Wcześniejsza emerytura – dla kogo?
Warunki nabywania prawa do emerytury, zasady jej przyznawania i ustalania jej wysokości są zawarte w Ustawie z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz Ustawie z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych.
Zgodnie z przepisami prawo do emerytury uzyskuje się po osiągnięciu wieku emerytalnego, czyli 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn. W tej sytuacji nie ma znaczenia staż pracy, a istotne jest, aby w tym czasie podlegać ubezpieczeniu społecznemu choć przez 1 dzień.
W niektórych przypadkach może starać się o uzyskanie świadczenia przed osiągnięciem wieku emerytalnego. Komu przysługuje wcześniejsza emerytura? O świadczenie mogą się starać:
- ubezpieczeni urodzeni po dniu 31 grudnia 1948 r. a przed dniem 1 stycznia 1969 r., jeżeli spełniają określone w ustawie warunki;
- osoby wykonujące pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze – oni mogą starać się o emeryturę pomostową;
- nauczyciele;
- górnicy;
- osoby wykonujące działalność artystyczną lub twórczą:
- urodzone po 31 grudnia 1948 r., a przed 1 stycznia 1969 r. i wypełniające warunki dotyczące wieku, okresu zatrudnienia i działalności twórczej lub artystycznej do 31 grudnia 2008 r., albo
- urodzone po 31 grudnia 1948 r. i spełniające warunki dotyczące okresu zatrudnienia i działalności twórczej lub artystycznej do 1 stycznia 1999 r.
Wcześniejsza emerytura – jakie warunki należy spełnić?
Generalne warunki, jakie należy spełnić, aby ubiegać się o wcześniejszą emeryturę to:
- ukończenie odpowiedniego wieku (różny w zależności od płci i wykonywanej pracy);
- posiadanie okresów składkowych i nieskładkowych w wysokości 25 lat w przypadku mężczyzn i 20 lat w przypadku kobiet;
- określony staż pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze;
- odprowadzenie składek w całości do ZUS, a nie do OFE.
Poniżej dodatkowe warunki dla zawodów uprzywilejowanych i uprawnionych do wcześniejszej emerytury.
Wcześniejsza emerytura dla nauczycieli bez względu na wiek jest dostępna pod warunkiem:
- 30 lat stażu ubezpieczeniowego, w tym 20 lat pracy w zawodzie (co najmniej w połowie obowiązującego wymiaru zajęć), albo
- 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych, w tym 20 lat stażu pracy w co najmniej w połowie obowiązującego wymiaru zajęć w szkolnictwie specjalnym jako nauczyciel szkół, placówek, zakładów specjalnych oraz poprawczych i schronisk dla nieletnich;
- rozwiązania wszystkich stosunków pracy w charakterze nauczyciela.
Kiedy można iść na wcześniejszą emeryturę, pracując w górnictwie:
- po ukończeniu 55 lat i udowodnieniu co najmniej 10 lat pracy górniczej;
- po ukończeniu 50 lat i udokumentowaniu co najmniej 15 lat pracy górniczej;
- bez względu na wiek i zajmowane stanowisko, jeśli pracownik wykonywał pracę górniczą pod ziemią stale i w pełnym wymiarze czasu pracy przez okres co najmniej 25 lat.
Oto warunki, kiedy można przejść na wcześniejszą emeryturę, wykonując działalność artystyczna i twórczą:
- osiągnąć wiek:
- 40 lat dla kobiet i 45 lat dla mężczyzn w przypadku: tancerza, akrobaty, gimnastyka, ekwilibrysty, kaskadera;
- 45 lat dla kobiet i 50 lat dla mężczyzn w przypadku: solisty wokalisty, muzyka grającego na instrumentach dętych, tresera zwierząt drapieżnych;
- 50 lat dla kobiet i 55 lat dla mężczyzn – dla artysty chóru, żonglera, komika cyrkowego i aktora teatru lalek;
- 55 lat w przypadku aktorki albo dyrygentki;
- 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn – dla muzyka grającego na instrumentach smyczkowych, perkusyjnych oraz klawiszowych, operatora obrazu filmowego i fotografika;
- udowodnić co najmniej 15 lat działalności twórczej lub artystycznej.
Jak przejść na wcześniejszą emeryturę?
Aby uzyskać świadczenie, należy złożyć do ZUS:
- wniosek o wcześniejszą emeryturę;
- wypełniony formularz z informacją o okresach składkowych i nieskładkowych;
- dokumenty potwierdzające staż pracy;
- dokumenty potwierdzające okresy: wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, pracy artystycznej i twórczej, górniczej albo nauczycielskiej;
- dokumenty potwierdzające osiągane wynagrodzenie.
Wniosek rozpatruje ZUS właściwy ze względu na miejsce zamieszkania osoby, a decyzję wydaje w terminie 30 dni.
Praca w szczególnych warunkach a wcześniejsza emerytura
Zgodnie z ustawą o emeryturach i rentach, osobom urodzonym po 31 grudnia 1948 r. i wykonującym pracę w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze przysługuje
emerytura pomostowa. De facto oznacza to, że mają oni prawo do przejścia na wcześniejszą emeryturę. Regulacje dotyczące tego świadczenia są opisane w Ustawie z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych.
Trzeba pamiętać, że nie każde zajęcie może być uznane za pracę w szczególnych warunkach. Ustawodawca za takowe uznaje zawody związane z czynnikami ryzyka, które z wiekiem mogą z dużym prawdopodobieństwem spowodować trwałe uszkodzenie zdrowia. Są one wyszczególnione w załączniku nr 1 do ustawy o emeryturach pomostowych.
Natomiast prace o szczególnym charakterze wymagają niezwykłej odpowiedzialności oraz wyjątkowej sprawności psychofizycznej. Ich listę zawiera załącznik nr 2.
Emerytura pomostowa – komu przysługuje?
Emerytura pomostowa to świadczenie pieniężne, które zasadniczo przysługuje pracownikowi, który spełnia łącznie następujące warunki:
- urodził się po dniu 31 grudnia 1948 r.;
- ma okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wynoszący co najmniej 15 lat;
- ma co najmniej 55 lat w przypadku kobiet i co najmniej 60 lat dla mężczyzn;
- jego okres składkowy i nieskładkowy wynosi co najmniej 20 lat dla kobiet i co najmniej 25 lat dla mężczyzn;
- po dniu 31 grudnia 2008 r. wykonywał pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze ust. 1 i 3.
Za pracę w szczególnych warunkach uprawniającą do wcześniejszej emerytury w Polsce uznaje się prace:
- bezpośrednio przy przeróbce mechanicznej węgla oraz rud metali lub ich wzbogacaniu;
- pod ziemią bezpośrednio przy drążeniu tuneli w górotworze;
- bezpośrednio przy zalewaniu form odlewniczych, transportowaniu naczyń odlewniczych z płynnym, rozgrzanym materiałem (żeliwo, staliwo, metale nieżelazne i ich stopy);
- bezpośrednio przy obsłudze wielkich pieców oraz pieców stalowniczych lub odlewniczych;
- przy ręcznym zestawianiu surowców lub ręcznym formowaniu wyrobów szklanych w hutnictwie szkła;
- przy kuciu ręcznym w kuźniach;
- przy produkcji koksu w bateriach koksowniczych;
- przy ręcznym formowaniu, odlewaniu, czyszczeniu lub szkliwieniu wyrobów ceramicznych;
- nurka lub kesoniarza, prace w komorach hiperbarycznych;
- fizyczne ciężkie bezpośrednio przy przeładunku w ładowniach statku;
- rybaków morskich;
- na statkach żeglugi morskiej i morskich platformach wiertniczych;
- w powietrzu wykonywane na statkach powietrznych przez personel pokładowy;
- bezpośrednio przy spawaniu łukowym lub cięciu termicznym w pomieszczeniach o bardzo małej kubaturze, z utrudnioną wentylacją (podwójne dna statków, zbiorniki, rury itp.);
- wewnątrz cystern, kotłów, a także zbiorników o bardzo małej kubaturze po substancjach niebezpiecznych;
- przy ręcznym układaniu na gorąco nawierzchni z mieszanek mineralno-bitumicznych;
- bezpośrednio przy przetwórstwie materiałów zawierających azbest lub prace rozbiórkowe związane z ich usuwaniem;
- garbarskie bezpośrednio przy obróbce mokrych skór;
- bezpośrednio przy zrywce lub ręcznej ścince drzew przenośną pilarką z piłą łańcuchową;
- fizyczne ciężkie w podziemnych kanałach ściekowych;
- tancerzy zawodowych związane z bardzo ciężkim wysiłkiem fizycznym;
- przy wywozie nieczystości stałych i płynnych oraz prace na wysypiskach i wylewiskach nieczystości związane z bardzo ciężkim wysiłkiem fizycznym.
Natomiast wykaz prac o szczególnym charakterze obejmuje m.in.:
- prace pilotów statków powietrznych (pilot, instruktor);
- zadania kontrolerów ruchu lotniczego;
- prace mechaników lotniczych związane z bezpośrednią obsługą potwierdzającą bezpieczeństwo statków powietrznych na płycie lotniska;
- prace nawigatorów na statkach morskich oraz pilotów morskich;
- prace maszynistów pojazdów trakcyjnych i kierowników pociągów oraz funkcjonariuszy straży ochrony kolei;
- kierowców autobusów, trolejbusów oraz motorniczych tramwajów w transporcie publicznym;
- kierowców pojazdów uprzywilejowanych i przewożących towary niebezpieczne (ADR);
- operatorów żurawi wieżowych;
- prace bezpośrednio przy produkcji materiałów wybuchowych, środków strzałowych, wyrobów pirotechnicznych oraz ich konfekcjonowaniu;
- członków zawodowych ekip ratownictwa (medycznego, chemicznego, górskiego, morskiego, górnictwa otworowego);
- pracowników jednostek ochrony przeciwpożarowej, uczestniczących bezpośrednio w akcjach ratowniczych;
- nauczycieli, wychowawców i innych pracowników pedagogicznych zatrudnionych w młodzieżowych ośrodkach wychowawczych, młodzieżowych ośrodkach socjoterapii, ośrodkach szkolno-wychowawczych, schroniskach dla nieletnich oraz zakładach poprawczych;
- prace personelu medycznego w zespołach operacyjnych dyscyplin zabiegowych i anestezjologii w warunkach ostrego dyżuru.
Przy czym, to kiedy można przejść na wcześniejszą emeryturę, zróżnicowane jest w zależności od rodzaju wykonywanej pracy. Przykładowo członek zawodowych ekip ratownictwa górskiego musi osiągnąć wiek co najmniej 50 lat dla kobiet i co najmniej 55 lat dla mężczyzn; i przepracować w zawodzie co najmniej 10 lat.
Świadczenie pieniężne przyznawane jest do czasu:
- nabycia prawa do emerytury;
- osiągnięcia przez uprawnionego: 60 lat dla kobiet, 65 lat dla mężczyzn;
- śmierci uprawnionego.
Wcześniejsza emerytura – dla kogo?
Z prawa do wcześniejszej emerytury mogą skorzystać uprzywilejowane zawody. Są to pracownicy wykonujący pracę wyjątkowo ciężką pod względem fizycznym albo psychiczny. Podstawowym warunkiem jest przepracowanie określonej liczny lat w danym zawodzie oraz udokumentowane okresy składkowe i nieskładkowe zwykle w wysokości 25 lat w przypadku mężczyzn i 20 lat w przypadku kobiet.
Minimalna emerytura wypłacana z budżetu państwa w 2024 r. (od 1 marca 2024 do końca lutego 2025) wynosi 1780,96 zł brutto.
