Całkowita niezdolność do pracy a praca. Czy na rencie z tytułu całkowitej niezdolności do pracy można podjąć zatrudnienie?

Co oznacza całkowita niezdolność do pracy?

Całkowita niezdolność do pracy oznacza, że dana osoba nie jest w stanie wykonywać żadnej pracy zarobkowej ze względu na stan zdrowia. Kategorię tę może jej nadać lekarz orzecznik ZUS. Podczas badania bierze on pod uwagę stopień naruszenia sprawności organizmu i rokowania na jej odzyskanie, a także możliwość ewentualnego przekwalifikowania pacjenta do innego zawodu.

Orzeczenie wydawane jest na okres maksymalnie 5 lat, chyba że zgodnie z wiedzą medyczną nie ma rokowań na przywrócenie niezbędnej sprawności w tym okresie. Lekarz z ZUS może orzec o całkowitej lub też częściowej niezdolności do pracy. Ten drugi przypadek dotyczy osób, które w znacznym stopniu utraciły zdolność do pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji.

Co istotne, kategorie niezdolności do pracy nadawane przez ZUS mają swoje odpowiedniki w grupach inwalidzkich, przyznawanych przez powiatowe lub wojewódzkie zespoły do spraw orzekania o niepełnosprawności. Zgodnie z art. 5 Ustawy o rehabilitacji:

• całkowita niezdolność do pracy i samodzielnej egzystencji odpowiada orzeczeniu o znacznym stopniu niepełnosprawności,
• całkowita niezdolność do pracy to odpowiednik orzeczenia o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności,
• częściowa niezdolność do pracy to z kolei odpowiednik orzeczenia o lekkim stopniu niepełnosprawności.

Czy przy całkowitej niezdolności do pracy można pracować?

Choć całkowita niezdolność do pracy brzmi jak brak możliwości zatrudnienia, w rzeczywistości jest to tylko kategoria określająca stopień niepełnosprawności pracownika. Osoba z takim orzeczeniem nie musi więc rezygnować z aktywności zarobkowej. Polskie prawo nakłada wręcz na pracodawców obowiązek niedyskryminacji, a jako jedną z przesłanek dyskryminacyjnych wymienia właśnie niepełnosprawność.

Osoba z orzeczeniem o częściowej lub całkowitej niezdolności do pracy może więc pracować. Dotyczy to zarówno systemu pracy chronionej, jak i firm z otwartego rynku. Warunkiem jest oczywiście uzyskanie zgody od lekarza medycyny pracy oraz dostosowanie stanowiska do potrzeb pracownika z niepełnosprawnością.

Całkowita niezdolność do pracy a praca – adaptacja miejsca pracy

Dostosowanie stanowiska pracy do potrzeb osoby z niepełnosprawnością polega na wprowadzeniu zmian, które umożliwią jej bezpieczne, komfortowe i efektywne wykonywanie obowiązków zawodowych. Adaptacja może obejmować zarówno modyfikacje techniczne, jak i organizacyjne. To na przykład takie rozwiązania jak:

• Zmiany w wyposażeniu stanowiska – m.in. specjalistyczne biurka, ergonomiczne krzesła, klawiatury brajlowskie, oprogramowanie czytające dla osób niewidomych itp.
• Dostosowanie przestrzeni – m.in. likwidacja barier architektonicznych (instalacja podjazdów oraz wind).
• Elastyczny czas pracy – umożliwienie osobom z niepełnosprawnością pracy w dogodnych godzinach lub w trybie zdalnym.
• Asysta i wsparcie – np. zatrudnienie asystenta do pomocy osobom z niepełnosprawnościami w codziennych obowiązkach.
• Dostosowanie zakresu obowiązków – rezygnacja z wymagań, którym OzN nie mogliby bezpiecznie i komfortowo sprostać.

Warto pamiętać, że przystosowanie miejsca pracy do potrzeb osób z niepełnosprawnościami odnosi się nie tylko do przestrzeni, gdzie wykonują one swoje obowiązki. Obejmuje także właściwe modyfikacje pomieszczeń higienicznych, socjalnych i ciągów komunikacyjnych.

Pracodawca zatrudniający osoby niezdolne do pracy musi też wziąć pod uwagę przysługujące im przywileje. To między innymi:

• Skrócony czas pracy – w przypadku osób ze znacznym lub umiarkowanym stopniem niepełnosprawności wynosi on maksymalnie 7 godzin dziennie i 35 godzin tygodniowo.
• Zakaz pracy w porze nocnej i w godzinach nadliczbowych – jeśli lekarz wyrazi na to zgodę, w niektórych sytuacjach można go obejść.
• Dodatkowa przerwa w pracy – poza ustawowymi 15 minutami osobom z niepełnosprawnościami przysługuje drugie tyle; to czas na wypoczynek lub gimnastykę usprawniającą.
• Dodatkowy urlop wypoczynkowy – osoby ze znacznym lub umiarkowanym stopniem niepełnosprawności mają prawo do dodatkowych 10 dni wolnych w ciągu roku kalendarzowego. Przywilej ten nabywa się po przepracowaniu 12 miesięcy od uzyskania określonej grupy inwalidzkiej, chyba że urlop dłuższy niż 26 dni przysługuje już pracownikowi z innego tytułu.
• Dodatkowe płatne zwolnienie – pracownicy z orzeczeniem o umiarkowanym lub znacznym stopniu niepełnosprawności mają prawo do dodatkowych 21 dni zwolnienia z zachowaniem prawa do wynagrodzenia. Jest to czas na udział w turnusie rehabilitacyjnym, badaniach specjalistycznych, zabiegach leczniczych lub terapeutycznych, a także na uzyskanie lub naprawę sprzętu ortopedycznego, jeśli czynności te nie mogą być wykonane poza godzinami pracy.

Renta z tytułu całkowitej niezdolności do pracy a praca

Zastanawiając się nad zależnością między całkowitą niezdolnością do pracy a zatrudnieniem, trzeba wspomnieć także o kwestii renty. Jest ona wypłacana przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, a jej wysokość zależy przede wszystkim od stażu pracy i wcześniejszych zarobków pracownika. Aby uzyskać świadczenie, należy złożyć właściwy wniosek do ZUS-u i spełniać następujące warunki:

• uzyskać orzeczenie lekarza orzecznika ZUS o niezdolności do pracy,
• posiadać wymagany, stosowny do wieku okres składkowy i nieskładkowy,
• wykazać, że całkowita niezdolność do pracy powstała w okresach składkowych, nieskładkowych lub maksymalnie w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów (warunek ten nie dotyczy osób, które udowodniły okres składkowy i nieskładkowy w wymiarze min. 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn).

Osoby spełniające wszystkie powyższe warunki mogą uzyskać prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy. Występuje ona w 3 rodzajach:

• Renta stała – przysługuje osobom z orzeczeniem o trwałej niezdolności do pracy.
• Renta okresowa – przysługuje osobom z orzeczeniem o czasowej niezdolności do pracy.
• Renta szkoleniowa – przysługuje osobom niezdolnym do pracy, które wymagają przekwalifikowania zawodowego.

Świadczenie przyznawane jest przez ZUS z góry na określony czas. Co do zasady wynosi on 6 miesięcy i może ulegać skróceniu lub wydłużeniu, ale nie więcej niż do 36 miesięcy.

Ile wynosi renta z tytułu niezdolności do pracy? W przypadku osoby całkowicie niezdolnej do pracy jej składowe to:

• 24% kwoty bazowej (100% przeciętnego wynagrodzenia z poprzedniego roku kalendarzowego po odliczeniu składek na ubezpieczenie społeczne),
• po 1,3% podstawy jej wymiaru za każdy rok okresów składkowych,
• po 0,7% podstawy jej wymiaru za każdy rok okresów nieskładkowych,
• po 0,7% podstawy jej wymiaru za każdy rok okresu brakującego do pełnych 25 lat okresów składkowych oraz nieskładkowych (przypadających od dnia zgłoszenia wniosku o rentę do dnia, w którym rencista ukończyłby 60 lat).

Minimalna gwarantowana wysokość renty z tytułu niezdolności do pracy wynosi na tę chwilę (od 1 marca 2024 r.):

• 1780,96 zł – w przypadku całkowitej niezdolności do pracy,
• 1335,72 zł – w przypadku częściowej niezdolności do pracy,
• 2137,15 zł – przy całkowitej niezdolności do pracy w związku z wypadkiem lub chorobą zawodową,
• 1602,86 zł – przy częściowej niezdolności do pracy w związku z wypadkiem lub chorobą zawodową.

Czy na rencie z tytułu całkowitej niezdolności do pracy można podjąć zatrudnienie?

Osoba pobierająca rentę z tytułu niezdolności do pracy może podjąć zatrudnienie. Musi mieć jednak na uwadze, że jej dochody wpłyną na wysokość świadczenia. W niektórych sytuacjach mogą nawet spowodować zawieszenie jego wypłacania.

Ile można dorobić do renty?

• 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy – to kwota, przy której następuje zmniejszenie wysokości renty z tytułu niezdolności do pracy (świadczenie redukowane jest o wartość nadwyżki, ale nie więcej niż o kwotę maksymalnego zmniejszenia).
• 130% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy – to kwota, przy której renta z tytułu niezdolności do pracy ulega zawieszeniu.

Czy przy całkowitej niezdolności do pracy można pracować? Podsumowanie

Osoby posiadające orzeczenie o stopniu niepełnosprawności są częściowo lub całkowicie niezdolne do pracy. Nie oznacza to jednak, że nie mogą podjąć żadnego zatrudnienia. Wręcz przeciwnie – prawo zakazuje pracodawcom ich dyskryminowania. Pracownicy z tej grupy zawodowej mają więc dostęp do stanowisk zarówno w zakładach pracy chronionej, jak i w firmach z otwartego rynku. Aby ich zatrudnienie było możliwe, potrzebna jest tylko zgoda lekarza i przystosowanie warunków pracy do ich potrzeb.

Orzeczenie o niezdolności do pracy uprawnia osoby z niepełnosprawnościami do pobierania renty z tego tytułu. Wypłacana jest ona przez ZUS, a jej wysokość zależy od wcześniejszych zarobków pracownika i jego okresów składkowych oraz nieskładkowych. Świadczenie może jednak ulec zmniejszeniu lub zawieszeniu, jeśli dochody osoby niezdolnej do pracy przekroczą limit – kolejno – 70% i 130% przeciętnego wynagrodzenia.

Podsumowując, czy osoba całkowicie niezdolna do pracy może pracować? Może, a nawet powinna, jeśli tylko pozwala jej na to stan zdrowia. Aktywizacja zawodowa osób z niepełnosprawnościami to ważny element integracji społecznej, który zapewnia liczne korzyści nie tylko im samym, ale także ich pracodawcom.