Dyskryminacja – definicja
Dyskryminacja to zjawisko, które polega na nierównym traktowaniu ze względu na czynniki takie jak np. płeć, rasa, wyznanie, wiek czy orientacja seksualna. Ze względu na cechy osobiste dana osoba ma mniejsze możliwości niż ktoś, kto znajduje się obiektywnie w porównywalnej sytuacji.
Dyskryminacja w pracy ma różne powody. Czasami obejmuje z pozoru niewinne działania, takie jak np. dwuznaczne komentarze czy nieodpowiednie żarty. Tym bardziej istotne jest zgłaszanie problemu i podejmowanie zdecydowanych działań w celu jego wyeliminowania.
Zasada równego traktowania
Zasada równego traktowania jest zapisana w Konstytucji RP.
W art. 32 i 33 KRP zapisano, że:
- Wszyscy są wobec prawa równi. Wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne.
- Nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny.
- Kobieta i mężczyzna w Rzeczypospolitej Polskiej mają równe prawa w życiu rodzinnym, politycznym, społecznym i gospodarczym.
- Kobieta i mężczyzna mają w szczególności równe prawo do kształcenia, zatrudnienia i awansów, do jednakowego wynagradzania za pracę jednakowej wartości, do zabezpieczenia społecznego oraz do zajmowania stanowisk, pełnienia funkcji oraz uzyskiwania godności publicznych i odznaczeń.
Na tej podstawie nie ma wątpliwości, że niedopuszczalne w Polsce jest dyskryminowanie kogokolwiek nie tylko w zakresie życia politycznego (np. prawo głosu) oraz gospodarczego (np. prawo do inwestycji), ale również co do życia społecznego. W Konstytucji RP jasno zaznaczono też równe prawa kobiet i mężczyzn. W szczególności powinni mieć oni takie same możliwości awansu oraz równą płacę w przypadku wykonywania tej samej pracy.
O równym traktowaniu wspomina również kodeks pracy. W art. 113 k.p. wskazano, że jakakolwiek dyskryminacja w zatrudnieniu, bezpośrednia lub pośrednia, w szczególności ze względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, religię, narodowość, przekonania polityczne, przynależność związkową, pochodzenie etniczne, wyznanie, orientację seksualną, zatrudnienie na czas określony lub nieokreślony, zatrudnienie w pełnym lub w niepełnym wymiarze czasu pracy jest niedopuszczalna.
Niestety, mimo tak jasnych regulacji, do dyskryminacji w Polsce w pracy i w życiu codziennym dochodzi na wielu polach.
Rodzaje dyskryminacji
Dyskryminacja w miejscu pracy może mieć różne oblicza. Nie da się wskazać, który z jej rodzajów jest najpoważniejszy. Każdy przejaw nierównego traktowania powinien być traktowany z należytą uwagą. Dyskryminacja w zatrudnieniu ma bowiem szereg negatywnych konsekwencji.
Dyskryminacja ze względu na wiek
Dyskryminacja ze względu na wiek dotyczy gorszego traktowania starszych pracowników zarówno pod kątem awansów i podwyżek, jak i w trakcie szukania pracy. Nierówne traktowanie bierze się z przekonania, że takie osoby mają mniej sił i nie są tak zaangażowane jak młodzi kandydaci. W praktyce jednak to właśnie zdobywane przez lata wiedza i doświadczenie mogą wnieść wyjątkową wartość dodaną do zakładu pracy.
Dyskryminacja ze względu na płeć
Dyskryminacja ze względu na płeć obejmuje nierówne traktowanie pracowników różnej płci, którzy znajdują się w analogicznych sytuacjach (np. zajmują to samo stanowisko i mają analogiczny zakres obowiązków). W Polsce ten rodzaj dyskryminacji objawia się najczęściej w niższych zarobkach kobiet oraz uprzywilejowaniu mężczyzn w zakresie awansu. Warto wiedzieć, że dyskryminacja jednej z płci ma miejsce również w sytuacji, gdy np. to kobiety dyskryminują kobiety albo mężczyźni mężczyzn.
Dyskryminacja religijna/wyznaniowa
Dyskryminacja religijna to nierówne traktowanie określonych osób ze względu na ich wyznanie. W tym przypadku dane osoby pozbawia się praw, które przysługują innym osobom, a także np. uniemożliwia wykonywanie praktyk religijnych. Czasami do nierównego traktowania dochodzi już na etapie rekrutacji, gdy kandydat jest odrzucany tylko ze względu na nazwisko albo ubiór związany z wyznaniem. O dyskryminacji religijnej w pracy nie można mówić tylko w sytuacji, gdy wymagania dotyczące wyznania są uzależnione od charakteru stanowiska (np. nauczyciel religii w szkole).
Dyskryminacja płacowa
Dyskryminacja płacowa ma miejsce, gdy dwie osoby zajmujące to samo stanowisko i mające analogiczne kwalifikacje i kompetencje zarabiają rozbieżne kwoty. Najczęściej problem dotyka kobiet, jednak sytuacja jest nieakceptowalna również, gdy chodzi o mężczyzn. Poznanie skali problemu uniemożliwia traktowanie jako tajnych danych o wynagrodzeniach współpracowników w tym samym zakładzie pracy.
Dyskryminacja osób z niepełnosprawnościami
Dyskryminacja w pracy dotyczy też często osób niepełnosprawnych. Mimo szeregu zachęt do zatrudniania pracowników z niepełnosprawnościami wciąż wielu pracodawców ma opory przed włączeniem takich osób do zespołu. W ten sposób tracą często wartościowych pracowników, których wiedza byłaby nieoceniona w realizacji przedsięwzięć.
Dyskryminacja pozytywna – na czym polega?
Dyskryminacja w miejscu pracy nie musi być negatywna. W obrocie funkcjonuje bowiem również pojęcie dyskryminacji pozytywnej. To próba wyrównywania szans kobiet w zatrudnieniu. Taka dyskryminacja jest dopuszczalna, jeśli jej celem jest osiągnięcie rzeczywistej równości między kobietami i mężczyznami na rynku pracy. Polega najczęściej na rezerwowaniu określonej liczby wakatów dla kobiet.
Jak przeciwdziałać dyskryminacji w miejscu pracy?
Dyskryminacja w pracy niesie wiele negatywnych konsekwencji dla ofiary, dlatego warto zrobić wszystko, aby jej przeciwdziałać. W tym celu warto reagować na wszystkie symptomy nierównego traktowania. Jeśli dostrzegasz, że ktoś jest dyskryminowany, zgłoś ten problem przełożonemu. To szczególnie ważne w przypadku osób, które same obawiają się sprzeciwić sytuacji.
Pracodawca może z kolei przeciwdziałać dyskryminacji w miejscu pracy poprzez stworzenie jasnych zasad awansów i podwyżek. Pomocne byłoby również wprowadzenie transparentności w zakresie wynagrodzeń kobiet i mężczyzn.
Dyskryminacja w pracy – gdzie zgłosić?
Jeśli dostrzegasz przejawy dyskryminacji, możesz podjąć określone kroki.
W pierwszej kolejności zgłoś ten fakt do kierownika. Możesz np. wysłać pismo do pracodawcy w sprawie dyskryminacji. Jeśli to nie pomoże i zjawisko będzie dalej widoczne, zgłoś sprawę również do zakładowej organizacji związkowej oraz do Państwowej Inspekcji Pracy. PIP ma narzędzia, aby zweryfikować, czy dyskryminacja w pracy ma miejsce.
Odszkodowanie dla osoby pokrzywdzonej
Ofiara dyskryminacji w pracy ma również prawo do odszkodowania w wysokości nie niższej niż minimalne wynagrodzenie. Jego wymiar zależy od okoliczności takich jak m.in. zakres cierpień czy czas trwania naruszeń. Dochodzenie odszkodowania od pracodawcy wymaga skierowania sprawy na drogę postępowania sądowego.
Dyskryminacja w pracy jest niedopuszczalna. Mimo że równe traktowanie zostało zastrzeżone w konstytucji, cały czas wielu pracodawców narusza prawa niektórych pracowników. Niezależnie od rodzaju dyskryminacji warto jej przeciwdziałać. W tym celu należy zgłosić podejrzenie pracodawcy, a jeśli to nie przyniesie efektów, szukać pomocy chociażby w Państwowej Inspekcji Pracy.
