Bezrobocie przymusowe – czym jest? Na czym polega? Typy bezrobocia przymusowego

Co to jest bezrobocie przymusowe?

Bezrobocie w szerokim ujęciu to zjawisko społeczne, polegające na tym, że osoby zdolne do podjęcia pracy i chętne to zrobić, nie mogą znaleźć zatrudnienia. Bezrobotni to osoby nie prowadzącą działalności gospodarczej ani innej pracy zarobkowej, jednocześnie będące w gotowości do jej podjęcia.

Bezrobocie przymusowe jest niezależne od zachowania bezrobotnego, co oznacza, że mimo akceptacji rynkowego wynagrodzenia, nie dostaje on ofert pracy. Zatem jest ono wielkością występującego ponad poziom bezrobocia naturalnego, zwanego też dobrowolnym.

Naturalna stopa bezrobocia występuje zawsze, nawet gdy gospodarka jest w stanie równowagi rynkowej. Obejmuje ona ludzi w wieku produkcyjnym, którzy nie chcą podjąć zatrudnienia z różnych powodów, zależnych od nich. Mogą to być np. rodzice rezygnujący z pracy zarobkowej, na rzecz kontynuowania opieki nad dziećmi, osoby majętne, żyjące z oszczędności, ale też specjaliści poszukujący korzystniejszych warunków zatrudnienia.

Zatem o bezrobotnych przymusowych można mówić w sytuacji, kiedy zostali zwolnieni z przyczyn niezależnych od siebie np. w wyniku likwidacji stanowiska albo firmy i nie mogą znaleźć nowego miejsca pracy.

Rodzaje bezrobocia przymusowego

Na bezrobocie przymusowe składają się różne inne typy bezrobocia.

• Bezrobocie strukturalne. Jest to długofalowy proces, który powstaje w wyniku zmian zachodzących w danej gospodarce i jest skutkiem braku równowagi na rynku. Wielu bezrobotnych nie ma odpowiednich kwalifikacji, aby dostać nową pracę, lub ich umiejętności są nieadekwatne do aktualnego zapotrzebowania.
• Bezrobocie technologiczne, które jest wynikiem postępu technologicznego. Utrata miejsc pracy następuje np. po wprowadzeniu do zakładu automatyzacji.
• Bezrobocie sezonowe – związane jest z konkretnymi branżami, których zapotrzebowanie na usługi i produkty zależy od warunków atmosferycznych albo pory roku, np. zbiór owoców i warzyw, praca nad morzem w gastronomii.
• Bezrobocie koniunkturalne nazywane cyklicznym albo bezrobociem keynesowskim, zależy od kondycji gospodarki i dynamiki jej aktywności. W fazach wysokiej koniunktury popyt na towary i usługi zwiększa się, a bezrobocie spada. Natomiast w fazie kryzysu – obniża się konsumpcjonizm i zwiększa bezrobocie przymusowe.

Przyczyny bezrobocia przymusowego

Najważniejsze przyczyny bezrobocia przymusowego to:

• brak odpowiednich kwalifikacji i umiejętności przez pracowników – nie są oni w stanie sprostać nowym wyzwaniom;
• postęp technologiczny – automatyzacja i mechanizacja produkcji sprawia, że coraz częściej maszyny zastępują ludzi w prostych i powtarzalnych czynnościach, więc spada zapotrzebowanie na pracowników zatrudnianych w procesie produkcji;
• zamykanie dużych zakładów pracy np. szwalni, kopalni albo hut ze względu na zmiany strukturalne;
• niedostosowanie kierunków nauczania do aktualnego lub przewidywanego zapotrzebowania pracodawców;
• kryzys, który powoduje spadek popytu globalnego, jak i lokalnego na towary i usługi, co prowadzi do zmniejszenia produkcji i w efekcie następuje przeniesienie produkcji do krajów o niższych kosztach pracy, lub redukcję zatrudnienia w celu ograniczenia wydatków, aby utrzymać rentowność firmy.

Skutki bezrobocia przymusowego

Bezrobocie przymusowe niesie za sobą zwykle negatywne konsekwencje, które odczuwalne są nie tylko przez osoby, które utraciły pracę, ale też dla społeczeństwa i gospodarki.

Brak zatrudnienia będący wynikiem sytuacji gospodarczej w kraju, a nie z winy pracownika odbija się na jednostce i całej rodzinie. Nawet krótkookresowe bezrobocie powoduje stres, niepewność i poczucie bezsilności. Utrata dochodów oznacza zwykle zmniejszenie wydatków. Wiele rodzin w takiej sytuacji popada w problemy finansowe, ponieważ nie są w stanie spłacać kredytów, a często i regulować bieżących rachunków. To niestety może prowadzić do spirali zadłużenia.

W parze z kłopotami natury ekonomicznej często idą problemy zdrowotne. Osoby bezrobotne mogą odczuwać lęki powodujące pogorszenie się zdrowia psychicznego i fizycznego. Tacy ludzie zwykle rezygnują z prywatnego leczenia i drogich leków, co tylko pogarsza ich stan. Im dłużej są bez pracy, tym większa frustracja i ryzyko depresji.

Skutki społeczne bezrobocia przymusowego to m.in.:

• zubożenie społeczeństwa;
• potencjalnie wyższy wskaźnik przestępczości, w szczególności wzrost kradzieży i rozbojów;
• długotrwałe wysokie bezrobocie może przyczyniać się do powstania niepokojów społecznych, a nawet strajków i rozruchów;
• utrata zaufania do rządzących, która sprawia, że popularność zyskują populistyczne ugrupowania polityczne.

Najbardziej odczuwalne następstwa bezrobocia dla gospodarki to m.in.:

• redukcja miejsc pracy, będące efektem cięcia kosztów;
• spadek konsumpcji powoduje obniżenie cen, co w dalszej kolejności może doprowadzić do deflacji;
• zbyt mały popyt konsumpcyjny i inwestycyjny, powoduje obniżenie produkcji;
• wahania cen na giełdach;
• siła nabywcza konsumentów prowadzi do zatrzymania wzrostu gospodarczego;
• emigracja zarobkowa – bezrobotni zaczynają szukać pracy poza granicami swojego kraju i jak znajdą zatrudnienie przenoszą się, niekiedy z całymi rodzinami;
• ubożenie państwa i pogłębienie się kryzysu;
• wzrost liczby osób żyjących w ubóstwie, co w efekcie znacząco obciąża system pomocy społecznej i może nawet zwiększyć deficyt budżetowy;
• wzrost tzw. szarej strefy.

Jak zmniejszyć bezrobocie przymusowe?

Zmniejszenie lub zlikwidowanie bezrobocia przymusowego to proces wymagający zaangażowania państwa, przedsiębiorców i samych bezrobotnych.

Państwo może przyjąć wiele różnych strategii walki z bezrobociem. Największą skuteczność osiąga się poprzez połączenie różnych metod i instrumentów.

Szkolenia i przekwalifikowania zawodowe dla bezrobotnych są szansą na zdobycie nowych umiejętności, aktualnie potrzebnych na rynku pracy. Dzięki nim bezrobotni mają większą szansę na znalezienie zatrudnienia.

Efektywną strategią jest także inwestowanie w edukację młodego pokolenia. Zapewnienie równego dostępu do wysokiej jakości edukacji i kursów oraz promowanie zawodów, na które zapotrzebowanie zgłaszają przedsiębiorcy, daje lepsze perspektywy zawodowe młodym ludziom, oraz niweluje braki kadrowe.

Redukcji bezrobocia sprzyjają też elastyczne przepisy prawne i instytucje odpowiedzialne za monitorowanie i regulowanie rynku pracy. Ich celem powinno być zapewnienie stabilności i bezpieczeństwa zatrudnienia. Działaniami zmniejszającymi bezrobocie mogą być np. deregulacja pewnych zawodów, zmniejszenie czasu pracy, likwidacja płacy minimalnej, a także obniżenie wieku emerytalnego.

Jednym ze skutecznych regulacji prawnych może być wprowadzenie elastycznych umów o pracę lub innych form zatrudnienia, które sprawią, że rynek pracy zacznie się dostosowywać do zmieniających się warunków gospodarczych i technologicznych.

Dobrą strategią, nie tylko w przypadku pojawienia się bezrobocia przymusowego, jest inwestowanie w przedsiębiorczość i wspieranie tworzenia nowych miejsc pracy. Działania mogą objawiać się poprzez stwarzanie korzystnych warunków dla powstawania nowych firm oraz rozwoju istniejących przedsiębiorstw, a także ograniczenie biurokracji i obniżenie kosztów zatrudnienia. Takimi warunkami są np. obniżenie stawek podatkowych dla przedsiębiorców, wprowadzenie zwolnień i ulg inwestycyjnych, zwolnienie ze składek na ubezpieczenie społeczne dla przedsiębiorców na początku prowadzenia działalności.

Dzięki temu nowo powstające firmy obniżą swoje koszty, co powinno zachęcić bezrobotnych do zakładania własnych biznesów. Poza tym ulgi i zwolnienia przyczyniają się do zwiększenia zatrudnienia i inwestowania na danym terenie.

Na bezrobocie przymusowe wpływa poziom gospodarki, a tę napędza konsumpcja. Aby rozpędzić mechanizmy rynkowe, państwo może spróbować obniżyć stopy procentowe. Wtedy łatwiej będzie zaciągnąć kredyt, spadną też raty zobowiązań, co zachęca do wydawania pieniędzy.

Inne sposoby na obniżenie poziomu bezrobocia przymusowego to np.:

• pośrednictwo pracy i doradztwo zawodowe przez wyspecjalizowane instytucje;
• zasiłki dla bezrobotnych oraz fundusz pomocy socjalnej dla najbiedniejszych;
• prace interwencyjne dla bezrobotnych;
• udzielenie pomocy finansowej bezrobotnym;
• odszkodowania z tytułu zwolnienia z pracy;
• zwiększanie mobilności bezrobotnych np. poprzez dofinansowanie biletów komunikacji publicznej;
• oferowanie niskooprocentowanych lub bezzwrotnych pożyczek na założenie firmy, np. na zakup narzędzi albo wynajem lokalu;
• wydajny system zabezpieczeń społecznych (emerytury pomostowe).