Dyskryminacja kobiet na rynku pracy – jak ją rozpoznać?

Czym jest dyskryminacja kobiet na rynku pracy?

Dyskryminacja kobiet na rynku pracy to nic innego jak gorsze traktowanie, tylko ze względu na płeć. Takie zachowanie w dużej mierze jest wynikiem stereotypów, które są głęboko zakorzenione w społeczeństwie.

Już jako dzieci dostajemy różne zabawki: dla chłopców są klocki i samochody, a dla dziewczynek lalki i wózki. Chłopcom pozwala się na beztroskie zabawy w policjantów, strażaków i brudzenie do woli ubrań. Podczas gdy dziewczynki powinny być grzeczne, bawić się lalkami w dom, gotować wymyślone obiady i urządzać przyjęcia. Utrwalanie podziałów, jest też widoczne w wielu bajkach i filmach dla dzieci.

Po latach niestety wiele osób powiela stereotypy znane z dzieciństwa. W związku z tym kobiety doświadczają dyskryminacji, kiedy chcą pracować w zawodach, które dawniej powszechnie były uznawane za męskie. W wielu przypadkach niesłusznie podważa się ich predyspozycje. Dochodzi też do dyskryminacji mężczyzn – jak tylko zgłoszą się na studia pielęgniarskie, położnicze czy nauczycielskie, albo podejmują się pracy, jako makijażyści, styliści czy manikiurzystki.

Jakie formy dyskryminacji mogą dotyczyć kobiet na rynku pracy?

Dyskryminacja kobiet w pracy może mieć formę bezpośrednią i pośrednią. W pierwszym przypadku pracownica jest ewidentnie gorzej traktowana niż inny pracownik w porównywalnej sytuacji. Natomiast forma dyskryminowania kobiet pośrednia istnieje wtedy, gdy na skutek pozornie neutralnego względem płci postanowienia lub działania występują, lub mogłyby wystąpić niekorzystne dysproporcje albo szczególnie niekorzystna sytuacja prowadzące do naruszenia zasady równego traktowania.

Do form dyskryminacji kobiet w pracy zaliczyć można:

• dyskryminację zatrudnieniową, która występuje, gdy mimo podobnych kwalifikacji i doświadczenia, kobiety są rzadziej zatrudniane niż mężczyźni;
• dyskryminację kwalifikacyjną i zawodową, z którą mamy do czynienia z ograniczeniem dostępu do pewnych zawodów;
• dyskryminację typu human capital, powstaje ona w wyniku zablokowania dostępu do szkoleń, praktyk itp.;
• samodyskryminację, która polega na tym, że kobiety, zamiast się wspierać, zaczynają się zwalczać i wzajemnie wykluczać; 
• dyskryminację płacową, czyli w sytuacji występowania różnic w poziomach wynagrodzeń oraz pozapłacowych benefitów pomiędzy kobietami i mężczyznami pracującymi na tym samym stanowisku, mających podobne doświadczenie zawodowe, wykształcenie i wydajność pracy;
• molestowanie i molestowanie seksualne, które w ogromnej większości dotyczy kobiet jako ofiar. Polegają one na naruszeniu godności i stworzeniu wobec danej osoby zastraszające, wrogiej, poniżającej, upokarzającej lub uwłaczającej atmosfery. Molestowanie seksualne może mieć formę fizyczną, werbalną lub pozawerbalną.

Seksizm w przestrzeni publicznej – przykłady z życia codziennego kobiet

Przykładami dyskryminacji kobiet w życiu codziennym są m.in.

• traktowanie ich jako mniej kompetentnych w rolach i zawodach, które w zamierzchłych czasach były domeną mężczyzn np. za kierownicą autobusów i ciężarówek, jako prezeski firm z branż przemysłu ciężkiego, motoryzacyjnego lub wydobywczego czy jako liderki partii politycznych;
• nierówny podział obowiązków domowych, który wynika z przekonania, że to rolą kobiety jest dbanie o porządek, gotowanie i wychowywanie dzieci;
• podwójne standardy w kwestii oceny np. liczby partnerów seksualnych (tzw. slut shaming), zachowania lub posiadania, lub nie dzieci;
• stereotyp mówiący o tym, że główną rolą kobiety jest bycie żoną i matką, i tylko w niej może się w pełni realizować;
• umniejszanie wiedzy i doświadczenia ekspertkom i naukowczyniom poprzez np. pomijanie nadanych im tytułów naukowych, stosowanie deprecjonujących określeń lub ocenianie wyglądu;
• pokazywanie kobiet w reklamach, jako zależnych od mężczyzn i sprowadzanie ich do roli obiektu seksualnego; 
• seksizm językowym czyli używanie z premedytacją męskich form nazw stanowisk wobec kobiet.

Jak dyskryminacja kobiet manifestuje się w pracy? – codzienne przykłady

Oto przykłady sytuacji, w których dochodzi do dyskryminacji kobiet w miejscu pracy:

• podczas rozmowy kwalifikacyjnej zadawanie pytań, które w myśl kodeksu pracy naruszają prywatność kandydatki, np. o stan cywilny, dzieci lub o chęć ich posiadania;
• zdrabnianie imion kobiet w oficjalnych kontaktach biznesowych i zebraniach wewnętrznych;
• podważanie umiejętności lub kwalifikacji;
• pomijanie młodych kobiet przy rozdzielaniu awansów i wyjazdów szkoleniowych, w myśl, że nie warto tego robić, bo kobieta za chwilę będzie chciała mieć dzieci i pójdzie na urlop macierzyński;
• przydzielanie mniejszych premii i podwyżek – bo przecież to mężczyzna utrzymuje dom, więc musi więcej zarabiać;
• ignorowanie pomysłów i rozwiązań prezentowanych są przez kobiety, a entuzjastyczne przyjmowanie ich, jeśli są głoszone przez mężczyzn;
• wygłaszanie seksistowskich niewybrednych żartów uderzających w kobiety;
• ocenianie i komentowanie wyglądu pracownic.

Jakie są doświadczenia kobiet na rynku pracy?

Jak wynika z badań jakościowych CBOS opublikowanych w styczniu 2025 r. „Kobiety na rynku pracy – opowieść o symbolicznej dewaluacji, stereotypach i strategicznym milczeniu”, kobiety borykają się z powszechnie panującymi opiniami, że nigdy nie są wystarczająco dobre, aby pracować w męskim zawodzie – za większych fachowców niemal zawsze uważa się mężczyzn.

Ponadto zdaniem badanych przełożeni szczególnie podejrzliwie patrzą na pracownice w ciąży oraz te, które deklarują chęć posiadania dzieci w przyszłości. Stają się one symbolem problemów dla firmy spowodowanych np. zwolnieniem lekarskim i urlopem macierzyńskim. Z drugiej strony, niektórzy pracodawcy tworzą warunki sprzyjające pracy młodych matek, co z kolei wzbudza zawiść innych zatrudnionych i jest odbierane jako rodzaj uprzywilejowania.

Kolejnym aspektem, który został poruszony to stereotyp związany z awansem kobiet. Powszechnie funkcjonującymi frazesami są opinie, że pracownice zdobyły awans swoim sprytem i brakiem moralności, a nie doświadczeniem i kompetencjami.

Seksizm a prawo pracy – jakie zapisy zawiera Kodeks pracy?

Równemu traktowaniu w zatrudnieniu poświęcony jest cały rozdział IIa Kodeksu pracy.

Przepisy w nim zawarte zobowiązują pracodawcę do poszanowania godność i innych dóbr osobistych pracownika, a także zakazują jakiejkolwiek dyskryminacji w zatrudnieniu, bezpośredniej lub pośredniej, w szczególności ze względu na płeć.

Za przejaw dyskryminacji prawo uznaje też:

• działanie polegające na zachęcaniu innej osoby do naruszenia zasady równego traktowania w zatrudnieniu lub nakazaniu jej naruszenia tej zasady;
• niepożądane zachowanie, którego celem lub skutkiem jest naruszenie godności pracownika i stworzenie wobec niego zastraszającej, wrogiej, poniżającej, upokarzającej lub uwłaczającej atmosfery (molestowanie).

W przypadku naruszenia przez pracodawcę zasad równego traktowania w zatrudnieniu, na mocy art. 18 (3d) osoba pokrzywdzona ma prawo do odszkodowania w wysokości nie niższej niż minimalne wynagrodzenie za pracę, ustalane na podstawie odrębnych przepisów.

Seksizm w pracy a strukturalne nierówności

Mechanizmy strukturalne odnoszą się do kryteriów, które w sposób niezamierzony i nieświadomy kształtowane są przez stereotypy dotyczące niższej wartości umiejętności kobiet, ich kompetencji i zdolności. A to z kolei stanowi pretekst do usprawiedliwienia wypłacania niższego wynagrodzenia kobietom za pracę w uznawanych za typowo kobiece zawodach.

Jak podaje Eurostat, średnia luka płacowa w wynagrodzeniach kobiet i mężczyzn ze względu na płeć w UE wynosiła 12% w 2023 r. W Polsce było to 7,8%. Niestety nierówności między kobietami a mężczyznami rosną wraz z wiekiem. W 2020 r. kobiety w UE w wieku powyżej 65 lat otrzymywały emerytury średnio o 28,3% niższe niż mężczyzn.

Jakie skutki pociąga za sobą dyskryminacja kobiet w miejscu pracy?

Wpływ dyskryminacji kobiet w pracy na ich karierę jest ogromny.

• Dyskryminowane pracownice często odczuwają strach, złość, frustrację i bezradność. W dłuższej perspektywie może to przyczynić się do powstania depresji i stanów lękowych. Takie osoby często nie mają sił walczyć o równe traktowanie, poddają się i zwalniają się z pracy.
• Jeśli kobieta w pracy jest niesprawiedliwie traktowana, traci poczucie własnej wartości i sprawczości. To z kolei może spowodować spadek efektywność i obniżenie wyników.
• Dyskryminacja w miejscu pracy znacznie ogranicza poszerzenie kompetencji i tym samym rozwój zawodowy.

Dyskryminacja ze względu na płeć wpływa też negatywnie na funkcjonowanie i postrzeganie firmy.

• Kierowanie się stereotypami podczas rekrutacji, sprawia, że pracodawca traci szansę na zdobycie wysoko wykwalifikowanych pracowników.
• Ograniczenie dostępu do szkoleń i awansów, zniechęca do podnoszenia kwalifikacji, demotywuje do pracy, co z pewnością przyczyni się do spadku produktywności i jakości pracy, nie tylko pośród dyskryminowanych kobiet, ale i całego zespołu.
• Dyskryminacja kobiet czy też dyskryminacja mężczyzn przyczynia się do ich złego samopoczucia, co może przekładać się na częstsze absencje w pracy.
• Szowinistyczne i protekcjonalne traktowanie pracowników sprawia, że atmosfera w miejscu pracy staje się nieprzyjemna i nerwowa. Podwładni tracą zaufanie do przełożonych i do siebie nawzajem, może też dochodzić do konfliktów i problemów z komunikacją. Stąd prosta droga do dużej rotacji.
• W dzisiejszym świecie ludzie dzielą się w internecie opiniami o pracodawcach. W związku z tym firma, znana z przypadków dyskryminacji ze względu na płeć i tym samym ignorująca przepisy, może mieć duże trudności w zatrudnianiu i utrzymaniu pracowników.
• Seksizm wpływa też na ogólny wizerunek firmy, nie tylko jako pracodawcy, ale i partnera biznesowego. Nie każdy będzie chciała współpracować z przedsiębiorstwem, w którym dochodzi do dyskryminacji. 
• Kodeks pracy zakazuje dyskryminacji, stąd tolerowanie niepożądanych zachowań w pracy, naraża firmę na koszty odszkodowań w razie wstąpienia zatrudnionych na drogę sądową.

Jakie działania mogą pomóc w eliminowaniu seksizmu?

Walka z dyskryminacją w miejscu pracy ma kluczowe znaczenie dla stworzenia sprawiedliwego, wspierającego i przyjaznego środowiska. Niekiedy pozornie niewinne seksistowskie zachowania, jeśli nikt na nie stanowczo nie zareaguje, mogą przeobrazić się w poważne zjawiska takiej jak molestowanie albo mobbing.

Dlatego należy zawsze reagować i potępiać przejawy dyskryminacji. Pracownicy mogą zgłaszać ich zdaniem seksistowski zachowania albo wypowiedzi przełożonemu, albo członkom działu kadr. Jeśli to nie odniesie pożądanego skutku, należy skontaktować się z PIP lub Rzecznikiem Praw Obywatelskich.

Pracodawcy ze swojej strony, aby zapobiec wystąpieniu dyskryminacji płciowej, mogą stworzyć zapisy w regulaminie pracy wyraźnie potępiające jakiekolwiek formy dyskryminacji na stanowiskach pracy i w firmie. Pomocne będzie też stworzenie procedur dotyczących zgłaszania przypadków dyskryminacji, zapewnienie poufności w tych kwestiach oraz form ochrony pracowników, którzy zgłaszają takie przypadki przed zemstą i odwetem.

Oczywiście nie można zapominać o szkoleniach i edukacji pracowników oraz kadry zarządzającej w zakresie różnorodności, inkluzji oraz skutków dyskryminacji – prawnych, jak i społecznych.