Czym jest Zintegrowany System Kwalifikacji?
Doświadczenia innych krajów europejskich pokazują, że dzięki wprowadzeniu Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji opartego na tzw. ramie kwalifikacji, wzrasta liczba osób zainteresowanych formalnym uznawaniem kompetencji i podnoszeniem kwalifikacji. To z kolei wpływa zarówno na sytuację zawodową ludzi, jak i na ich poczucie bezpieczeństwa na rynku pracy. Wspomniana rama kwalifikacji na przykładzie Polski to opis ośmiu wyodrębnionych u nas poziomów kwalifikacji odpowiadających odpowiednim poziomom europejskich ram kwalifikacji. Jest on sformułowany za pomocą ogólnych charakterystyk efektów uczenia się dla kwalifikacji na poszczególnych poziomach, ujętych w kategoriach wiedzy, umiejętności i kompetencji społecznych. Oznacza to, że Polska Rama Kwalifikacji jest opisem krajowej struktury poziomów kwalifikacji w ZSK. Prace nad wprowadzeniem tego systemu w Polsce toczyły się pod kierunkiem Ministerstwa Edukacji Narodowej, a brali w nich udział liczni partnerzy społeczni czyli np. przedstawiciele związków zawodowych, pracodawców, organizacji pozarządowych i firm szkoleniowych. W Polsce kwalifikacje są nadawane w systemach oświaty i szkolnictwa wyższego, ale również przez stowarzyszenia i organizacje branżowe, funkcjonujące na podstawie różnych przepisów.
Jakie znaczenie w praktyce ma ZSK? Daje chociażby możliwość bardziej obiektywnego porównania dyplomów w przypadku osób szukających pracy poza macierzystym krajem, jak i pracodawców zatrudniających obcokrajowców. Chodzi o to, by pracownicy różnych narodowości o tych samych kompetencjach zarabiali tyle samo. Na stronie internetowej ZSK czytamy, że dotyczy on tych, którzy chcą się uczyć i rozwijać przez całe życie, a także pokoleń, które dopiero przygotowują się do wejścia na rynek pracy. W zintegrowanym systemie większego znaczenia nabierają konkretne efekty uczenia się, czyli to, co wiemy, jakie umiejętności i kompetencje posiadamy oraz jak potrafimy je wykorzystać w życiu zawodowym i społecznym.
W jakim celu został wprowadzony ZSK?
Wprowadzenie ZSK w Polsce wynikało z przesłanki zewnętrznej i kilku wewnętrznych. Tę pierwszą stanowiło zalecenie Parlamentu Europejskiego i Rady. W dokumentach Unii Europejskiej duży nacisk kładzie się bowiem na rozwoju europejskim opartym na innowacyjności i wysokim zatrudnieniu, w tym przez promowanie mobilności ludzi na rynkach pracy. I kluczową rolę w realizacji tego planu odgrywa Europejska Rama Kwalifikacji. Stanowi ona układ odniesienia dla krajowych ram kwalifikacji. Daje to możliwość porównania kwalifikacji uzyskiwanych w różnych krajach Unii Europejskiej.
Przesłanek wewnętrznych było więcej. Kluczowa była różnorodność i niespójność w sferze kwalifikacji. Chodzi o to, że poza kwalifikacjami nadawanymi w systemie edukacji, polskie kwalifikacje charakteryzują się ogromnym zróżnicowaniem i niespójnością rozwiązań prawno-organizacyjnych. Drugi powód to niska wiarygodność szkoleń i certyfikatów. W odniesieniu do niektórych kwalifikacji nie są w dostatecznym stopniu przestrzegane standardy dotyczące jakości kwalifikacji. Trzeci powód to nieporównywalność kwalifikacji, ponieważ wcześniejsze rozwiązania uniemożliwiały miarodajne porównywanie różnych rodzajów polskich kwalifikacji zarówno w kraju jak i Europie. Ostatnia przesłanka to blokada w rozwoju uczenia się przez całe życie. Brak spójności pomiędzy kwalifikacjami nadawanymi w ramach edukacji szkolnej i akademickiej i
kwalifikacjami nadawanymi poza tymi systemami blokuje możliwości rozwoju nowoczesnych,
bardziej elastycznych form edukacji dorosłych. Modernizacja polskiego systemu kwalifikacji oparta na ramach kwalifikacji ma za zadanie służyć realizacji polityki na rzecz uczenia się przez całe życie, która z kolei odpowiada na potrzeby nowoczesnej gospodarki.
Ostatecznie wypracowana koncepcja integracji systemu kwalifikacji jednocześnie uwzględniła polskie tradycje i uwarunkowania, a z drugiej strony skorzystała z najlepszych doświadczeń innych państw Unii Europejskiej.
Podstawowe założenia koncepcji ZSK
Tworząc Zintegrowany System Kwalifikacji przyjęto kilka kluczowych założeń. Pierwsze mówi o tym, że ZSK tworzy się w oparciu o istniejący w Polsce dorobek w dziedzinie kwalifikacji. Ustawa o ZSK narzuciła konieczność spełniania współczesnych standardów dotyczących jakości tym kwalifikacjom, które będą włączone do zintegrowanego systemu. Wcześniej tylko niektóre kwalifikacje nadawane poza oświatą i szkolnictwem wyższym spełniały odpowiednie standardy jakościowe.
Drugie założenie mówi o tym, że dla potrzeb ZSK nie tworzy się nowych instytucji. Wszystkie nowe zadania przewidziane w ramach ZSK mają być podejmowane przez już funkcjonujące podmioty. I po trzecie wreszcie, ZSK nie ingeruje w systemy oświaty i szkolnictwa wyższego. Oznacza to, że te dwa systemy funkcjonują w oparciu o regulacje spełniające współczesne standardy dotyczące kwalifikacji. Integracja tych systemów polegać ma głównie na wpisaniu kwalifikacji szkolnych i akademickich do Zintegrowanego Rejestru Kwalifikacji. ZSK nie może w żaden sposób ograniczać możliwości wprowadzania zmian w funkcjonowaniu systemów oświaty i szkolnictwa wyższego. Ponadto ZSK nie może ograniczać kompetencji ministrów, a wręcz zwiększa wpływ ministrów na jakość kwalifikacji. Po piąte w ZSK przewiduje się dużą elastyczność rozwiązań. Stworzono także możliwość stopniowego rozszerzania liczby włączanych do ZSK kwalifikacji. Przewidziano niezbędne okresy przejściowe. Ostatnie założenie mówi o tym, że ZSK nie wymaga wysokich nakładów. Zasadnicza część kosztów wdrożenia została bowiem pokryta ze środków EFS, a po etapie wdrażania jest to system samofinansujący się.
Rodzaje kwalifikacji w Polsce
Kwalifikacje możemy podzielić na pełne i cząstkowe. Te pierwsze to świadectwa i dyplomy nadawane wyłącznie w ramach systemów oświaty oraz szkolnictwa wyższego na zakończenie określonych etapów kształcenia. Kwalifikacje pełne wskazują na poziom wykształcenia danej osoby. To np. świadectwo ukończenia szkoły podstawowej czy dyplom potwierdzający uzyskanie tytułu zawodowego. Drugą grupę stanowią kwalifikacje cząstkowe. Są to wszystkie pozostałe kwalifikacje, najczęściej te poświadczające posiadanie wiedzy i umiejętności potrzebnych do wykonywania konkretnych zadań. Mogą to być np. prawo jazdy, certyfikat „księgowy” czy świadectwo potwierdzające kwalifikację w zawodzie wydane przez okręgową komisję egzaminacyjną.
W inny sposób kwalifikacje dzieli się na szkolne i akademickie, uregulowane oraz rynkowe. Te pierwsze to kwalifikacje pełne i cząstkowe i wchodzą one do ZSK na mocy ustawy. Uregulowane to wyłącznie kwalifikacje cząstkowe. Ustawa o ZSK mówi o przeglądzie kwalifikacji uregulowanych w celu ustalenia, które z nich powinny być włączone do ZSK. I ostatnie – kwalifikacje rynkowe – również jedynie cząstkowe. I znów reguluje je ustawa o ZSK. Przewiduje ona możliwość włączania kwalifikacji rynkowych do ZSK na wniosek zainteresowanego podmiotu, o ile spełniają warunki określone w ustawie o ZSK.
Korzyści z wdrożenia ZSK
Wdrożenie systemu ZSK przyniosło korzyści zarówno obywatelom (potencjalnym pracownikom) jak i pracodawcom. Pozwala porównywać i oceniać z osobistej perspektywy możliwe do zdobycia certyfikaty i dyplomy, a dzięki temu lepiej planować podnoszenie kwalifikacji i rozwój kariery. Ułatwia również wybór szkoły i uczelni oraz wyszukiwanie odpowiednich szkoleń. Inna zaleta to znaczne uproszczenie uznawania kompetencji zdobytych w ramach edukacji pozaformalnej i poprzez nieformalne uczenie się (np. w toku pracy zawodowej). Zwiększa także możliwości uczenia się w różny sposób, ułatwia zdobywanie nowych zawodów oraz przechodzenie pomiędzy różnymi branżami, a także umożliwia prezentowanie swoich kwalifikacji w sposób bardziej komunikatywny dla pracodawców na polskim i europejskim rynku pracy.
Jeżeli natomiast chodzi o korzyści dla pracodawców, to umożliwia im lepszą identyfikację kwalifikacji ważnych z punktu widzenia prowadzonej działalności, ułatwia właściwy dobór wykwalifikowanych kadr oraz pomaga w ocenie rzeczywistych kompetencji kandydatów do pracy, tym samym ograniczając błędy w rekrutacji. Plusów jest więcej. To również ułatwienie wspierania rozwoju zawodowego pracowników, ograniczenie liczby nietrafnych decyzji w tej dziedzinie (dzięki dostępności szczegółowych informacji o tym, jakie kompetencje wiążą się z uzyskaniem przez pracownika nowej kwalifikacji) oraz zwiększenie szans zdobywania zamówień na europejskim rynku poprzez możliwość wykazania kwalifikacji posiadanych kadr.
