Bezrobocie ukryte – co to? Charakterystyka i przykłady

Bezrobocie ukryte – co to?

Bezrobocie to zjawisko polegające na tym, że grupa ludzi zdolnych do pracy i chcących ją podjąć, nie może jej znaleźć. Bezrobocie klasyfikuje się na różne sposoby, w zależności od kryteriów. Biorąc pod uwagę możliwość oszacowania skali zjawiska, dzielimy je na: bezrobocie rejestrowane i ukryte.

Bezrobocie rejestrowane nazywane jawnym odnosi się do osób, które zgłosiły się do urzędu pracy i mają status bezrobotnego. Stanowi ono podstawę do wyliczania wskaźnika stopy bezrobocia publikowanej przez GUS. Bezrobocie ukryte jest przeciwieństwem jawnego i obejmuje osoby nieujęte w statystykach. Wśród nich mogą być:

• osoby zniechęcone bezskutecznym poszukiwaniem pracy, które czasowo przestały aktywnie szukać zatrudnienia;
• ci, którzy utracili status bezrobotnego w urzędzie pracy;
• osoby bierne zawodowo, czyli:
  • studenci i absolwenci;
  • emeryci i renciści;
  • rodzice wychowujący dzieci;
  • niepełnosprawni lub ich opiekunowie;
  • osoby chore.

W obręb bezrobocia utajonego zalicza się ponadto osoby:

• pracujące dorywczo, bez stałego źródła dochodu, np. sezonowo;
• pracujące na czarno;
• wykonujące zbędną pracę w firmie (nazywa się to przerost zatrudnienia lub nadzatrudnienie);
• zatrudnione w niepełnym wymiarze czasu pracy, mimo że mogą i chcą pracować w pełnym wymiarze godzinowym;
• wykonujące z konieczności pracę znacznie poniżej swoich kwalifikacji i doświadczenia;
• przechodzące na wcześniejszą emeryturę z powodu braku ofert.

Bezrobocie ukryte – czym się charakteryzuje?

Bezrobocie ukryte cechuje brak statusu bezrobotnego i rejestracji przez osoby oficjalnie niepracujące. Przyczyną może być niespełniania warunków rejestracji, negatywne doświadczenia związane z szukaniem pracy przez urząd pracy lub praca na czarno.

Ten rodzaj bezrobocia obejmuje różne grupy osób: słabo wykształconych, pracujących w niepełnym wymiarze godzin, w wieku przedemerytalnym, rodziców, a także specjalistów o wysokich kwalifikacjach.

Bezrobocie ukryte w Polsce

Ekonomiści i specjaliści od rynku pracy szacują, że bezrobocie ukryte w Polsce jest na poziomie ok. 10-15%. w zależności od regionu i sektora gospodarki. Trudno jest obliczyć dokładny wskaźnik, ponieważ oficjalne statystyki GUS obejmują jedynie bezrobocie rejestrowane. Te na koniec marca 2025 r. wyniosło ono 5,3%.

Pewien pogląd na bezrobocie utajone może dać opracowanie GUS z 2024 r. „Praca nierejestrowana w Polsce w 2022 r.” Z raportu wynika, że w szarej strefie w analizowanym okresie pracowało (przynajmniej raz) 342 tys. osób, tj. 2% ogólnej liczby pracujących. Ciekawe są też statystyki dotyczące bezrobocia biernego. Wstępne wyniki Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności GUS wskazują, że najczęstszymi przyczynami bierności zawodowej dla osób w wieku produkcyjnym były: nauka i podnoszenie kwalifikacji – 29,9%; choroba lub niepełnosprawność – 24,9% oraz obowiązki rodzinne – 18,8%. Emerytura była motywem dla 8,7% badanych, a zniechęcenie bezskutecznością poszukiwania pracy dla 1,3% ankietowanych.

Bezrobocie ukryte – przykłady

Przykładem bezrobocia ukrytego było nadzatrudnienie w krajach komunistycznych. 

W gospodarce planowanej centralnie nie ma miejsca na bezrobocie – każda osoba w wieku produkcyjnym musi pracować, aby mieć swój wkład w rozwój kraju. Poza tym siła robocza stanowiła zamiennik nowoczesnej technologii i sprzętu. Zdarzało się, że niektóre przedsiębiorstwa zatrudniały kilkakrotnie więcej pracowników, niż firmy w krajach kapitalistycznych.

Kolejnym przykładem jest bezrobocie na wsiach. W gospodarstwach rolnych, szczególnie tych małych wielopokoleniowych, teoretycznie pracuje więcej osób, niż potrzeba. Wielu młodych zostaje w gospodarstwie z obowiązku pomocy rodzicom albo z braku pomysłu na swoje życie zawodowe. Niski poziom wykształcenia, znaczna odległość o potencjalnych pracodawców i trudności z transportem przyczyniają się do powstania tam bezrobocia ukrytego.

Bezrobocie ukryte występuje też w miastach. Osoby w wieku przedemerytalnym tracąc pracę, mają w wielu przypadkach problemy ze znalezieniem nowego pracodawcy. W związku z tym niektórzy nie szukają już pracy, tylko decydują się przejść na wcześniejszą emeryturę. Innym przykładem jest wypalenie zawodowe lub mobbing. Osoby doświadczające takich problemów, często przychodzą na zwolnienie lekarskie, a potem potrzebują czasu, aby odnaleźć siebie na rynku pracy.

Przykładem bezrobocia ukrytego jest również tzw. praca na czarno. Niestety to wciąż popularne zjawisko i dotyczy praktycznie wyłącznie pracowników fizycznych. Takie osoby teoretycznie są zatrudnione np. na budowie lub w firmie sprzątającej, jednak nie podpisują żadnej umowy z pracodawcą. Nazywa się to szarą strefą. Pod koniec lat 90. XX w. i w I dekadzie XXI w. Polacy niemalże masowo wyjeżdżali na Zachód, gdzie pracowali na czarno.

Bezrobocie ukryte – skutki

Konsekwencje ukrytego bezrobocia ponoszą nie tylko osoby niepracujące i ich rodziny, ale też społeczeństwo oraz cała gospodarka.

Skutki bezrobocia odczuwalne dla osoby bez pracy to np.:

• duży stres związany z brakiem zatrudnienia i dochodów;
• obniżenie statusu społecznego – na bezrobociu wydajemy oszczędności, co może znacząco uszczuplić zgromadzony majątek;
• uczucie wykluczenia ze społeczeństwa – brak pieniędzy sprawia, że częściej przebywamy w domu, niż spotykamy się ze znajomymi, chodzimy do kina i kawiarni;
• pogarszające się relacje z rodziną i bliskimi – brak dochodów często powoduje nieporozumienia i kłótnie; 
• niezadowolenie z życia – ograniczenie wydatków na przyjemności lub kłopoty z opłatą rachunków, a także brak odzewu od rekruterów zwykle powoduje frustrację i poczucie bezradności; 
• depresja, obniżona samoocena i zaburzenia emocjonalne – są związane z brakiem satysfakcji z życia zawodowego; 
• większa podatność na choroby – zły stan emocjonalny negatywnie wpływa na odporność organizmu, a brak pieniędzy uniemożliwia skuteczne leczenie;
• uzależnienie od alkoholu lub narkotyków; 
• wzrost ubóstwa – bezrobotni zarejestrowani nie dostają pomocy z Urzędu Pracy, muszą liczyć na siebie;
• odkładanie decyzji o założeniu rodziny do czasu znalezienia stabilnej pracy. 

Ponadto osoby bez statusu bezrobotnego nie mają ubezpieczenia zdrowotnego (chyba że zostaną dopisane do ubezpieczenia osoby pracującej jako członek rodziny np. małżonek), oznacza brak prawa do darmowej opieki medycznej.

Co więcej, ukryci bezrobotni pracujący w tzw. szarej strefie nie mogą liczyć na emeryturę ani rentę, ponieważ od ich wynagrodzenia nie są odprowadzane składki emerytalno-rentowe. Takie osoby nie chroni też prawo pracy, czyli przykładowo nie mają gdzie się zgłosić nadużyć ze strony pracodawcy np. braku wypłaty wynagrodzenia.

Skutki ukrytego bezrobocia dla gospodarki to m.in.:

• mniejsze przychody budżetu państwa z powodu nieodprowadzania podatków i składek ubezpieczeniowych, które mogą prowadzić do obniżenia jakości życia obywateli w zakresie np. opieki zdrowotnej, edukacji, transportu;
• zahamowanie wzrostu gospodarczego i ograniczenia innowacyjności wskutek marnowania zasobów ludzkich – osoby o wysokich specjalistycznych kwalifikacjach mogą pracować w szarej strefie;
• ograniczenie konkurencyjności gospodarki krajowej;
• wzrost korupcji i nadużyć, któremu sprzyja szara strefa;
• dysproporcje w społeczeństwie: osoby zatrudnione i niezarejestrowane mają mniejsze szanse na możliwości rozwoju i tym samym polepszenia swojej sytuacji ekonomicznej.

Podsumowanie

Pod pojęciem bezrobocia utajnionego kryją się głównie osoby: niepracujące szukające (bądź nie) zatrudnienia i niezarejestrowane z różnych przyczyn w urzędzie pracy np. pracownicy szarej strefy, bierni zawodowo, a także osoby zatrudnione na stanowiskach poniżej swoich umiejętności lub w niepełnym wymiarze godzin, choć mogłyby pracować zgodnie ze swoimi oczekiwaniami.

Oficjalne statystyki przedstawiają jedynie poziom bezrobocia rejestrowanego oraz dane szacunkowe w zakresie osób biernych zawodowo i pracujących na czarno. W związku z tym trudno określić poziom bezrobocia ukrytego, choć eksperci mówią, że w naszym kraju jest ono w granicach 10-15%.