Badanie alkomatem w pracy – nowe przepisy
Nowe zasady dotyczące badania pracowników alkomatem zostały wprowadzone na mocy nowelizacji Kodeksu pracy 21 lutego 2023 r. W jasny sposób określono wówczas prawa i obowiązki obu stron umowy – pracodawcy oraz pracownika. Dzięki temu nikt nie powinien mieć już wątpliwości, czy badanie alkomatem w pracy jest legalne.
Aktualne przepisy dopuszczają sprawdzanie trzeźwości w pracy pod warunkiem, że pracownik jest poinformowany o celu i procedurze badania, a także o ewentualnych konsekwencjach wynikających z odmowy poddania się kontroli. Osoba zatrudniona musi też wiedzieć, że takie działanie prowadzi do zapewnienia bezpiecznego środowiska pracy i ochrony wszystkich osób przebywających na terenie zakładu.
Co więcej, badanie trzeźwości może być przeprowadzone tylko przy użyciu odpowiedniego i właściwie skalibrowanego alkomatu. Niezbędny okaże się więc dokument potwierdzający, że urządzenie jest sprawne. Pracodawca musi pamiętać również o tym, że kontrola nie powinna naruszać godności i dóbr osobistych pracownika.
Uprawnienia pracodawcy
Skoro znasz już obowiązki pracodawcy w zakresie badania alkomatem, pora zastanowić się także nad jego uprawnieniami. Kiedy może on sprawdzić trzeźwość swoich pracowników? Przepisy przewidują dwie takie sytuacje:
- Kontrola alkomatem w pracy, gdy zachodzi uzasadnione podejrzenie co do stanu trzeźwości pracownika – badaniu może zostać poddany każdy pracownik, którego zachowanie wskazuje na spożycie alkoholu (np. zataczanie się). Pracodawca musi zadbać jednak o odpowiednie przepisy w tym zakresie (na przykład w regulaminie pracy).
- Prewencyjna kontrola trzeźwości lub kontrola na obecność w organizmie pracownika środków działających podobnie do alkoholu – pracodawca może przeprowadzić badanie alkomatem wśród wszystkich pracowników lub ich wybranych grup, pod warunkiem że uregulował zasady takich kontroli w przepisach wewnątrzzakładowych.
Co ciekawe, od 2023 roku obie opisane wyżej formy badania mogą zostać zastosowane także wobec osób pracujących w trybie zdalnym. Wizyta z alkomatem w domu pracownika (lub innym miejscu, gdzie wykonuje on swoje obowiązki) musi być jednak zapowiedziana i nie może naruszać prywatności zatrudnionego ani innych osób korzystających z tej przestrzeni. Choć w teorii taka kontrola jest więc dopuszczalna, pracodawcy rzadko decydują się na jej przeprowadzanie.
Podejrzenie nietrzeźwości
Jak już wiesz, wyrywkowe badanie alkomatem w pracy może nastąpić tylko wtedy, gdy pracodawca ma uzasadnione podejrzenie co do stanu trzeźwości zatrudnionego. Jeśli więc wyczuł od niego alkohol lub zaobserwował dziwne zachowanie, ma prawo przeprowadzić kontrolę. Przed wprowadzeniem nowych przepisów przełożony mógł jedynie wezwać odpowiednie służby (np. policję), do których należał wówczas obowiązek zbadania pracownika alkomatem. Aktualnie może zrobić to sam, jeśli tylko wdrożył takie zasady w regulacjach wewnątrzzakładowych.
Choć pracodawca ma obecnie prawo do samodzielnej kontroli trzeźwości, zarówno on, jak i podejrzany o spożycie alkoholu pracownik może domagać się przeprowadzenia badania przez uprawniony do tego organ. Co istotne, tylko takie organy upoważnione są z kolei do skierowania jednostki na badanie krwi lub moczu.
Prewencyjna kontrola trzeźwości w pracy
Prewencyjna kontrola trzeźwości w zakładzie pracy możliwa jest tylko wtedy, gdy pracodawca określi zasady procedury badania alkomatem pracownika na przykład w regulaminie lub układzie zbiorowym. W takich dokumentach należy wówczas wskazać:
- Grupy pracowników objęte kontrolą – jako że przepisy nie określają, które grupy zawodowe powinny być poddawane kontrolom prewencyjnym, pracodawca musi sam zdecydować, kogo badać alkomatem. W regulacjach może wskazać wszystkich pracowników, wybrane działy lub stanowiska.
- Sposób przeprowadzania kontroli – pracodawca musi określić między innymi częstotliwość badań alkomatem oraz czas ich wykonywania. Powinien zadbać również o informację, czy za każdym razem kontrolowani są wszyscy, czy testy odbywają się rotacyjnie.
- Rodzaj urządzenia wykorzystywanego do badania – w dokumentach powinny znaleźć się zapisy określające, jaki alkomat używany jest do kontroli trzeźwości (np. ustnikowy, bezustnikowy, bramka z alkomatem). Pracodawca musi też posiadać potwierdzenie kalibracji lub wzorcowania urządzenia.
- Zakres przetwarzania danych osobowych pracowników.
Pracodawca musi poinformować swoich podwładnych o wprowadzeniu powyższych zapisów do regulacji wewnątrzzakładowych. Co więcej, ewentualną kontrolę trzeźwości powinien zawsze zapowiadać z dwutygodniowym wyprzedzeniem.
Badanie na obecność innych środków odurzających
Nowelizacja przepisów przewiduje nie tylko możliwość badania alkomatem w zakładzie pracy, ale też wykonywanie testów na obecność narkotyków i innych substancji odurzających. Pracodawca może wykorzystać w tym celu jedynie narkotesty i próbki śliny pracowników, ponieważ badania krwi i moczu zlecane są wyłącznie przez upoważnione organy (m.in. policję).
Za środki odurzające, które działają podobnie do alkoholu, uznaje się między innymi:
- opioidy,
- amfetaminę,
- kokainę,
- benzodiazepinę,
- kannabinoidy.
Kto może badać alkomatem?
Jeszcze niedawno badanie alkomatem w zakładzie pracy musiała wykonywać policja. Dziś – po zmianie przepisów z 2023 roku – może to robić także pracodawca. Musi w tym celu spełnić tylko jeden warunek, a mianowicie uwzględnić zapisy dotyczące kontroli trzeźwości w firmowych dokumentach i przedstawić je podwładnym. Dzięki temu zyska prawo do badania alkomatem pracowników, których podejrzewa o spożycie alkoholu, a także do testów prewencyjnych, zapowiadanych z dwutygodniowym wyprzedzeniem.
Czy można odmówić badania alkomatem w pracy?
Z uwagi na ochronę życia i zdrowia, ochronę mienia czy ochronę porządku publicznego pracodawca może sprawdzić trzeźwość pracownika. Ten ma jednak prawo odmówić poddania się badaniu. Wykonanie testu bez jego zgody mogłoby zostać z kolei uznane za naruszenie praw pracowniczych.
Jeśli zatrudniony odmawia poddania się kontroli lub w wewnątrzzakładowych przepisach zabrakło regulacji dotyczących sprawdzania alkomatem w pracy, pracodawca może zdecydować się na wezwanie policji do pijanego pracownika.
Konsekwencje dla nietrzeźwego pracownika
Wykonywanie obowiązków służbowych pod wpływem alkoholu stanowi załamanie obowiązków pracownika. Jeśli wynik badania alkomatem będzie pozytywny, zatrudniony musi liczyć się z takimi konsekwencjami jak zwolnienie dyscyplinarne. Jego umowa o pracę jest wówczas rozwiązywana w trybie natychmiastowym bez zachowania okresu wypowiedzenia. Pracownik traci prawo do zasiłku dla bezrobotnych i dni wolnych na poszukiwanie zatrudnienia.
Łagodniejsze formy kary za pracę pod wpływem alkoholu mogą natomiast obejmować konsekwencje finansowe – na przykład utratę wynagrodzenia za dany dzień czy inne kary pieniężne. Pracodawca może wystosować również naganę lub upomnienie w postaci ustnej albo pisemnej.
Czy pracodawca może sprawdzić trzeźwość pracownika? Podsumowanie
Dzięki lekturze tego artykułu wiesz już, czy pracodawca może badać alkomatem swoich pracowników i jakie warunki musi spełnić w tym celu. Znajomość powyższych przepisów jest bardzo ważna dla obu stron umowy, ponieważ pozwala na zapewnienie wszystkim bezpiecznych warunków pracy.
