Przyczyny dyskryminacji kobiet na rynku pracy
Dyskryminacja kobiet na rynku pracy to zjawisko, które przejawia się poprzez gorsze traktowanie pracownic w zatrudnieniu wyłącznie ze względu na płeć. Główną przyczyną nierówności zawodowych są stereotypy, które ukształtowały się w społeczeństwie na przestrzeni dziesięcioleci.
Według tradycyjnego podziału ról społecznych to kobiety są bardziej zaangażowane w zajmowanie się domem i wychowanie dzieci. Na ich podstawie to mężczyzna był odpowiedzialny za utrzymanie rodziny, pozostawiając codzienne obowiązki – takie jak sprzątanie czy gotowanie – partnerce.
W ten sposób powstał podział na zawody damskie i męskie, które widać od dziecka – podczas gdy chłopcy bawią się samochodami i udają strażaków czy policjantów, zabawki dla dziewczynek nawiązują tematycznie do kuchni i dzieci. Taki stan rzeczy od najmłodszych lat wpływa na kreowanie mężczyzn jako odważnych, silnych i sprawczych, a kobiety – opiekuńcze, delikatne i empatyczne.
W dorosłym życiu takie stereotypy trudno jest przełamać. Dochodzi do tego, że w czasie poszukiwania pracy pracodawcy nie są w stanie rzetelnie ocenić kompetencji kandydata, który jest innej płci, niż ta powszechnie kojarzona z danym zawodem. Nierówności płciowe prowadzą do powstania barier zawodowych – kobiecie trudniej jest znaleźć zatrudnienie w serwisie samochodowym, a mężczyźnie w salonie piękności, nawet gdy mają wysokie kwalifikacje do zajmowania takich stanowisk. Z tego powodu tak ważne są działania zmierzające do eliminacji stereotypów.
Przejawy dyskryminacji kobiet w pracy
Analiza rynku pracy pokazuje, że dyskryminacja kobiet w pracy przejawia się w różnych aspektach, co jest wyzwaniem przy tworzeniu polityk antydyskryminacyjnych.
W Polsce kobiety zarabiają mniej niż mężczyźni. Wartość luki płacowej rośnie wraz ze wzrostem prestiżu stanowiska. Należy podkreślić, że nie chodzi tu o sytuacje, w których lepsze pensje są związane z większym skomplikowaniem wykonywanych zadań czy poziomem doświadczenia. Pracownice mierzą się z dyskryminacją płacową nawet w przypadku analogicznych kwalifikacji i zakresu obowiązków. Niejasna polityka wynagrodzeń obowiązująca w wielu zakładach pracy sprawia, że egzekwowanie równych praw jest jeszcze trudniejsze.
Różnice płacowe w ujęciu globalnym występują z kolei ze względu na fakt, że przez uprzedzenia kobiety są chętniej zatrudniane w niezbyt dobrze opłacanych zawodach, w tym w szkolnictwie, opiece nad dziećmi czy administracji. Kandydatkom trudniej przebić się w rekrutacjach w branżach, które są zdominowane przez mężczyzn – nawet gdy radzą sobie w nich tak samo dobrze, a czasem nawet lepiej niż panowie. Coraz częściej to negatywne zjawisko pojawia się nie tylko w przypadku pracy fizycznej, ale również np. w IT. Kobiety stanowią jedynie nieco ponad 15 procent tej branży w Polsce, a przebicie się ze swoimi umiejętnościami w zdominowanym przez mężczyzn sektorze jest wyzwaniem.
Ze względu na stereotypy powstają bariery zawodowe, które zaburzają równość szans na rynku pracy kobiet i mężczyzn. Pracownice w wieku rozrodczym mierzą się z problemem dyskryminacji w czasie rekrutacji, gdy preferowani przez pracodawcę są mężczyźni ze względu na to, że to mamy częściej korzystają z urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego po narodzinach potomka. Z podobnych względów mogą mieć mniejsze szanse na awans czy udział w szkoleniach. Z drugiej strony za pozytywny sygnał z punktu widzenia zmiany mentalności należy odebrać trend, w którym część przedsiębiorstw tworzy z własnej inicjatywy programy wsparcia dla przyszłych rodziców, ułatwiając im połączenie wychowania dziecka z życiem zawodowym.
Skutki dyskryminacji kobiet na rynku pracy
Dyskryminacja kobiet na rynku pracy sprawia, że zostaje zaburzona równowaga płci i pracownice mają mniejsze szanse na rozwój zawodowy.
Ogromnym problemem są różnice płacowe, które w Polsce sięgają 20 procent na niekorzyść kobiet. Analiza wynagrodzeń wskazuje, że dyskryminacja jest szczególnie widoczna na stanowiskach kierowniczych i urzędniczych, a także w branży rzemieślniczej i przemysłowej. W ten sposób pogarsza się satysfakcja kobiet z życia zawodowego i obniża motywacja do pracy. Panie mają poczucie, że ich szanse rozwojowe są ograniczone, a przebicie się przez szklany sufit wydaje się wyzwaniem nie do przejścia.
Bariery zawodowe, z którymi muszą się mierzyć kobiety, bezpośrednio wpływają również na ich wskaźnik aktywności zawodowej. Nawet połowa pań rezygnuje z podjęcia pracy, a ponad 15 procent pracownic ogranicza się do zatrudnienia w niepełnym wymiarze godzin. Ze względu na utrwalone stereotypy i niższe perspektywy zarobkowe to kobiety częściej zostają w domu z dziećmi czy opiekują się innymi członkami rodziny. Naruszenia zasady równego traktowania sprawiają, że pracownicom trudno jest wrócić na rynek pracy po urodzeniu dziecka.
Dyskryminacja kobiet na rynku pracy powoduje, że panie obawiają się przebranżowienia, zwłaszcza do sektorów zdominowanych przez mężczyzn, takich jak np. IT. Wszystko dlatego, że mają wrażenie gorszej pozycji w rekrutacjach w porównaniu z mężczyznami, nawet w obliczu braku różnic w doświadczeniu i kwalifikacjach.
Jak walczyć z dyskryminacją kobiet na rynku pracy?
Ograniczenie dyskryminacji kobiet na rynku pracy wymaga zmian w świadomości społecznej. Podstawa to zmiana mentalności i promowanie zasad równości kobiet i mężczyzn w codziennym życiu. Ważne, aby normalizować równy podział obowiązków rodzinnych między partnerami. Nikogo nie powinno dziwić, że rodzice dzielą się urlopem rodzicielskim, a mamy płynnie wracają do życia zawodowego po porodzie.
Aktywne działania z zakresu przeciwdziałania nierównościom muszą też podejmować pracodawcy. To oni powinni ułatwiać rodzicom łączenie pracy z obowiązkami rodzinnymi. Zakłady pracy muszą szanować prawa pracownicze, ograniczając bariery w rozwoju czy wdrażając przejrzyste zasady wynagradzania. Aktywne działania z zakresu zmiany polityki firmy w kierunku przeciwdziałania nierównościom powinny obejmować też m.in. uczciwą politykę kadrową, rekrutację bez uprzedzeń, wsparcie karierowe, równy dostęp do szkoleń, ochronę przed mobbingiem czy eliminację różnic w premiach.
Przepisy prawne chroniące kobiety w pracy
Regulacje antydyskryminacyjne są obecne w kodeksie pracy od lat. Zgodnie z art. 112 k.p. pracownicy mają równe prawa z tytułu jednakowego wypełniania takich samych obowiązków – dotyczy to w szczególności równego traktowania mężczyzn i kobiet w zatrudnieniu. Praktyka pokazuje, że ich realizacja napotyka trudności, dlatego tak ważne są dalsze zmiany w przepisach zarówno w krajowym, jak i unijnym porządku prawnym.
Dla Unii Europejskiej przeciwdziałanie nierównościom ze względu na płeć jest priorytetem. Z tego powodu na poziomie unijnym podejmowane są różnego rodzaju działania z zakresu promocji równości. Obok wdrażania programów, takich jak np. strategia na rzecz równouprawnienia płci na lata 2020-2025, uchwalane są akty prawne, które bezpośrednio wpływają na sytuację kobiet w krajach wspólnoty.
Najważniejsza w ostatnim czasie jest wdrożona w Polsce dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1158 z 20 czerwca 2019 roku w sprawie równowagi między życiem zawodowym a prywatnym rodziców i opiekunów oraz uchylająca dyrektywę Rady 2010/18/UE (Dz. Urz. UE L 188/79, 12.7.2019 z późn. zm.). Jej celem jest osiągnięcie równości płci na rynku pracy i ułatwienie rodzicom łączenia wychowania dzieci z życiem zawodowym. Kluczowe regulacje dotyczą m.in. wprowadzenia 9-tygodniowego, nieprzenoszalnego, płatnego urlopu rodzicielskiego dla każdego z rodziców, który ma zachęcić ojców do zwiększonego zaangażowania w opiekę nad dzieckiem.
Zasady równości w zatrudnieniu są kluczowe dla zapewnienia takich samych szans w miejscu pracy niezależnie od płci. Niestety, mimo polityk równościowych dyskryminacja kobiet na rynku pracy cały czas występuje. W celu poprawy sytuacji wdrażane są regulacje antydyskryminacyjne, jednak do wyeliminowania problemu konieczna jest zmiana mentalności. Działania edukacyjne powinny promować prawo do równości na co dzień oraz wspierać eliminowanie ograniczeń zawodowych kobiet.
