i Szwajcarii,
- państwami, z którymi Polska podpisała oddzielne umowy w zakresie zabezpieczenia społecznego.
Nie oznacza to jednak wcale, że we wszystkich tych państwach obowiązują takie same zasady ubiegania się o uwzględnienie okresu pracy dla celów emerytalnych. Warto więc przyjrzeć im się po kolei.
Praca w Unii Europejskiej i krajach EOG a emerytura w Polsce
W krajach Unii Europejskiej, które są podstawowym kierunkiem migracji zarobkowej Polaków, nie obowiązują jednolite warunki nabywania prawa do emerytury. Każde państwo członkowskie samodzielnie decyduje więc o rodzajach świadczeń emerytalnych i warunkach ich nabycia. Sprawia to, że wymagany okres stażu pracy czy wysokość wieku emerytalnego mogą być za granicą inne niż w Polsce.
Rozbieżność przepisów krajowych mogłaby jednak doprowadzić do sytuacji, w której osoba opłacająca składki w państwach Wspólnoty nie otrzyma prawa do emerytury. Aby temu zapobiec, Unia Europejska przyjęła Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) z 29 kwietnia 2004 roku w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego. Obowiązuje ono we wszystkich państwach członkowskich i ma priorytet nad regulacjami krajowymi.
Rozporządzenie dotyczy osób, które wykonują działalność zawodową w szerokim rozumieniu, a więc:
- pracowników zatrudnionych na umowie o pracę,
- zleceniobiorców zatrudnionych na umowie-zleceniu,
- przedsiębiorców prowadzących własną działalność gospodarczą.
Przepisy znajdują zastosowanie w przypadku osób ubezpieczonych, które:
- albo pracowały jednocześnie w Polsce i innych państwach członkowskich,
- albo pobierają polską emeryturę, a zamieszkują państwo trzecie.
Warto zauważyć, że przepisami tymi objęci są nie tylko obywatele państw członkowskich i EOG, ale też bezpaństwowcy lub uchodźcy zamieszkali na terenie UE. Rozporządzenie obejmuje również rodziny ubezpieczonych i osoby posiadające prawo do emerytury po zmarłym bliskim.
Mimo że Unia Europejska pozostawia swoim członkom dużą swobodę w zakresie regulacji ubezpieczeń społecznych, narzuca im zasady, którymi powinni się przy tym kierować. Są to przede wszystkim:
- Zasada równości – nakazuje państwom UE traktować wszystkich obywateli państw członkowskich tak samo jak swoich. Oznacza to, że np. emerytura Polaka pracującego w Niemczech powinna być wyliczana identycznie jak emerytura Niemca.
- Zasada sumowania okresów ubezpieczenia lub zamieszkania – gwarantuje sumowanie okresów pracy z różnych krajów UE i EOG. Czas przepracowany w państwie trzecim zostanie jednak zaliczony do emerytury tylko pod warunkiem, że wyniósł przynajmniej 1 rok. Jeśli więc np. Polak ubiega się o prawo do emerytury w Polsce, ale ma niewystarczający staż pracy, może liczyć na uwzględnienie okresów ubezpieczeń z różnych państw członkowskich (jeśli każdy z nich trwał min. 1 rok).
- Zasada zachowania praw nabytych – chroni obywateli Unii Europejskiej przed negatywnymi skutkami wynikającymi z niezamieszkiwania kraju, w którym pobiera się emeryturę. Oznacza to, że polski emeryt za granicą nie musi się martwić, że jego świadczenie zostanie obniżone, zmienione, zawieszone czy uchylone zgodnie z prawem kraju, w którym mieszka.
Praca za granicami Unii Europejskiej a emerytura w Polsce
Ubieganie się o świadczenie emerytalne w Polsce może wyglądać nieco inaczej w przypadku osób, które były zatrudnione poza Unią Europejską i krajami EOG. W tym przypadku wszystko zależy od ustaleń zawartych w konkretnej umowie międzynarodowej. Osoba, która pracowała na przykład w Stanach Zjednoczonych może co prawda ubiegać się o zaliczenie okresu zatrudnienia za granicą do stażu pracy, ale jej zarobki z USA nie są uwzględniane przy wyliczaniu wysokości emerytury.
Z drugiej jednak strony taki ubezpieczony może starać się dodatkowo o emeryturę amerykańską. Za każdy rok pracy w USA przypisywane są mu specjalne punkty emerytalne, a określona ich liczba uprawnia go do pobierania świadczenia w tym kraju.
Aby dowiedzieć się, czy praca za granicą wlicza się do emerytury w Polsce, zapoznaj się więc ze szczegółami konkretnej umowy międzynarodowej, podpisanej z interesującym Cię państwem.
Jak udokumentować pracę za granicą do emerytury?
ZUS ustala prawo do emerytury na podstawie Ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Zgodnie z przepisami, obliczenia mogą uwzględniać okres zatrudnienia za granicą, jeśli staż pracy w Polsce nie gwarantuje ubezpieczonemu minimalnego okresu składkowego do emerytury.
ZUS akceptuje okresy ubezpieczenia uzyskane w państwach członkowskich UE jedynie w wymiarze potwierdzonym przez odpowiadające mu instytucje zagraniczne. Wymaga przy tym odpowiedniego formularza unijnego. Podstawowym dowodem na przepracowanie minimum roku na terenie danego kraju są składki na ubezpieczenie emerytalne, odprowadzane przez pracodawcę. Z dalszej lektury artykułu dowiesz się, jakie dokumenty mogą to potwierdzić.
Dokumenty potwierdzające okresy pracy za granicą – przykłady
Podstawowymi dokumentami potwierdzającymi staż pracy za granicą są świadectwa pracy z każdego okresu zatrudnienia. W większości przypadków właśnie takiego dowodu ZUS używa do ustalenia prawa ubezpieczonego do emerytury. Nieco bardziej skomplikowane może okazać się udokumentowanie stażu pracy bez świadectwa pracy. W takiej sytuacji do dyspozycji masz jednak inne dowody zatrudnienia za granicą. Należą do nich na przykład:
- umowa o pracę z zagranicznym pracodawcą,
- wyciąg z konta bankowego z wypłatą z zagranicy,
- formularz U1 – dokument wydawany przez instytucje zabezpieczenia społecznego UE, potwierdzający okresy ubezpieczenia za granicą (w tym także pobierania zasiłku dla bezrobotnych),
- payslips (odcinki wypłat) – zestawienia składników wynagrodzenia, stosowane m.in. w Wielkiej Brytanii i Irlandii,
- roczne rozliczenie podatkowe – np. formularz P60 w Wielkiej Brytanii.
Jeśli ubezpieczony nie ma dostępu do dokumentów potwierdzających pracę za granicą, powinien skontaktować się z byłym pracodawcą w celu uzyskania ich duplikatów. Zgodnie z prawem firmy muszą zazwyczaj przechowywać takie informacje przez długi czas i udostępniać je na wniosek pracownika. W ostateczności ubezpieczony może powołać się także na zeznania świadków, ale taki proces okaże się bardziej czasochłonny i skomplikowany.
Praca za granicą a emerytura – podsumowanie
Zgodnie z ustawą emerytalną Polacy, którzy pracowali za granicą i nie osiągnęli wystarczającego okresu składkowego do emerytury w Polsce, mogą złożyć do ZUS podanie o doliczenie lat pracy z zagranicy. Na terenie Unii Europejskiej i EOG ich interesy zabezpieczone są przez 3 zasady: równości, sumowania okresów ubezpieczenia i zachowania praw nabytych. Dzięki temu mają oni gwarancję, że każdy okres zatrudnienia wynoszący min. 1 rok zostanie im zaliczony do emerytury.
Aby ubiegać się o uwzględnienie zagranicznych okresów ubezpieczenia dla celów emerytalnych, zainteresowany musi udowodnić, że opłacano za niego składki społeczne. W tym celu powinien przy zgłoszeniu wniosku o emeryturę przedstawić właściwe świadectwa pracy. Pomocnymi dokumentami okażą się także umowy o pracę z każdego okresu zatrudnienia, odcinki potwierdzające otrzymane wynagrodzenie czy zaświadczenia o pracy za granicą w postaci formularza U1.
Jeśli pracujesz za granicą, postaraj się więc na bieżąco gromadzić dokumenty niezbędne do uwzględnienia całego stażu pracy dla celów emerytalnych. Dzięki temu w momencie, gdy osiągniesz wiek uprawniający do otrzymywania świadczenia, sprawnie uporasz się ze wszystkimi formalnościami i łatwo skorzystasz ze swoich uprawnień pracowniczych.
